Διχασμός ανά την υφήλιο για τα πειράματα σε πιθήκους

Το 2014, η Soko Tierschutz μια γερμανική ομάδα για τα δικαιώματα των ζώων τοποθέτησε έναν φροντιστή στο εργαστήριο του Νίκου Λογοθέτη, ενός νευροεπιστήμονα στο Ινστιτούτο Max Planck στο Τύμπιγκεν.

Ο πληροφοριοδότης τους βιντεοσκόπησε κρυφά περίπου 100 ώρες εργαστηριακών πειραμάτων σε διάστημα έξι μηνών, στιγμιότυπα των οποίων μεταδόθηκαν αργότερα από τη γερμανική τηλεόραση.

Τα πλάνα έδειχναν πιθήκους με μεταλλικά βύσματα εμφυτευμένα στο κρανίο τους – θύρες που χρησιμοποιούσαν οι ερευνητές για να εξετάζουν και να μελετούν τους εγκεφάλους τους.

Ο ένας από τους πιθήκους κάνει εμετό μπροστά στην κάμερα, προφανώς ως αποτέλεσμα της ζημιάς που προκλήθηκε στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου του κατά την τοποθέτηση ηλεκτροδίων.

Ο αντίκτυπος ήταν άμεσος και διαρκής. Περίπου 800 άτομα συγκεντρώθηκαν έξω από το εργαστήριο του Δρ. Λογοθέτη, απαιτώντας να σταματήσει την εργασία του με τους πιθήκους. Τον αποκαλούσαν τέρας και δολοφόνο.

Ο ίδιος και η οικογένειά του απειλήθηκαν με τη ζωή τους, ενώ αντιμετώπισε κατηγορίες (οι οποίες αποσύρθηκαν) για παραβίαση των γερμανικών νόμων περί προστασίας των ζώων.

Το 2020 ανακοίνωσε ότι το εργαστήριό του θα μετακομίσει στην Κίνα. Χτίζει μια νέα ερευνητική εγκατάσταση στη Σαγκάη, συνεργαζόμενος με τον Mu-ming Poo του Ινστιτούτου Νευροεπιστήμης, έναν από τους κορυφαίους ερευνητές του εγκεφάλου στην Κίνας, ο οποίος υπήρξε μέλος της ομάδας που ήταν υπεύθυνη για την πρώτη κλωνοποίηση ενός γενετικά τροποποιημένου πρωτεύοντος θηλαστικού το 2018.

Ο Δρ. Λογοθέτης μαζεύει τα πράγματά από το εργαστήριο του στο Τύμπιγκεν.

Η έρευνα σε πρωτεύοντα θηλαστικά -κυρίως σε μακάκους- γίνεται όλο και πιο αντιδημοφιλής στην Ευρώπη και την Αμερική.

Η ΕΕ έχει υποσχεθεί ότι θα επανεξετάζει τους κανόνες της χρήσης των πιθήκων στην έρευνα κάθε πέντε χρόνια, ενώ επιθυμεί να τερματίσει κάθε έρευνα σε ζώα σε κάποιο απροσδιόριστο σημείο στο μέλλον.

Οι Αμερικανοί νομοθέτες προσπαθούν να περάσουν τον νόμο Humane and Existing Alternatives in Research and Testing Sciences, ο οποίος παροτρύνει τους επιστήμονες που χρηματοδοτούνται από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, τον μεγαλύτερο χρηματοδότη βιοϊατρικής έρευνας της χώρας, να «απεξαρτηθούν» από τα ζώα.

Τα τελευταία πέντε χρόνια, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική ο αριθμός των πιθήκων που χρησιμοποιούνται στην έρευνα παραμένει σταθερός ή μειώνεται.

Αντιθέτως, στην Ανατολική Ασία, ιδίως στην Κίνα και την Ιαπωνία, ο όγκος των ερευνών που διεξάγονται σε πιθήκους αυξάνεται.

Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της προσπάθειας οφείλεται στη δημιουργία και επέκταση εγχώριων προγραμμάτων έρευνας σε πρωτεύοντα θηλαστικά.

Κορυφαία ιδρύματα, όπως το Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης της Σαγκάης, επικεντρώνονται στην εκτροφή πιθήκων των οποίων το γονιδίωμα έχει τροποποιηθεί, ώστε η φυσιολογία τους να μοιάζει περισσότερο με του ανθρώπου, ώστε να είναι πιο χρήσιμοι στη μελέτη των ανθρώπινων ασθενειών.

Στη βιοϊατρική έρευνα, αυτού του είδους η γενετική τροποποίηση ερευνητικών ζώων είναι συνηθισμένη σε όλο τον κόσμο, αλλά πραγματοποιείται σχεδόν αποκλειστικά σε ποντίκια. Κανένα αμερικανικό ή ευρωπαϊκό εργαστήριο δεν διατηρεί γραμμή γενετικά τροποποιημένων πιθήκων, κάτι που δεν ισχύει για πολλά κινεζικά και ιαπωνικά εργαστήρια.

Και δεδομένου ότι οι εγκέφαλοι των πιθήκων μοιάζουν πολύ περισσότερο σε σχέση με τους εγκέφαλους των ποντικών με τους ανθρώπινους, οι μεταλλαγμένοι πίθηκοι θα χρησιμεύσουν πιθανώς ως καλύτερο μοντέλο για τη μελέτη νευρολογικών ασθενειών από ότι τα μεταλλαγμένα ποντίκια. Ενώ τέτοια πειράματα παραμένουν εκτός ορίων σε πολλές χώρες, η Κίνα και η Ιαπωνία προπορεύονται.

Οι ακτιβιστές υποστηρίζουν ότι κανένα ζώο δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για έρευνα επειδή δεν μπορεί να δώσει τη συγκατάθεσή του κατόπιν ενημέρωσης.

Η Julia Baines, η οποία εργάζεται στην επιστημονική πολιτική της PETA, ( Άνθρωποι για την Ηθική Μεταχείριση των Ζώων), μιας ομάδας για τα δικαιώματα των ζώων, προτείνει όλα τα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των πρωτευόντων, να μπορούν να αντικατασταθούν στη βιοϊατρική έρευνα με ένα συνδυασμό μελετών in vitro (που πραγματοποιούνται σε τρυβλία Petri και δοκιμαστικούς σωλήνες χωρίς να βασίζονται σε ζωντανά πλάσματα), προσομοιώσεων σε υπολογιστές και δοκιμών σε ανθρώπους κατόπιν συναίνεσης.

Άλλοι, όπως οι ερευνητές του Κέντρου Εναλλακτικών στις Δοκιμές σε Ζώα, του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, υποστηρίζουν την αντικατάσταση των πειραμάτων σε ζώα όπου αυτό φαίνεται εφικτό και τη βελτίωση του τρόπου χρήσης τους όπου δεν είναι.

Σύμφωνα με τον Stefan Treue, νευροεπιστήμονα που εργάζεται με πιθήκους στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν στη Γερμανία, οι πίθηκοι αποτελούν μόνο ένα ανά 2.000 πειραματόζωα, αλλά δημιουργούν μακράν τις περισσότερες διαμάχες.

Ο κοινωνικός χαρακτήρας της ζωής τους και η ευφυΐα τους -που είναι ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο χρήσιμα για την έρευνα- βοηθούν επίσης να εξηγηθεί γιατί τέτοια πειράματα είναι τόσο προβληματικά.

Η έρευνα που πραγματοποιείται σε πιθήκους είναι πολυτιμότερη και ταυτόχρονα ηθικά πιο επιβαρυμένη σε σχέση με την έρευνα σε άλλα πλάσματα. Ειδικότερα οι νευροεπιστήμονες θεωρούν τους πιθήκους αναντικατάστατους.

Σύμφωνα με τον Δρ. Treue, οι γνώσεις μας για τον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι τόσο ελλιπείς που η εξέταση της δραστηριότητάς του σε ζωντανά πλάσματα είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τον τρόπο που λειτουργεί.

Η ανατομία νεκρών εγκεφάλων παράγει ελάχιστες πληροφορίες. Ο εγκέφαλος έχει νόημα μόνο όταν λειτουργεί. Λίγοι άνθρωποι θα προσφέρονταν εθελοντικά να τους εμφυτεύσουν ηλεκτρόδια στον εγκέφαλο. Η συγκατάθεση οποιουδήποτε το έκανε θα ήταν ύποπτη.

Η Allyson Bennett, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison, είναι επίσης υπέρ των πειραμάτων σε πιθήκους μόνο και μόνο για την επιστήμη – την έρευνα χωρίς καθορισμένο στόχο.

Αναφέρει τον Vittorio Erspamer, έναν φυσιολόγο που εργαζόταν στην Ιταλία στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο οποίος ήθελε να μάθει για τις ιδιότητες των χημικών ουσιών που βρίσκονταν στα έντερα κουνελιών και βατράχων. Μελετώντας τις ανακάλυψε τη σεροτονίνη.

Απρόσμενες εξελίξεις

Τα φάρμακα που ρυθμίζουν την παραγωγή σεροτονίνης από τον οργανισμό θεραπεύουν σήμερα διάφορες καταθλιπτικές διαταραχές, βελτιώνουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και συμβάλλουν στην πρόληψη χιλιάδων θανάτων.

Ο Erspamer, ωστόσο, δεν ενδιαφερόταν για την κατάθλιψη ή το άγχος. Πέρασαν δεκαετίες μέχρι η ανακάλυψή του να αποτελέσει τη βάση για τέτοιες θεραπείες.

Ο κατάλογος των ιατρικών επιτευγμάτων που βασίζονται σε πειράματα σε ζώα είναι μακρύς, αλλά η Δρ. Bennett επισημαίνει ένα συγκεκριμένο που δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί χωρίς πιθήκους: τα προσθετικά μέλη που «μιλούν» με τον εγκέφαλο, μια διαδικασία γνωστή ως νευροπροσθετική.

Οι εγκέφαλοι των πρωτευόντων θηλαστικών είναι αρκετά όμοιοι με τους δικούς μας, ώστε ένα προσθετικό που αναπτύχθηκε σε πιθήκους να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ανθρώπους. Είναι ακόμα σπάνια, αλλά τα πρωτότυπα έχουν αποκαταστήσει τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τον φυσικό κόσμο σε ανθρώπους που έχουν χάσει τη χρήση των άκρων τους.

Η Κίνα εξελίσσεται σε παγκόσμιο κέντρο στο είδος των νευροεπιστημών που χρησιμοποιούν πιθήκους. Και το διακύβευμα γίνεται όλο και μεγαλύτερο.

Οι νευρολογικές διαταραχές αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως μετά τις καρδιακές. Παθήσεις όπως η νόσος του Πάρκινσον, η νόσος Αλτσχάιμερ και η άνοια αποτελούν όλο και μεγαλύτερο πρόβλημά καθώς ο κόσμος μεγαλώνει.

Εν τω μεταξύ, οι εταιρείες τεχνολογίας ελπίζουν ότι η κατανόηση του εγκεφάλου μπορεί να τις βοηθήσει να δημιουργήσουν πιο έξυπνο λογισμικό. Οι στρατηγοί πιστεύουν ότι οι εξελίξεις στη νευροεπιστήμη μπορούν να τους βοηθήσουν να κατασκευάσουν καλύτερα όπλα.

Η πανδημία ενίσχυσε τη θέση της Κίνας. Τον Φεβρουάριο του 2020 η κυβέρνηση της Κίνας απαγόρευσε την εξαγωγή όλων των άγριων ζώων σε μια προσπάθεια να περιορίσει το εμπόριο τους που θεωρείται ότι αποτελεί μέσο για τη διάχυση των ζωονοσογόνων παθογόνων όπως ο Sars-cov-2, ο ιός που προκαλεί την Covid-19.

Οι εξαιρέσεις για την έρευνα υπόκεινται στην έγκριση της κυβέρνησης. Έως πρόσφατα η πλειονότητα των πιθήκων που χρησιμοποιούνταν στην Αμερική εισάγονταν από φάρμες στην Κίνα. Όμως, οι έλεγχοι των εξαγωγών έχουν δημιουργήσει ελλείψεις.

«Η διατήρηση των πρωτευόντων της από την Κίνας εντάσσεται σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική που ανακοίνωσε το 2015: την πολιτική Κίνα 2025», λέει ο Kirk Leech από την Ευρωπαϊκή Οργάνωση για την Έρευνα στα Ζώα Εργαστηρίου.

Η κατανόηση του εγκεφάλου ήταν ένας από τους βασικούς τομείς της επιστημονικής έρευνας για την εν λόγω πολιτική. Για να το πετύχει, η Κίνα χρειάζεται περισσότερους πιθήκους. Ο Δρ. Treue λέει ότι η Κίνα έχει αποφασίσει ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά για έρευνα αποτελούν στρατηγικό πόρο. Οι εξαγωγές είναι απίθανο να επανέλθουν στα προηγούμενα επίπεδά τους.

Αυτή η απόφαση φέρνει την Ευρώπη και την Αμερική σε δύσκολη θέση. Η ερευνητική κοινότητα εμπιστεύεται απόλυτα τα εκτροφεία της Κίνας. Οι εναλλακτικοί προμηθευτές από το Βιετνάμ και την Καμπότζη λειτουργούν με τρόπο που είναι πιο κοντά στην αρπαγή άγριων πιθήκων από το φυσικό τους περιβάλλον.

Η πρακτική αυτή είναι πιο τραυματική για το ζώο και λιγότερο χρήσιμη για την έρευνα, καθώς η υγεία και η ηλικία των ζώων αυτών ποικίλλει. Η αύξηση των βλαβών και η μείωση της χρησιμότητας οποιασδήποτε έρευνας επιτείνει το ηθικό δίλημμα της χρήσης πιθήκων.

Σύμφωνα με τον κ. Leech, ακόμη και αν διατηρήσει όλους τους εκτρεφόμενους πιθήκους στη χώρα, η κινεζική νευροεπιστήμη επεκτείνεται με τέτοιο ρυθμό που ακόμη και τα εγχώρια εργαστήρια αντιμετωπίζουν ελλείψεις.

Ενώ ερευνητές και ακτιβιστές στην Αμερική και την Ευρώπη μάχονται για το αν είναι επιτρεπτή κάθε είδους έρευνα σε πρωτεύοντα θηλαστικά, η Κίνα και η Ιαπωνία προπορεύονται.

Το Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης στη Σαγκάη είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής του Neuropixel, ενός νέου εγκεφαλικού αισθητήρα που τοποθετείται ευκολότερα στον εγκέφαλο των ζώων σε σχέση με αυτούς που χρησιμοποιούνται σήμερα.

Το ινστιτούτο αγόρασε 3.000 όταν κυκλοφόρησαν για να τους τοποθετήσει σε μακάκους, μια κίνηση που του επιτρέπει να συλλέξει νευρολογικά δεδομένα σε πρωτοφανή κλίμακα. Ο αισθητήρας προσφέρει επίσης τη δυνατότητα λιγότερο επεμβατικής έρευνας σε σχέση με τα παλαιότερα, μεγαλύτερα ηλεκτρόδια, αν και η βλάβη που προκαλείται από την τοποθέτηση αισθητήρων στον εγκέφαλο θα είναι πάντα σημαντική.

Η Erika Sasaki στο Κεντρικό Ινστιτούτο Ζώων Πειραμάτων στο Kawasaki κοντά στο Τόκιο ανέπτυξε μια σειρά γενετικά τροποποιημένων μαρμόζων, μικρών πιθήκων που κατάγονται από τη Νότια Αμερική.

Η ίδια και οι συνεργάτες της στο Κέντρο Επιστήμης του Εγκεφάλου RIKEN, επίσης στην Ιαπωνία, δημιουργούν έναν τρισδιάστατο άτλαντα του εγκεφάλου της μαρμόζας για να χαρτογραφήσουν τόσο τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες που είναι μοναδικές στα πρωτεύοντα θηλαστικά (συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων) όσο και τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες που τις διαταράσσουν.

Αποκλίνουσες προσεγγίσεις

Οι διαφορετικές στάσεις απέναντι στην επιστημονική έρευνα σε πιθήκους έχουν τρεις συνέπειες. Η Αμερική και η Ευρώπη μπορεί να βρεθούν να αναθέτουν σε τρίτους τη δημιουργία γνώσης που βασίζεται σε ερευνητικές μεθόδους τις οποίες θεωρούν ανήθικες.

Στο μέλλον μπορεί να χρειαστεί να επιλέξουν μεταξύ του να βασιστούν στους καρπούς αυτής της γνώσης, όπως οι θεραπείες για τις νευρολογικές διαταραχές, και του να τις απορρίψουν επί της αρχής.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι οι νευρολογικές διαταραχές επηρεάζουν τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως. Οι θεραπείες για τέτοιες καταστάσεις που σχεδόν σίγουρα περιλαμβάνουν κάποια νευροεπιστημονική έρευνα σε πιθήκους θα αποκτήσουν όλο και μεγαλύτερη αξία.

Ο ανταγωνισμός για τον έλεγχο των εφοδιαστικών αλυσίδων μπορεί να οξυνθεί. Η πανδημία κατέδειξε τη σημασία των κινεζικών εφοδιαστικών αλυσίδων για την παραγωγή ιατρικού εξοπλισμού και προμηθειών. Εάν η νευροεπιστήμη αιχμής συγκεντρωθεί στην Κίνα, εκεί θα αναπτυχθούν όχι μόνο νέες εταιρείες, αλλά και ιατρικές θεραπείες.

Πολλές κυβερνήσεις είναι ήδη επιφυλακτικές στο να συνδέσουν εξοπλισμό κινεζικής κατασκευής στα τηλεφωνικά τους δίκτυα. Πιθανώς θα νοιώθουν άβολα να τοποθετήσουν ζωτικούς κινεζικούς αισθητήρες στους εγκεφάλους των πολιτών τους.

Η διερεύνηση των λειτουργιών του εγκεφάλου είναι το ισοδύναμο του 21ου αιώνα με την εξερεύνηση των πιο απομακρυσμένων περιοχών του πλανήτη. Τα αποτελέσματα δεν θα αυξήσουν μόνο την γνώση των ανθρώπους για τον εγκέφαλό τους, αλλά παράλληλα θα τους βοηθήσουν να σχεδιάσουν την τεχνητή νοημοσύνη – έναν ξεχωριστό αλλά συνδεδεμένο τομέα στον οποίο ο ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών έχει ενταθεί.

Εάν η εν λόγω επιστημονική γνώση παράγεται σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα και την Ιαπωνία, θα γίνει όλο και πιο δύσκολο για τους άλλους, σε περίπτωση που το αποφασίσουν, να καλύψουν τη διαφορά.

 

© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com

Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!