THEPOWERGAME
Χρήστος Κίσσας
PhD in Finance, συγγραφέας του «Green Finance»
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία που ξεκίνησε έφερε στο προσκήνιο μια σειρά από πρωτοφανείς οικονομικές κυρώσεις των δυτικών χωρών, αλλά και μεμονωμένων εταιρειών, εναντίον της Ρωσίας, η ένταση και οι επιπτώσεις των οποίων ακυρώνουν βασικές λειτουργίες της ρωσικής οικονομίας (όπως η διενέργεια διεθνών πληρωμών) και μπορεί να την οδηγήσουν, εάν συνεχιστούν, σε ραγδαία ύφεση.
Το γεγονός ότι σήμερα η παγκόσμια οικονομία βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην τεχνολογία —μια τεχνολογία που βρίσκεται στα χέρια λίγων εταιρειών και ελαχίστων χωρών — κατέδειξε την εξάρτηση που έχει δημιουργηθεί μεταξύ των ολιγάριθμων αυτών κατόχων της τεχνολογίας και του υπόλοιπου κόσμου.
Τα κρίσιμα ερωτήματα όμως παραμένουν ανοιχτά, χωρίς οι απαντήσεις να είναι προφανείς. Αρκούν οι οικονομικές κυρώσεις για να αποτραπεί ή αναχαιτιστεί μια στρατιωτική επίθεση; Μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη; Μπορούν να διαρκέσουν στο χρόνο; Ποιες θα είναι οι αντιδράσεις των θιγόμενων απ’ αυτές; Ποιες οι επιπτώσεις σ’ αυτούς που τις επιβάλουν;
Θα αναφερθούμε σε τρία μόνο σημεία, που δείχνουν ότι η λειτουργία και η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων δεν είναι τόσο δεδομένη όσο ακούγεται μέσα απ’ τις εντυπωσιακές ανακοινώσεις των κυβερνήσεων και κυρίως των εταιρειών που καθημερινά δηλώνουν ότι αποχωρούν η μία μετά την άλλη από τη Ρωσία.
Το πρώτο στοιχείο, ευρύτατα γνωστό, αλλά πάντοτε άξιο υπενθύμισης, είναι το οξύμωρο της σημερινής κατάστασης, όπου από τη μία η Δύση κατακεραυνώνει τη Ρωσία με οικονομικές κυρώσεις ενώ από την άλλη η Ευρώπη της καταβάλλει καθημερινά περί τα 500 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά του φυσικού αερίου, από το οποίο είναι πλήρως εξαρτημένη. Από τις κυρώσεις μάλιστα που αφορούν τις διεθνείς πληρωμές (χρήση του SWIFT) εξαιρούνται οι ρωσικές τράπεζες που χειρίζονται τις συναλλαγές φυσικού αερίου, ώστε οι πληρωμές προς τη Ρωσία να συνεχίζονται απρόσκοπτα. Έτσι, έμμεσα, η Ευρώπη χρηματοδοτεί τις στρατιωτικές ανάγκες της Ρωσίας εν μέσω πολέμου, ενώ συγχρόνως προσπαθεί μέσω των υπόλοιπων κυρώσεων να την κάμψει οικονομικά. Ομολογουμένως, μια πολύ πρωτότυπη κατάσταση!
Το δεύτερο ενδιαφέρον σημείο αφορά στις αλυσιδωτές αντιδράσεις που ένα γενικευμένο σύστημα κυρώσεων, όπως αυτό που εφαρμόζεται σήμερα στη Ρωσία, μπορεί να επιφέρει. Μια μακροχρόνια επιβολή τόσο σοβαρών κυρώσεων οδηγεί νομοτελειακά τη ρωσική οικονομία σε αφανισμό. Λογικό είναι να αναμένουμε αντιδράσεις. Η πρώτη, που βλέπουμε ήδη, αφορά στις επιπτώσεις της αγοράς ενέργειας· είναι σίγουρο ότι η Ρωσία θα «παίξει» με τις ροές του φυσικού αερίου, αυξομειώνοντας την προσφορά, ώστε να δημιουργήσει πανικό στις αγορές και να σπρώξει τις τιμές προς τα πάνω. Τα αποτελέσματα είναι ήδη βίαια: η τιμή του φυσικού αερίου, από τα 18 ευρώ η μεγαβατώρα πέρυσι βρίσκονται στα 200 σήμερα. Έπονται τα σιτηρά, όπου οι τιμές εκτοξεύτηκαν κατά 50% και αν συνεχίσουν να αυξάνονται προβλέπονται ελλείψεις, λιμοί στις χώρες του τρίτου κόσμου και υψηλός πληθωρισμός στο δυτικό κόσμο. Θα ακολουθήσουν αθετήσεις συμβολαίων και αρνήσεις πληρωμών, τα γνωστά «κανόνια» στην γλώσσα της αγοράς, με αποτέλεσμα αλυσωτές χρεοκοπίες πολλών δυτικών προμηθευτών της Ρωσίας. Για να συνοψίσουμε, το ερώτημα είναι αναπόδραστο και σαφές: μπορούμε να συνεχίσουμε για πολύ χρόνο τις οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία χωρίς να δημιουργήσουμε παγκόσμιο κραχ; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική.
Ας δούμε,τέλος, το τρίτο σημείο: ο κόσμος μας, από τα μέσα της δεκαετίας του 90 μέχρι σήμερα, έχει φτιαχτεί πάνω στο μοντέλο της λεγόμενης «παγκοσμιοποίησης». Έχει δομηθεί δηλαδή επάνω στις βάσεις της ελεύθερης πρόσβασης στις αγορές, της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων και ανθρώπινων πόρων, το σεβασμό των διεθνών συμβάσεων και την προσφυγή σε συγκεκριμένους μηχανισμούς επίλυσης ιδιωτικών διαφορών όπως η διεθνής διαιτησία. Στο μοντέλο αυτό, δεν προβλεπόταν πουθενά η περίπτωση αποκλεισμού μεγάλης χώρας από τις διεθνείς συναλλαγές.Με αποτέλεσμα να μην ξέρουμε σήμερα πως να χειριστούμε στην πράξη τον οικονομικό αποκλεισμό που επιβάλλεται στη Ρωσία. Ένα ιδιαίτερα διαφωτιστικό παράδειγμα μας δίνει ο κλάδος των αεροπορικών μεταφορών. Η ρωσικές αεροπορικές εταιρείες χρησιμοποιούν κυρίως αεροπλάνα που έχουν στην κατοχή τους μέσω leasing από ξένες εταιρείες. Βάσει των κυρώσεων οι συμβάσεις leasing πρέπει να ακυρωθούν μέχρι τις 28 Μαρτίου και τα αεροπλάνα να επιστραφούν στις δυτικές εταιρείες στις οποίες ανήκουν, μεταφερόμενα εκτός Ρωσίας. Πρακτικά, μιλάμε για 520 αεροπλάνα που πρέπει να εγκαταλείψουν το ρωσικό έδαφος, «σπάζοντας» τις συμβάσεις leasing που βρίσκονται σήμερα σε ισχύ. Οι Ρώσοι (προφανώς) δεν προτίθενται να βοηθήσουν τη διαδικασία, οπότε πρέπει να βρεθούν 520 ξένα πληρώματα για να τα παραλάβουν. Επίσης, από τη στιγμή της ακύρωσης των συμβάσεων, τα αεροπλάνα παύουν να είναι ρωσικά και θεωρούνται ξένα, άρα δεν έχουν άδεια απογείωσης και χρήσης του ρωσικού εναερίου χώρου. Αλλά ακόμη κι αν ξεπεραστούν αυτές οι πρακτικής φύσεως δυσκολίες, οι εταιρείες leasing θα βρεθούν αντιμέτωπες με τεράστιες αξιώσεις αποζημιώσεων, καθότι υπαίτιες της ακύρωσης των συμβολαίων. Και το βασικότερο απ’ όλα: θα βρεθούν με 520 αεροπλάνα στα χέρια τους χωρίς να ξέρουν τί να τα κάνουν. Γι’ αυτό ο πρόεδρος της ένωσης εταιρειών αεροπορικού leasing, Phil Seymour, δήλωσε πρόσφατα ότι φοβάται πως πρόκειται να χρεοκοπήσει η πλειοψηφία των εταιρειών του κλάδου! Μια «μικρή», αλλά ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: πρόκειται για ευρωπαϊκές εταιρείες μόνο, οι περισσότερες με έδρα την Ιρλανδία· αντίθετα, οι αμερικανικές που δεν συμμετέχουν στη ρωσική αγορά θα παραμείνουν άθικτες.
Τα παραπάνω είναι μια πρόγευση του τί πρόκειται (ή απειλείται) να ακολουθήσει στην παγκόσμια σκηνή. Κάθε λογικός άνθρωπος αντιλαμβάνεται πόσο επείγον είναι να βρεθεί μια λύση μέσω διαπραγματεύσεων και να λήξει το συντομότερο ο πόλεμος. Αλλιώς, πέραν του ανθρωπιστικού ζητήματος, που είναι το πρώτιστο, και των γεωπολιτικών θεωρήσεων, είναι πιθανότατο να οδηγηθούμε σε παγκόσμιο οικονομικό κραχ, με ανυπολόγιστες συνέπειες σε όλα τα επίπεδα.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
