THEPOWERGAME
Αν ανεβάσετε την ηλεκτρική ισχύ σε ένα κτίριο τα φώτα θα αρχίσουν να λάμπουν εντονότερα. Όμως, χωρίς αναβάθμιση της καλωδίωσής του, οι ασφάλειες σύντομα θα εκραγούν ή θα δείτε να βγαίνει καπνός από σημεία που δεν περιμένατε.
Κάπως έτσι είναι και οι πολιτικές δομές. Μια αύξηση της εξουσίας ευχαριστεί όλους τους εμπλεκόμενους – μέχρι που αρχίζουν να συμβαίνουν κάποια πράγματα που δεν είναι καθόλου ευπρόσδεκτα.
Σε όλο τον κόσμο το πολιτικό ρεύμα διογκώνεται. Ο ρόλος του κράτους διευρύνεται. Στις φιλελεύθερες κοινωνίες η πανδημία έχει διαβρώσει την ήδη ασταθή συναίνεση σχετικά με τα όρια του ρόλου των κυβερνήσεων.
Τα εθνικά πολιτεύματα, αυτά τα πανάρχαια οικοδομήματα, έχουν άφθονη εμπειρία στην αντιμετώπιση τέτοιων αυξομειώσεων. Για το ευρωπαϊκό εγχείρημα, ένα συνονθύλευμα σαθρών θεμελίων και επισφαλών επεκτάσεων που αυτοσχεδιάστηκαν με τα χρόνια, η μεγαλύτερη κρατική εξουσία θα απαιτήσει επανεξέταση των θεσμικών καλωδιώσεων που κρατούν τα φώτα αναμμένα.
Η μεγάλη κυβέρνηση θα έπρεπε να είναι οικείο έδαφος για την Ευρώπη. Ο παρεμβατικός δημόσιος τομέας αποτελεί τον κανόνα σε εθνικό επίπεδο, με επιστέγασμα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ που εδώ και καιρό χλευάζονται από τους επικριτές τους ως μια τρελή γραφειοκρατία που έχει βαλθεί να υπαγορεύει την καμπυλότητα της μπανάνας.
Πράγματι, το ευρωπαϊκό σχέδιο ήταν συχνότερα μια δύναμη συγκράτησης των κυβερνήσεων. Από τις απαρχές του στη δεκαετία του 1950, ο μηχανισμός των Βρυξελλών δεν ήταν τόσο ένας Λεβιάθαν που υπαγόρευε νέες πολιτικές όσο ένας αυτοεπιβαλλόμενος ζουρλομανδύας που περιόριζε τους εθνικούς πολιτικούς.
Γιατί, δεδομένης της συναίναισης, οι Ευρωπαίοι να ανταγωνίζονται άσκοπα ο ένας τον άλλον, όταν πολύ συχνά το αποκορύφωμα αυτών των αγώνων περιελάμβανε στρατιώτες που περνούσαν τα σύνορα και βομβαρδιστικά που ισοπέδωναν πόλεις;
Τα πιο εντυπωσιακά επιτεύγματα του σχεδίου (και η εμφάνιση της τελευταίας του εκδοχής, της ΕΕ, το 1993) ήρθαν σε μια εποχή που οι πολιτικοί σε όλο τον κόσμο αποδέχονταν ότι ο δημόσιος τομέας ήταν διογκωμένος και υπερδύναμος.
Ελάχιστοι εθνικοί ηγέτες προσπάθησαν τόσο σκληρά όσο η Margaret Thatcher να τον περιορίσουν. Αλλά πολλοί ανέθεσαν το έργο στην Ευρωκρατία.
Οι Βρυξέλλες μετατράπηκαν σε μια απροσδόκητη δύναμη ελέγχου της κυβερνητικής εξουσίας, μια πηγή διαταγμάτων προς τους απρόθυμα υπάκουους εθνικούς πολιτικούς να μην κάνουν πράγματα που διαφορετικά θα μπορούσαν να τη γλιτώσουν.
Η ενιαία εσωτερική αγορά, η οποία δημιουργήθηκε πριν από 29 χρόνια, εξακολουθεί να απαιτεί την εξάλειψη όλων των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, ανθρώπων, χρημάτων και υπηρεσιών, γεγονός που δένει τα χέρια των πολιτικών που θα ήθελαν να περιορίσουν τη μετανάστευση από άλλες χώρες της ΕΕ, για παράδειγμα.
Η Σένγκεν απαγορεύει την ανέγερση συνοριακών φραγμών μεταξύ των μελών της. Οι εμπορικές συμφωνίες που διαπραγματεύεται η ΕΕ καταργούν τους δασμούς σε μια ήπειρο όπου ο προστατευτισμός είναι κάποιες φορές δημοφιλής.
Οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις απαγορεύουν στους πολιτικούς να ρίχνουν δημόσιο χρήμα σε ευνοούμενες βιομηχανίες, ανεξάρτητα από το πόσο πρόθυμοι είναι να προωθήσουν τους εθνικούς πρωταθλητές.
Πάνω απ’ όλα, η εισαγωγή του ευρώ το 1999 εξάλειψε την πιθανότητα υποτίμησης και, θεωρητικά τουλάχιστον, έθεσε αυστηρούς ελέγχους στα δημοσιονομικά ελλείμματα.
Πλέον, εκείνοι που τάσσονται υπέρ του να υπάρχει περισσότερη κυβέρνηση έχουν το πάνω χέρι, από το Λονδίνο μέχρι την Ουάσιγκτον και από το Παρίσι μέχρι το Βερολίνο.
Μπορεί η Ευρώπη, και γενικότερα η ρευστή κατανομή των εξουσιών μεταξύ εθνικού και ομοσπονδιακού επιπέδου, να προσαρμοστεί; Όχι εύκολα.
Για την ΕΕ η απαγόρευση πραγμάτων είναι απλή: Το μόνο που χρειάζεται είναι να αποφασίσεις τι θα απαγορεύσεις. Το πιο δύσκολο είναι να κάνεις πράγματα.
Πρώτα πρέπει να αποφασίσεις τι θα κάνεις και στη συνέχεια να βρεις τον τρόπο να το κάνεις. Δείτε, για παράδειγμα, τις δημόσιες επιδοτήσεις στη βιομηχανία.
Η απαγόρευσή τους, όπως κάνει εδώ και καιρό η Ευρώπη, περιλαμβάνει απλώς την τιμωρία όσων παραβιάζουν τους κανόνες. Από την άλλη, οι νέες επιδοτήσεις που αποφασίζονται, συνεπάγονται επιλογή των εταιρειών που θα λάβουν δημόσια επιχορήγηση και κατανομή ποσών.
Θα πρέπει να είναι τα εργοστάσια παραγωγής μικροεπεξεργαστών ή οι αμυντικές εταιρείες; Ποιος αποφασίζει πότε πρέπει να αλλάξουν οι προτεραιότητες; Ποιος πληρώνει;
Υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους η Ευρώπη μπορεί να αλλάξει ταχύτητα καθώς η κυβέρνηση διογκώνεται, υποστηρίζει ο Fabian Zuleeg του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ενός κέντρου μελετών στις Βρυξέλλες.
Ο πρώτος είναι να βγει η ΕΕ από τη μέση. Οι χώρες μπορούν απλώς να συνεχίσουν να κάνουν αυτό, που κάποτε τους είχε δοθεί εντολή να μην κάνουν.
Για παράδειγμα, οι κανόνες σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις και τα δημοσιονομικά ελλείμματα ανεστάλησαν, καθώς η Covid-19 μαινόταν και είναι απίθανο να επανέλθουν πλήρως.
Η απόφαση αυτή δίνει στις εθνικές κυβερνήσεις περισσότερα περιθώρια να υιοθετούν συμπεριφορές που κάποτε ήταν απαγορευμένες. Το μειονέκτημα είναι ότι με αυτό τον τρόπο το ευρωπαϊκό σχέδιο κάνει πισωγυρίσματα.
Ο δεύτερος δρόμος είναι η μεγάλη κυβέρνηση να συμβεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ορισμένες εξουσίες μετατοπίζονται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Το 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο εκτελεστικός βραχίονας της λέσχης, ανέλαβε την προμήθεια εμβολίων για όλους, από τη Φινλανδία έως την Πορτογαλία.
Η φιλόδοξη πράσινη ατζέντα της Ευρώπης καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό από τις Βρυξέλλες. Το Next Generation EU (NGEU), ένα κονδύλι ύψους 750 δισ. ευρώ (846 δισ. δολάρια) για την αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι ένα βήμα προς έναν ομοσπονδιακό προϋπολογισμό.
Όλα αυτά έρχονται επιπλέον των ήδη ισχυρών τμημάτων του οικοδομήματος, ιδίως της καλά διοικούμενης Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Στροφή της ΕΕ, αν το επιθυμείτε
Η προσέγγιση «περισσότερη Ευρώπη» εγείρει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον η τρέχουσα θεσμική δικτύωση της ΕΕ είναι αρκετά καλή.
Η μηχανή των Βρυξελλών είναι ένας φοβερός ρυθμιστικός και νομοθετικός μηχανισμός, αλλά είναι οι εκτελεστικές της ικανότητες επαρκείς;
Αν η προμήθεια των εμβολίων αποτελεί παράδειγμα, η απάντηση είναι όχι. Οι πρώτοι αδέξιοι χειρισμοί σήμαιναν ότι οι Ευρωπαίοι έλαβαν τα πρώτα τους εμβόλια πολύ αργότερα από τους Αμερικανούς και τους Βρετανούς.
Μια πολύ μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσιών θα απαιτούσε παράλληλα περισσότερη εποπτεία. Η Επιτροπή αποκτά τεράστιες νέες εξουσίες.
Για παράδειγμα, μπορεί να παρακρατήσει τα κονδύλια του NGEU από χώρες που δεν εφαρμόζουν τις μεταρρυθμίσεις που έχουν υποσχεθεί, προκειμένου να πάρουν στα χέρια τους το μερίδιο που τους αναλογεί.
Με τέτοιες εξουσίες θα πρέπει να υπάρξει περισσότερη λογοδοσία. Ωστόσο, αυτά που συμβαίνουν στις Βρυξέλλες σπάνια εξετάζονται ιδιαίτερα πέρα από τη φούσκα τους.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα έπρεπε να κάνει τη δουλειά του, αλλά συχνά επικεντρώνεται στο να απαιτεί δογματικά μεγαλύτερο ρόλο για την ΕΕ (και για το ίδιο).
Οι ιδιοκτήτες κατοικιών που βρίσκονται αντιμέτωποι με τεράστια ηλεκτρολογικά έργα, συχνά συμβιβάζονται με λύσεις που τους βολεύουν. Η Ευρώπη είναι πιθανό να κάνει κάτι παρόμοιο.
Κανείς δεν είναι πρόθυμος για ένα μεγάλο πακέτο θεσμικών μεταρρυθμίσεων, το οποίο θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με δύσκολες αλλαγές στις συνθήκες και επακόλουθα δημοψηφίσματα.
Ένα νέο πρόγραμμα της ΕΕ εδώ, ένας καινούργιος ηλεκτρικός πίνακας εκεί, αρκούν προς το παρόν. Βέβαια μπορεί να αποδειχθούν ότι δεν πρόκειται για μόνιμες λύσεις.
© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
