Κατατέθηκε αργά χθες το βράδυ, με τροπολογία στη Βουλή, η πολυαναμενόμενη νομοθετική ρύθμιση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με την οποία επιχειρείται η άρση του αδιεξόδου, που προκάλεσαν οι πρόσφατες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας για τα πολεοδομικά κίνητρα του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ). Η ρύθμιση επιχειρεί να ξεμπλοκάρει την οικοδομική δραστηριότητα, η οποία παραμένει επί πέντε μήνες σε αναστολή, έπειτα από τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, που έκριναν παράνομες κρίσιμες διατάξεις του ΝΟΚ. Την ίδια ώρα, οι εργολάβοι δηλώνουν αποφασισμένοι να διεκδικήσουν αποζημιώσεις για τη ζημιά που υπέστησαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Βασική προτεραιότητα του ΥΠΕΝ με την εν λόγω νομοθετική ρύθμιση είναι να εξασφαλίσει την ασφάλεια δικαίου, την προστασία του περιβάλλοντος και την τόνωση της αναπτυξιακής δραστηριότητας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το ΥΠΕΝ, η νέα ρύθμιση διασφαλίζει τη συνέχιση των εργασιών σε έργα που είχαν εκκινήσει νόμιμα έως και την 11η Δεκεμβρίου 2024, ενισχύει την ασφάλεια των οικοδομικών αδειών, προβλέπει δίκαιες διαδικασίες αναθεώρησης όπου απαιτείται, και εισάγει για πρώτη φορά τον μηχανισμό του περιβαλλοντικού ισοδυνάμου, ως εργαλείου αντιστάθμισης και βιώσιμης αναβάθμισης του οικιστικού περιβάλλοντος.
Στο πλαίσιο αυτό, με τη νέα ρύθμιση καταργούνται οι αντισυνταγματικές διατάξεις του ΝΟΚ και τα πολεοδομικά κίνητρα ενσωματώνονται πλέον στον τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγονται στασιμότητα, καθυστερήσεις και ματαιώσεις νέων κατασκευών, προστατεύεται το περιβάλλον και δημιουργείται ένα σταθερό και προβλέψιμο πλαίσιο για επενδύσεις.
Η ρύθμιση αφορά όλους όσους έχουν οικοδομικές άδειες που εκδόθηκαν με βάση τον ΝΟΚ και περιλαμβάνουν τα κίνητρα και τις προσαυξήσεις, που κρίθηκαν αντισυνταγματικά. Επηρεάζονται επίσης οι αγοραστές, επενδυτές, κατασκευαστές, αλλά και οι Υπηρεσίες Δόμησης (ΥΔΟΜ), οι οποίες έχουν την ευθύνη έκδοσης και αναθεώρησης των οικοδομικών αδειών.
Από εδώ και στο εξής, επίσης τα κίνητρα του ΝΟΚ δεν θα ισχύουν οριζόντια. Αντιθέτως, θα εντάσσονται τεκμηριωμένα και προσαρμοσμένα στον πολεοδομικό σχεδιασμό κάθε περιοχής. Αυτό σημαίνει ότι μέσω του Προγράμματος Πολεοδομικών Μεταρρυθμίσεων «Κωνσταντίνος Δοξιάδης», που υλοποιείται από το ΥΠΕΝ και αφορά στο 80% της Επικράτειας, τα Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ – ΕΠΣ) θα ορίζουν ειδικές ζώνες κινήτρων. Οι μελετητές των σχεδίων αυτών, με επιστημονική τεκμηρίωση, θα λαμβάνουν υπόψην τη θέση, τον βαθμό ανάπτυξης, τις ιδιαιτερότητες και τη φέρουσα ικανότητα κάθε περιοχής, ώστε να προσδιορίσουν πού και πώς μπορούν να ισχύσουν τα κίνητρα.
Όσοι έχουν ήδη οικοδομική άδεια με τα κίνητρα και τις προσαυξήσεις του ΝΟΚ και έχουν ξεκινήσει εργασίες – όπως εκσκαφές – έως και την 11η Δεκεμβρίου 2024, μπορούν να συνεχίσουν την υλοποίησή της χωρίς αναθεώρηση ή οικονομική επιβάρυνση. Επιπλέον, έχουν πλέον και τη δυνατότητα αναθεώρησης της άδειας, αν το επιθυμούν, επίσης χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση (φόρους, παράβολα, εισφορές, κρατήσεις). Οι όροι και οι προϋποθέσεις για την απόδειξη της έναρξης εργασιών μέχρι την παραπάνω ημερομηνία θα εξειδικευτούν με Προεδρικό Διάταγμα.
Αντίθετα, όσοι δεν ξεκινήσουν εργασίες έως και την 11η Δεκεμβρίου 2024, δεν χάνουν το δικαίωμα δόμησης. Ωστόσο, θα πρέπει να προχωρήσουν σε αναθεώρηση της οικοδομικής τους άδειας, ώστε να αφαιρεθούν τα αντισυνταγματικά κίνητρα και προσαυξήσεις. Σημειώνεται ότι οι εν λόγω αναθεωρήσεις δεν συνοδεύονται από νέα έξοδα: δεν απαιτείται η καταβολή φόρων, παραβόλων, εισφορών ή κρατήσεων. Διεκπεραιώνονται κατά προτεραιότητα και ανέξοδα από τις αρμόδιες ΥΔΟΜ.
Για τις περιπτώσεις οικοδομικών αδειών, που δεν ξεκίνησαν εργασίες μέχρι την 11η Δεκεμβρίου 2024 αλλά έχουν ενταχθεί – ή πρόκειται να ενταχθούν – σε χρηματοδοτικά εργαλεία (όπως το ΕΣΠΑ ή το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας), προβλέπεται η εφαρμογή ενός περιβαλλοντικού ισοδυνάμου. Το ισοδύναμο αυτό περιλαμβάνει την καταβολή τέλους και την υλοποίηση στοχευμένων παρεμβάσεων αναβάθμισης στον Δήμο ή τη Δημοτική Ενότητα όπου εκδίδεται η άδεια. Τα μέτρα αυτά περιγράφονται αναλυτικά σε ένα Ειδικό Σχέδιο Περιβαλλοντικού Ισοδύναμου Αναβάθμισης Πόλεων (ΕΣΠΙΑΠ).
Το ΕΣΠΙΑΠ είναι μια ειδική μελέτη που εισάγει το ΥΠΕΝ, προκειμένου να εξειδικεύσει τα μέτρα του περιβαλλοντικού ισοδυνάμου. Παρέχει τη δυνατότητα χρήσης των κινήτρων χωρίς αλλαγές στην οικοδομική άδεια, όταν αυτό προβλέπεται. Το σχέδιο αυτό ενισχύει τη νομική ασφάλεια, την εμπιστοσύνη της αγοράς και διευκολύνει την επανέναρξη της οικοδομικής δραστηριότητας. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, ανάλυση της περιοχής και των αδειών, περιβαλλοντική αξιολόγηση, τεχνικές και οικονομικές προτάσεις, χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και μηχανισμό παρακολούθησης και τεκμηρίωσης. Με Προεδρικό Διάταγμα θα καθορίζονται τα μέτρα, η διαδικασία έγκρισης του ΕΣΠΙΑΠ και το ύψος και η διαδικασία επιβολής του τέλους.
Τα προτεινόμενα περιβαλλοντικά ισοδύναμα μπορεί να περιλαμβάνουν:
- δημιουργία χώρων πρασίνου και κοινόχρηστων χώρων,
- αναπλάσεις περιοχών με έντονη δόμηση,
- αστικές υποδομές (πεζοδρομήσεις, φωτισμός, αστική επίπλωση),
- προτεραιότητα στην κατεδάφιση αυθαίρετων ή επικίνδυνων κτισμάτων,
- χρηματοδότηση απόκτησης και αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων και μνημείων από τους Δήμους,
- περιβαλλοντικές παρεμβάσεις όπως καθαρισμός και οριοθέτηση ρεμάτων και έργα διευθέτησης.
Για όσους ξεκίνησαν οικοδομικές εργασίες έως την 11η Δεκεμβρίου 2024, αλλά αντιμετωπίζουν αιτήσεις ακύρωσης ή έχουν ακυρωθεί οι άδειές τους, ισχύει και πάλι το περιβαλλοντικό ισοδύναμο. Η πρόβλεψη αυτή αποσκοπεί στην αποτροπή του φαινομένου των ημιτελών και εγκαταλελειμμένων κτισμάτων, που υποβαθμίζουν το περιβάλλον και απειλούν τη δημόσια υγεία. Αν έχει ολοκληρωθεί ο φέρων οργανισμός της οικοδομής, η κατασκευή συνεχίζεται κανονικά, με την προϋπόθεση πληρωμής του περιβαλλοντικού ισοδυνάμου και έναρξης της εκπόνησης του ΕΣΠΙΑΠ. Εάν ο φέρων οργανισμός δεν έχει ολοκληρωθεί, το ζήτημα εξετάζεται από το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής και το Κεντρικό Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων του ΥΠΕΝ, τα οποία αποφαίνονται για τη δυνατότητα συνέχισης ή μη της οικοδομής με βάση τεχνικά, κοινωνικά, οικονομικά και νομικά κριτήρια.
Τέλος, υπάρχουν ειδικές κατηγορίες οικοδομικών αδειών, που εξαιρούνται από την υποχρέωση εφαρμογής περιβαλλοντικού ισοδυνάμου. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι άδειες που εντάσσονται σε ειδικά χωρικά σχέδια αναπτυξιακού χαρακτήρα, καθώς διαθέτουν ήδη επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση. Το ίδιο ισχύει και για διατηρητέα κτίρια και μνημεία, με σκοπό την προστασία, την ανάδειξή τους και τη στήριξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Δείτε αναλυτικά την τροπολογία ΕΔΩ
Ακολουθούν επεξηγηματικές ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με τη νομοθετική ρύθμιση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας:
Ποιος είναι ο βασικός στόχος της νέας ρύθμισης του ΥΠΕΝ;
Μετά τις συγκεκριμένες αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (146-149/2025), που έκριναν την οριζόντια εφαρμογή των κινήτρων και προσαυξήσεων του ΝΟΚ αντισυνταγματική, έχει δημιουργηθεί ένα καθεστώς αβεβαιότητας, τόσο στους ιδιοκτήτες ακινήτων και επενδυτές, όσο και στη Διοίκηση, με άμεσες, δυσμενείς επιπτώσεις στην οικοδομική δραστηριότητα.
Με σεβασμό στις σχετικές αποφάσεις της Ολομέλειας του ΣτΕ και στο πνεύμα τους, καταργούνται οι διατάξεις του ΝΟΚ που κρίθηκαν αντισυνταγματικές, ενώ ενσωματώνονται στον τοπικό πολεοδομικό σχεδιασμό τα κίνητρα των οποίων η οριζόντια εφαρμογή κρίθηκε αντισυνταγματική. Έτσι, αποτρέπονται η στασιμότητα, οι ματαιώσεις και οι καθυστερήσεις νέων κατασκευών που έχει ανάγκη η χώρα και οι πολίτες. Προστατεύεται το περιβάλλον και αποκαθίσταται η ασφάλεια δικαίου.
Ποιους αφορά η ρύθμιση;
Η ρύθμιση αφορά όλους τους κατόχους οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν βάσει του ΝΟΚ και κάνουν χρήση των συγκεκριμένων κινήτρων και προσαυξήσεων που κρίθηκαν αντισυνταγματικά. Αφορά επίσης αγοραστές, επενδυτές, κατασκευαστές αλλά και τις Υπηρεσίες Δόμησης (ΥΔΟΜ), που έχουν την αρμοδιότητα έκδοσης και αναθεώρησης των οικοδομικών αδειών.
Τι ισχύει για τις νέες άδειες;
Από εδώ και στο εξής, δεν προβλέπονται πολεοδομικά κίνητρα του ΝΟΚ οριζόντια, καθώς το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι αυτά θα μπορούν να εντάσσονται προσαρμοσμένα και τεκμηριωμένα στον πολεοδομικό σχεδιασμό κάθε περιοχής.
Τι σημαίνει ότι τα κίνητρα θα μπορούν να εντάσσονται στον ολοκληρωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό;
Αυτή την περίοδο υλοποιείται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας το εμβληματικό Πρόγραμμα Πολεοδομικών Μεταρρυθμίσεων «Κωνσταντίνος Δοξιάδης», με τα Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ – ΕΠΣ) για το 80% της Επικράτειας. Μέσω των ΤΠΣ – ΕΠΣ οι μελετητές μπορούν να καθορίσουν, κατόπιν επιστημονικής τεκμηρίωσης, ειδικές ζώνες κινήτρων, όπου θα προβλέπονται τα κίνητρα του ΝΟΚ -τα οποία μέχρι σήμερα δίνονταν οριζόντια-, λαμβάνοντας υπόψη τη θέση, τον βαθμό της οικιστικής ανάπτυξης του κάθε οικισμού, τις ιδιαιτερότητες, τα χαρακτηριστικά και την εν γένει φυσιογνωμία του, τη φέρουσα ικανότητα, τη συνολική επιβάρυνση της περιοχής, καθώς και την οικιστική πυκνότητά της.
Ποιοι διατηρούν το δικαίωμα δόμησης με κίνητρα και προσαυξήσεις του ΝΟΚ;
Όσοι έχουν οικοδομική άδεια με κίνητρα και προσαυξήσεις του ΝΟΚ και έχουν ξεκινήσει οικοδομικές εργασίες (π.χ. εκσκαφές) έως και την 11η Δεκεμβρίου 2024, μπορούν να προχωρήσουν στην υλοποίηση της οικοδομικής τους άδειας, χωρίς αναθεώρηση ή οικονομική επιβάρυνση, ενώ ρητά τους παρέχεται πλέον και η δυνατότητα αναθεώρησης της άδειας, εφόσον το επιθυμούν, χωρίς οικονομική επιβάρυνση (φόρους, παράβολα, εισφορές, κρατήσεις). Με Προεδρικό Διάταγμα, σε συνέχεια των σχετικών κατευθύνσεων του ΣτΕ, θα περιγραφούν με λεπτομέρεια οι όροι και οι προϋποθέσεις με τις οποίες αποδεικνύεται ότι έχει γίνει εκκίνηση εργασιών έως και την 11η Δεκεμβρίου 2024.
Τι γίνεται με όσους δεν ξεκίνησαν οικοδομικές εργασίες (π.χ. εκσκαφές) έως και την 11η Δεκεμβρίου 2024; Χάνουν το δικαίωμα δόμησης;
Σε καμία περίπτωση δεν χάνεται το δικαίωμα δόμησης, όμως για να ξεκινήσουν οικοδομικές εργασίες, οφείλουν να αναθεωρήσουν την οικοδομική τους άδεια, προκειμένου να απαλειφθούν τα κίνητρα και οι προσαυξήσεις. Έτσι, δεν χάνουν το δικαίωμα δόμησης, παρά μόνον κατά το μέρος που αφορά στα εν λόγω κίνητρα και προσαυξήσεις.
Υπάρχει κάποια μέριμνα για όσους υποχρεούνται να αναθεωρήσουν την οικοδομική τους άδεια; Θα πρέπει να πληρώσουν ξανά και για την αναθεώρηση;
Υπάρχει σχετική μέριμνα. Όχι, δεν καταβάλλονται άλλοι φόροι, παράβολα, εισφορές ή κρατήσεις για τις αναθεωρήσεις αυτές. Οι εν λόγω αναθεωρήσεις διενεργούνται από τις αρμόδιες Υπηρεσίες Δόμησης ανέξοδα, χωρίς καθυστερήσεις και κατά προτεραιότητα.
Τι προβλέπεται για όσους έχουν άδειες που δεν ξεκίνησαν οικοδομικές εργασίες έως και την 11η Δεκεμβρίου του 2024, αλλά είναι ενταγμένες ή θα ενταχθούν σε χρηματοδοτικά εργαλεία (ΕΣΠΑ, ΤΑΑ);
Σε αυτές τις περιπτώσεις, προκειμένου να διατηρηθεί η αξιοπιστία της χώρας απέναντι σε θεσμικούς εταίρους, επενδυτές και δικαιούχους ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων και για να διασφαλιστεί η υλοποίηση των έργων, προβλέπεται περιβαλλοντικό ισοδύναμο, που αντισταθμίζει τη χρήση των κινήτρων και προσαυξήσεων του ΝΟΚ. Το περιβαλλοντικό ισοδύναμο έχει διπλή υπόσταση: α) την καταβολή ενός τέλους και β) στοχευμένες παρεμβάσεις για την αναβάθμιση της Δημοτικής Ενότητας ή του Δήμου, όπου κατασκευάζεται μια οικοδομή με κίνητρα και προσαυξήσεις. Τα μέτρα αυτά εξειδικεύονται σε Ειδικό Σχέδιο Περιβαλλοντικού Ισοδύναμου Αναβάθμισης Πόλεων (ΕΣΠΙΑΠ). Συμπερασματικά, για να μπορεί να γίνει χρήση των κινήτρων και των προσαυξήσεων του ΝΟΚ, θα πρέπει να πληρωθεί το περιβαλλοντικό ισοδύναμο και να έχει εγκριθεί το ΕΣΠΙΑΠ. Η διατήρηση της ισχύος των αδειών αυτών συνδέεται άρρηκτα με την ενίσχυση της χρηματοδοτικής πίστης του Ελληνικού Δημοσίου, την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της χώρας μας που απορρέουν από τις συμβατικές δεσμεύσεις έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη διατήρηση της διεθνούς επενδυτικής εμπιστοσύνης.
Τι είναι το Ειδικό Σχέδιο Περιβαλλοντικού Ισοδύναμου Αναβάθμισης Πόλης (ΕΣΠΙΑΠ);
Το ΕΣΠΙΑΠ είναι μια ειδική μελέτη που εισάγει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Μέσω του ΕΣΠΙΑΠ εξειδικεύονται τα μέτρα του περιβαλλοντικού ισοδυνάμου, δηλαδή οι στοχευμένες παρεμβάσεις που θα γίνουν σε επίπεδο Δήμου ή Δημοτικής Ενότητας, όπου έχουν δοθεί κίνητρα και προσαυξήσεις του ΝΟΚ. Η εκπόνηση του ΕΣΠΙΑΠ παρέχει νομική θωράκιση και δυνατότητα χρήσης των κινήτρων, χωρίς αλλαγές στην οικοδομική άδεια, για τις περιπτώσεις στις οποίες προβλέπεται. Είναι βασικό εργαλείο για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην αγορά και την άμεση επανέναρξη της οικοδομικής δραστηριότητας.
Μπορεί να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, περιγραφή της περιοχής και των υφιστάμενων αδειών, ανάλυση νομικών ζητημάτων και ακυρωμένων αδειών, περιβαλλοντική αξιολόγηση και επιπτώσεις, προτάσεις για διαχείριση και αναπροσαρμογή σχεδίων, χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και οικονομική ανάλυση, παρακολούθηση – αξιολόγηση – συστάσεις – τεκμηρίωση.
Με Προεδρικό Διάταγμα θα δίνεται η δυνατότητα να εξειδικευτούν τα μέτρα του περιβαλλοντικού ισοδυνάμου, να καθοριστεί η διαδικασία έγκρισης του ΕΣΠΙΑΠ, καθώς και το ύψος και η διαδικασία του τέλους.
Ποια μπορεί να είναι τα περιβαλλοντικά ισοδύναμα που προτείνει ένα ΕΣΠΙΑΠ;
- Δημιουργία χώρων πρασίνου και κοινόχρηστων χώρων,
- Αναπλάσεις περιοχών με έντονη δόμηση,
- Αστικές υποδομές ή αναβαθμίσεις (πεζοδρομήσεις, φωτισμός, υλικό αστικής επίπλωσης κ.ά.),
- Η κατά προτεραιότητα κατεδάφιση αυθαίρετων ή και επικίνδυνων (ετοιμόρροπων) κτισμάτων,
- Η χρηματοδότηση απόκτησης διατηρητέων κτιρίων και μνημείων από τον οικείο Δήμο, καθώς και η αποκατάσταση δημοσίων διατηρητέων κτιρίων και μνημείων,
- Περιβαλλοντικές δράσεις, όπως ο καθαρισμός και η οριοθέτηση ρεμάτων και έργα διευθέτησης.
Τι προβλέπεται για όσους είχαν μεν εκκινήσει οικοδομικές εργασίες έως και την 11η Δεκεμβρίου του 2024, με βάση το νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε τότε, αλλά αντιμετωπίζουν αιτήσεις ακύρωσης ή οι άδειες έχουν ήδη ακυρωθεί;
Και στην περίπτωση αυτή, εφαρμόζεται το περιβαλλοντικό ισοδύναμο και οι άδειες διατηρούνται σε ισχύ. Αυτό προβλέπεται, προκειμένου να αποτραπεί το φαινόμενο των εγκαταλελειμμένων ημιτελών κτισμάτων, που υποβαθμίζει το περιβάλλον και έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και ασφάλεια.
Ειδικότερα, αν έχει ολοκληρωθεί ο φέρων οργανισμός της οικοδομής, η κατασκευαστική διαδικασία συνεχίζεται άμεσα, με τα κίνητρα και τις προσαυξήσεις, εφόσον πληρωθεί το περιβαλλοντικό ισοδύναμο και εκκινήσει η εκπόνηση του ΕΣΠΙΑΠ.
Εάν δεν έχει ολοκληρωθεί ο φέρων οργανισμός, επιλαμβάνονται το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής και το Κεντρικό Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για να εξετάσουν με τεχνικά, κοινωνικά, οικονομικά και νομικά κριτήρια την αναγκαιότητα ή μη της συνέχισης υλοποίησης της οικοδομικής άδειας με τα κίνητρα και τις προσαυξήσεις ΝΟΚ. Κατόπιν εξασφάλισης των προαναφερόμενων εγκρίσεων, μπορεί να συνεχίσει η κατασκευή με τα κίνητρα και τις προσαυξήσεις του ΝΟΚ, εφόσον καταβληθεί το περιβαλλοντικό ισοδύναμο και εκκινήσει η εκπόνηση του ΕΣΠΙΑΠ.
Υπάρχουν ειδικές κατηγορίες αδειών που εξαιρούνται από το περιβαλλοντικό ισοδύναμο;
Ναι, οι άδειες που εντάσσονται σε ειδικά χωρικά σχέδια αναπτυξιακού χαρακτήρα εξαιρούνται του περιβαλλοντικού ισοδυνάμου, επειδή έχει προηγηθεί ειδική επιστημονική τεκμηρίωση. Το ίδιο ισχύει και για τα διατηρητέα κτίρια και μνημεία, με στόχο την προστασία και ανάδειξή τους και την ενίσχυση της πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία συμβάλλει στην αναβάθμιση του πολιτιστικού περιβάλλοντος.
