Τα Στενά του Ορμούζ, που βρίσκεται ανάμεσα στο Ομάν και το Ιράν, συνδέουν τον Περσικό Κόλπο με τον Κόλπο του Ομάν και τη Θάλασσα της Αραβίας, σύμφωνα με τον Αμερικανικό Οργανισμό Ενέργειας, την Υπηρεσία Ενεργειακών Πληροφοριών (Energy Information Administration – EIA), αρμόδια για τη συλλογή, ανάλυση και διάδοση πληροφοριών σχετικά με την ενέργεια. Με το 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου να διέρχεται από τα στενά του Ορμούζ, η πιθανότητα αποκλεισμού προκαλεί άνοδο τιμών και αναζητήσεις εναλλακτικών διαδρομών.
Όπως εξηγεί η EIA, τα Στενά του Ορμούζ είναι αρκετά βαθιά με ευρύ πλάτος ώστε να επιτρέπει τη διέλευση των μεγαλύτερων δεξαμενόπλοιων μεταφοράς αργού πετρελαίου στον κόσμο και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ενεργειακά σημεία συμφόρησης (chokepoints) διεθνώς. Τεράστιοι όγκοι πετρελαίου διέρχονται από τα στενά, ενώ ελάχιστες εναλλακτικές επιλογές υπάρχουν για την έξοδο πετρελαίου από την περιοχή, εάν το πέρασμα κλείσει. Το 2024, η ροή πετρελαίου μέσω των στενών ανήλθε κατά μέσο όρο στα 20 εκατ. βαρέλια την ημέρα (b/d), ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου στο 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης υγρών πετρελαϊκών προϊόντων. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2025, οι συνολικές ροές πετρελαίου παρέμειναν σχετικά σταθερές σε σχέση με το 2024.
Αν και δεν έχει υπάρξει αποκλεισμός της ναυσιπλοΐας στα Στενά του Ορμούζ μετά τις πρόσφατες εντάσεις στην περιοχή, η τιμή του πετρελαίου Brent (διεθνές σημείο αναφοράς) αυξήθηκε από τα $69 το βαρέλι στις 12 Ιουνίου στα $74 στις 13 Ιουνίου. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει τη σημασία των στενών για τον εφοδιασμό της παγκόσμιας αγοράς πετρελαίου.
Τα «chokepoints» είναι στενά θαλάσσια περάσματα κατά μήκος βασικών παγκόσμιων ναυτιλιακών οδών και κρίνονται ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή ασφάλεια. Η προσωρινή έστω διακοπή της διέλευσης πετρελαίου από ένα τέτοιο πέρασμα μπορεί να προκαλέσει σημαντικές καθυστερήσεις, αύξηση του κόστους ναύλων και τελικά αύξηση των διεθνών τιμών ενέργειας. Αν και ορισμένα από αυτά τα σημεία μπορούν να παρακαμφθούν – με σημαντική όμως αύξηση του χρόνου μεταφοράς – κάποια άλλα δεν έχουν ουσιαστικές εναλλακτικές. Η συντριπτική πλειονότητα των ποσοτήτων που διέρχονται από το Ορμούζ δεν μπορεί να εξέλθει από την περιοχή με άλλον τρόπο, παρότι υπάρχουν ορισμένοι αγωγοί που επιτρέπουν μερική παράκαμψη των στενών.
Ο όγκος του πετρελαίου που διακινείται από τα Στενά του Ορμούζ ©EIA
Μεταξύ 2022 και 2024, οι ροές αργού πετρελαίου και συμπυκνωμάτων μέσω των Στενών του Ορμούζ μειώθηκαν κατά 1,6 εκατ. b/d, μερικώς αντισταθμιζόμενες από αύξηση 0,5 εκατ. b/d σε φορτία πετρελαϊκών προϊόντων. Η μείωση αυτή αντανακλά, εν μέρει, την απόφαση του OPEC+ να προχωρήσει σε εθελοντικές περικοπές παραγωγής από τον Νοέμβριο του 2022, μειώνοντας τις εξαγωγές από τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Επιπλέον, οι διαταραχές στις ροές πετρελαίου στα Στενά του Ορμούζ του Bab al-Mandeb το 2024 – που συνδέουν την Αραβική Θάλασσα με την Ερυθρά Θάλασσα – οδήγησαν την Aramco να διοχετεύσει φορτία μέσω του επίγειου αγωγού East-West προς λιμάνια της Ερυθράς Θάλασσας, παρακάμπτοντας το Ορμούζ. Ταυτόχρονα, η αύξηση των δυνατοτήτων διύλισης στις χώρες του Περσικού Κόλπου ενίσχυσε τη ζήτηση αργού εντός της περιοχής, μετατοπίζοντας μέρος των ροών στην εγχώρια αγορά.
Οι ροές μέσω του Ορμούζ το 2024 και στο πρώτο τρίμηνο του 2025 αντιπροσώπευαν πάνω από το ένα τέταρτο του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου πετρελαίου και περίπου το ένα πέμπτο της συνολικής παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου και προϊόντων. Επίσης, περίπου το 20% του παγκόσμιου εμπορίου υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) διήλθε από το Ορμούζ το 2024, κυρίως από το Κατάρ.
Σύμφωνα με δεδομένα παρακολούθησης δεξαμενόπλοιων της Vortexa, η Σαουδική Αραβία μεταφέρει περισσότερο αργό πετρέλαιο και συμπυκνώματα μέσω του Ορμούζ από κάθε άλλη χώρα. Το 2024, οι εξαγωγές της αντιστοιχούσαν στο 38% των συνολικών ροών αργού μέσω των Στενών του Ορμούζ (5,5 εκατ. b/d).
Εναλλακτικές διαδρομές
Η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ διαθέτουν κάποιες υποδομές που μπορούν να παρακάμψουν τα Στενά του Ορμούζ, γεγονός που ενδέχεται να μετριάσει μερικώς τις επιπτώσεις από πιθανή διακοπή των διελεύσεων. Οι αγωγοί αυτοί συνήθως δεν λειτουργούν σε πλήρη δυναμικότητα και εκτιμάται ότι περίπου 2,6 εκατ. b/d από τις συνολικές δυνατότητες της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να παρακαμφθεί τα στενά σε περίπτωση διαταραχής.
Η Saudi Aramco λειτουργεί τον αγωγό East-West χωρητικότητας 5 εκατ. b/d, που συνδέει το κέντρο επεξεργασίας πετρελαίου στο Abqaiq κοντά στον Περσικό Κόλπο με το λιμάνι Yanbu στην Ερυθρά Θάλασσα. Το 2019, η Aramco είχε προσωρινά αυξήσει τη δυναμικότητα του αγωγού στα 7 εκατ. b/d, μετατρέποντας αγωγούς φυσικού αερίου σε μεταφορά αργού. Το 2024, η Σαουδική Αραβία αξιοποίησε περισσότερο τον αγωγό αυτό για να παρακάμψει τις ναυτιλιακές διαταραχές στο Bab al-Mandeb.
Τα ΗΑΕ διαθέτουν επίσης αγωγό που παρακάμπτει το Ορμούζ. Ο αγωγός των 1,8 εκατ. b/d συνδέει χερσαία κοιτάσματα με τον τερματικό εξαγωγών στο Fujairah στον Κόλπο του Ομάν. Το 2024, οι ποσότητες αργού και συμπυκνωμάτων που διήλθαν από το Ορμούζ από τα ΗΑΕ ήταν μειωμένες κατά 0,4 εκατ. b/d σε σχέση με το 2022, καθώς οι αναβαθμίσεις στα διυλιστήρια επέτρεψαν μεγαλύτερη κατανάλωση βαρέος πετρελαίου εσωτερικά. Παράλληλα, αυξήθηκαν οι εξαγωγές ελαφρύτερων ποικιλιών αργού μέσω του αγωγού προς το Fujairah. Η αυξημένη χρήση του αγωγού για καθημερινές λειτουργίες περιορίζει όμως τη διαθέσιμη πλεονάζουσα δυναμικότητα για έκτακτες παρακάμψεις.
Το Ιράν εγκαινίασε τον αγωγό Goreh-Jask και τον τερματικό εξαγωγών στο Jask στον Κόλπο του Ομάν (παρακάμπτοντας το Ορμούζ) με την πρώτη δοκιμαστική εξαγωγή τον Ιούλιο του 2021. Η επιχειρησιακή του δυναμικότητα παραμένει περί τα 300.000 b/d. Ωστόσο, το καλοκαίρι του 2024 οι ιρανικές εξαγωγές από τα λιμάνια Bandar-e-Jask και Kooh Mobarak ήταν κάτω από 70.000 b/d και σταμάτησαν τελείως μετά τον Σεπτέμβριο.
Ο όγκος πετρελαίου που μετακινείται στα στενά του Ορμούζ και οι προορισμοί ©EIA
Αγορές προορισμού
Εκτιμάται ότι το 2024, το 84% των ροών αργού πετρελαίου και συμπυκνωμάτων και το 83% του LNG που διήλθαν από τα Στενά του Ορμούζ κατευθύνθηκαν προς τις αγορές της Ασίας. Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία και Νότια Κορέα αποτέλεσαν τους βασικούς προορισμούς, απορροφώντας το 69% των συνολικών ροών αργού από το Ορμούζ προς την Ασία. Οι αγορές αυτές είναι οι πλέον εκτεθειμένες σε περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού από τα στενά.
Το 2024, οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήγαγαν περίπου 0,5 εκατ. b/d αργού και συμπυκνωμάτων από χώρες του Περσικού Κόλπου μέσω του Ορμούζ, ποσότητα που αντιστοιχεί σε μόλις 7% των συνολικών αμερικανικών εισαγωγών και 2% της συνολικής κατανάλωσης πετρελαϊκών υγρών στις ΗΠΑ. Οι εισαγωγές αυτές ήταν στο χαμηλότερο επίπεδο σχεδόν 40 ετών, καθώς η εγχώρια παραγωγή και οι εισαγωγές από τον Καναδά έχουν αυξηθεί σημαντικά.
