Σχεδόν 10 χρόνια μετά την ιστορική απόφαση των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ότι όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα σε αξιοπρεπή στέγη, η πραγματικότητα δείχνει να βαδίζει στην αντίθετη κατεύθυνση. Οι τιμές κατοικιών έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 20% από το 2015, τα ενοίκια καταγράφουν ράλι χωρίς φρένο, ενώ σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις η στέγη έχει μετατραπεί σε μείζονα κοινωνικό και πολιτικό παράγοντα. Η Ελλάδα μάλιστα βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της συζήτησης, καθώς η στεγαστική κρίση έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, μιλώντας στο Στρασβούργο στην ετήσια ομιλία της για την «Κατάσταση της Ένωσης», επιχείρησε να δώσει ένα νέο στίγμα: «Ένα σπίτι δεν είναι απλώς τέσσερις τοίχοι και μια σκεπή: είναι ασφάλεια, ζεστασιά, ένας τόπος για οικογένεια και φίλους. Αλλά για πάρα πολλούς Ευρωπαίους σήμερα, το σπίτι έχει γίνει πηγή άγχους», τόνισε, προσθέτοντας: «Η στέγη είναι ζήτημα αξιοπρέπειας, είναι ζήτημα δικαιοσύνης και είναι ζήτημα του μέλλοντος της Ευρώπης».
Μέσα στο 2025, η Ευρώπη ετοιμάζεται να παρουσιάσει το European Affordable Housing Plan, το πρώτο πανευρωπαϊκό σχέδιο για την ενίσχυση της προσφοράς προσιτής και βιώσιμης κατοικίας. Το σχέδιο, που βρίσκεται σε διαβούλευση και αναμένεται τον Οκτώβριο, φιλοδοξεί να δώσει συντονισμένη απάντηση σε μια κρίση, που έχει λάβει κοινωνικές διαστάσεις.
Η Κομισιόν προαναγγέλλει αναθεώρηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων, ώστε τα κράτη-μέλη να μπορούν να επενδύσουν δημόσιους πόρους στην κατασκευή νέων κατοικιών και φοιτητικών εστιών. Προβλέπει επίσης κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, καθώς και τη διοργάνωση της πρώτης Ευρωπαϊκής Διάσκεψης για τη Στέγαση (EU Housing Summit), με συμμετοχή κυβερνήσεων, κοινωνικών εταίρων, της αγοράς και της κοινωνίας των πολιτών. Κεντρικός στόχος είναι ο τερματισμός της αστεγίας έως το 2030, μια δέσμευση, που φιλοδοξεί να δώσει πολιτικό βάθος στο όραμα για κοινωνική συνοχή.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, που έχουν εκτοξεύσει τα ενοίκια στις μεγάλες πόλεις. Το 2024 καταγράφηκαν 854 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις μέσω Airbnb και άλλων πλατφορμών, με αύξηση 19% σε σχέση με το 2023. Η Επιτροπή επεξεργάζεται νέο πλαίσιο, που θα βάζει τάξη στη «γκρίζα ζώνη» ανάμεσα σε ιδιώτες και επαγγελματίες παρόχους, εισάγοντας κανόνες διαφάνειας και δικαιοσύνης στην αγορά.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η πρόσβαση στην ιδιοκατοίκηση γίνεται όλο και δυσκολότερη. Στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας απαιτούνται 11,7 ετήσιοι μισθοί για την αγορά ενός τυπικού σπιτιού, στη Βουδαπέστη 11,4, στο Βελιγράδι 9,8 και στη Βαρσοβία 9,7. Στο Λονδίνο, το κόστος φτάνει τα 10,8 χρόνια μισθών στο κέντρο και 9,6 στις εξωτερικές ζώνες, ενώ στη Σκανδιναβία η Κοπεγχάγη κινείται στα 9,3. Αντίθετα, στη Ρώμη απαιτούνται 8,1 μισθοί και στο Ζάγκρεμπ 7,5, δείχνοντας μια πιο προσιτή –αν και όχι εύκολη– εικόνα.
Στην ελληνική επικράτεια η κατάσταση δεν είναι καλύτερη, καθώς η απόκτηση ενός σπιτιού για τους πολίτες φαντάζει κάτι ακατόρθωτο. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, πάνω από το ένα τρίτο των νοικοκυριών δαπανά πάνω από το 40% του μηνιαίου εισοδήματός του μόνο για στέγη, ενώ τον Ιούνιο του 2025 τα ενοίκια σημείωσαν αύξηση 11,4% σε σχέση με πέρυσι. Ο πληθωρισμός στη στέγη τον Απρίλιο έφτασε στο 10,8%. Οι τιμές των διαμερισμάτων αυξήθηκαν το πρώτο τρίμηνο του 2025 κατά 6,8% σε ετήσια βάση, με τη Θεσσαλονίκη να προηγείται με άνοδο 10%, την Αθήνα να ακολουθεί με 5,5% και τις υπόλοιπες μεγάλες πόλεις με 7,3%. Η δυναμική είναι ισχυρότερη στα νεόδμητα, με αύξηση 8%, έναντι 6% στα παλαιότερα.
Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση, η κυβέρνηση προωθεί το πρόγραμμα κοινωνικής αντιπαροχής, με στόχο την αξιοποίηση ακινήτων του Δημοσίου και των ΟΤΑ. Πρόκειται για μια στρατηγική, που περιλαμβάνει την ανέγερση νέων πολυώροφων οικοδομών ή αυτοτελών κτιρίων, την ανακαίνιση παλιών δομημένων ακινήτων, ακόμη και κατεδαφίσεις ή αλλαγές χρήσης. Παράλληλα, κάθε υπουργείο καλείται να παραχωρήσει από τρία έως πέντε ακίνητα, ενώ η ΕΤΑΔ και το Υπερταμείο διαθέτουν 6.500 ακίνητα και 25.000 κατοικίες προς αξιοποίηση, εκ των οποίων 10.000 άμεσα, το 60% στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Στρατόπεδο Καραϊσκάκη στο Χαϊδάρι, όπου θα κατασκευαστούν 696 διαμερίσματα, το Στρατόπεδο Ζιάκα στον Κορδελιό-Εύοσμο με 600 διαμερίσματα και το Στρατόπεδο Μανουσογιαννάκη στην Πάτρα με 720. Συνολικά προβλέπεται η ανέγερση 2.000 διαμερισμάτων, εκ των οποίων το 25% θα διατεθεί σε στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων και το υπόλοιπο 75% σε πολίτες που αναζητούν πρώτη κατοικία.
Η Ελλάδα προσδοκά μέσα στους επόμενους 18 μήνες να έχει ολοκληρώσει τις διαδικασίες ωρίμανσης των δημόσιων ακινήτων και να ξεκινήσει τις πρώτες δημοπρατήσεις. Με τον τρόπο αυτόν, αχρησιμοποίητα οικόπεδα και κτίρια μετατρέπονται σε πολύτιμο αποθεματικό στέγης, σε μια περίοδο που οι πιέσεις είναι έντονες και η αγορά ακινήτων κινείται ανοδικά επί σειρά ετών.
Παράλληλα, ιδρύεται ηλεκτρονικό Μητρώο Συμβάσεων Κοινωνικής Αντιπαροχής, που θα τηρείται στη Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Στεγαστικής Πολιτικής και θα καταγράφει αναλυτικά την πορεία εκτέλεσης κάθε έργου, τον αριθμό και την κατανομή των κοινωνικών κατοικιών ανά περιοχή, τις ήδη μισθωμένες και διαθέσιμες κατοικίες, καθώς και τους τελικούς δικαιούχους.
