Η έκρηξη των τιμών των ενοικίων, φαινόμενο που εκδηλώνεται με ισχυρή ένταση στις αστικές περιοχές της χώρας την τελευταία 7ετία, παράλληλα με την έλλειψη διαθέσιμων κατοικιών, χτυπάει χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, διευρύνοντας την οικονομική ανισότητα και το κοινωνικό ρήγμα στην Ελλάδα. Από το 2018 έως το 2022 τα ενοίκια αυξήθηκαν από 37% έως 42% ενώ σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία ο ρυθμός αύξησής τους φέτος ξεπερνά το 10%. Πρόκειται για αυξήσεις που υπερβαίνουν κατά πολύ την αύξηση των πραγματικών μισθών στο ίδιο διάστημα.
Σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), οι πραγματικοί μισθοί αυξήθηκαν μόλις 7% την περίοδο 2018–2023 σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (+19%) Η αύξηση αυτή εκτιμάται ότι κυμάνθηκε στα επίπεδα του 2,7% το 2024, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι θα κυμανθεί κατά μέσο όρο στο 1,3 % ετησίως τη διετία 2025-2026.
Η εικόνα αυτή απεικονίζει τις βαθιές οικονομικές συνέπειες που προκαλεί η στεγαστική κρίση στα ελληνικά νοικοκυριά. Θα πρέπει να προστεθεί στην εικόνα αυτήν η έλλειψη κατοικιών για νέες οικογένειες, φαινόμενο που έχει ανατρέψει τα δεδομένα δεκαετιών για την ελληνική κοινωνία.
Αποκαλυπτική για το δυσβάσταχτο κόστος της στεγαστικής κρίσης στις ελληνικές οικογένειες είναι η πρόσφατη έρευνα της Τράπεζας της Ελλάδος: Η χώρα μας καταγράφει το υψηλότερο κόστος στέγασης στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με το εισόδημα των πολιτών. Συγκεκριμένα, το 2023 οι Έλληνες δαπανούσαν κατά μέσο όρο το 36,2% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για ενοίκιο και βασικά έξοδα κατοικίας, όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος στην ΕΕ είναι 20%. Η Έκθεση αναφέρει πως πάνω από 4 στους 10 ενοικιαστές στην Ελλάδα βρίσκονται σε στεγαστική επιβάρυνση, δηλαδή πληρώνουν πάνω από το 40% του εισοδήματός τους για την κάλυψη στεγαστικών αναγκών. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό σε όλη την Ευρώπη.
Πλήρης μεταβολή του χαρακτήρα της κατοικίας
Όλα αυτά είναι το αποτέλεσμα ραγδαίων αλλαγών σε βασικούς τομείς της οικονομίας, όπως η αγορά κατοικίας και ο τουρισμός κατά την τελευταια δεκαετία. Η δραματική άνοδος των ενοικίων, σε συνδυασμό με την εξάπλωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων (τύπου Airbnb), την τουριστική πίεση και την έλλειψη κοινωνικής κατοικίας, έχουν συρρικνώσει δραματικά τη διαθεσιμότητα προσιτών κατοικιών. Σε γειτονιές του κέντρου της Αθήνας, αλλά και σε τουριστικούς δήμους, παρατηρείται πλήρης μεταβολή του χαρακτήρα της κατοικίας: από μέσο διαβίωσης έχει μετατραπεί σε επενδυτικό εργαλείο. Συνέπεια όλων αυτών είναι η έξαρση των εξώσεων, η αύξηση της συγκατοίκησης για λόγους οικονομίας και η επιστροφή χιλιάδων νέων στα πατρικά σπίτια. Παράλληλα, εκατοντάδες φοιτητές και χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι αδυνατούν να βρουν στέγη, ακόμη και σε περιφερειακές πόλεις.
Πολίτες με σταθερά εισοδήματα γίνονται ευάλωτοι: νέοι εργαζόμενοι, φοιτητές, συνταξιούχοι ή μονογονεϊκές οικογένειες δυσκολεύονται να βρουν ενοίκιο χωρίς να θυσιάζουν βασικά έξοδα. Η στεγαστική επισφάλεια οδηγεί εν τέλει σε κοινωνική δυσαρέσκεια.
Υπό το βάρος των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων που προκαλεί η στεγαστική κρίση, η κυβέρνηση ετοιμάζεται να ανακοινώσει πακέτο μέτρων για την αντιμετώπισή τους, με ελαφρύνσεις για τους ενοικιαστές και κίνητρα-ποινές για τους ιδιοκτήτες με κλειστά σπίτια. Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων αυτών, ωστόσο, αναμένεται να αξιολογηθεί στην πράξη. Το σχέδιο, όπως έγραψε το powergame.gr, βασίζεται σε τέσσερις άξονες: αναλογικότερη κατανομή των φορολογικών βαρών στα εισοδήματα από ενοίκια, στοχευμένες φοροαπαλλαγές που θα περιορίσουν τα «μαύρα» μισθώματα, αντικίνητρα για κλειστές κατοικίες μέσω της επιβολής «φόρου αδράνειας» σε όσους ιδιοκτήτες αφήνουν τα σπίτια τους αναξιοποίητα, καθώς και νέους, αυστηρότερους περιορισμούς στις βραχυχρόνιες μισθώσεις τύπου Airbnb, που απορροφούν μεγάλο μέρος του διαθέσιμου οικιστικού αποθέματος.
Σε ό,τι αφορά τα εισοδήματα από ενοίκια, η πρόταση που βρίσκεται στο τραπέζι αφορά τη μείωση του συντελεστή 15% που ισχύει σήμερα για τα εισοδήματα έως 12.000 ευρώ στην περιοχή του 5% για το τμήμα του εισοδήματος έως 5.000 ευρώ και διατήρησή του από τα 5.001 έως 12.000 ευρώ. Επίσης, εξετάζεται η προσθήκη ενός ενδιάμεσου συντελεστή, πιθανότατα 22%, ανάμεσα στο 15% με 35%, που εφαρμόζεται σήμερα το τμήμα εισοδήματος, από 12.001 έως 35.000 ευρώ. Ο ανώτατος συντελεστής 45% για εισοδήματα από ενοίκια άνω των 35.000 ευρώ παραμένει αμετάβλητος.
Επίσης, εξετάζεται σενάριο για επιβολή ειδικού τέλους αδράνειας για ακίνητα που παραμένουν κλειστά για μεγάλο χρονικό διάστημα, με στόχο να καταστούν ασύμφορα για τους ιδιοκτήτες και να βγουν στην αγορά ώστε να πέσουν οι τιμές στα ενοίκια. Πρόκειται για μοντέλο που εφαρμόζεται ήδη σε Γαλλία, Ιρλανδία και Πορτογαλία, όπου η μη αξιοποίηση ακινήτων επιβαρύνεται με υψηλή φορολογία και οδηγεί σε υποχρεωτική ενοικίαση. Εξετάζεται επίσης τα ακίνητα που έχουν στην κατοχή τους οι τράπεζες και οι servicers να πληρώνουν αυξημένο ΕΝΦΙΑ.
Για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις εξετάζεται παράταση των περιορισμών έως και το 2026 και επέκτασή τους σε νέες περιοχές στο κέντρο της Αθήνας.
