Κατά 28,8% μειώνονται τα επίπεδα φτώχειας στη χώρα από συντάξεις και επιδόματα, τα οποία στην πενταετία, συμπεριλαμβανομένης και της κρίσης του κορονοϊού, ξεπέρασαν τα 50 δις ευρώ, σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Διανέοσις για την επίδραση των επιδομάτων στην Ελληνική κοινωνία.
Ωστόσο, μεγάλη συμβολή είχαν οι συντάξεις, με τους συνταξιούχους να στηρίζουν τα νοικοκυριά με την εξασφάλιση μιας σταθερής ροής μηνιαίου εισοδήματος στα μέλη τους. Μάλιστα, οι συντάξεις υπολογίζεται ότι μειώνουν το ποσοστό φτώχειας πριν από όλες τις μεταβιβάσεις κατά 25% (ποσοστό υψηλότερο από τις άλλες χώρες της ΕΕ-15), ενώ η αντίστοιχη συμβολή των υπόλοιπων κοινωνικών μεταβιβάσεων υπολογίζεται στο 3,8%».
Επομένως, όπως παρατηρούν οι ερευνητές, καθηγητές Παναγιώτης Λιαργκόβας (πρόεδρος του ΚΕΠΕ), Ιωάννης Γούλατης (Πανεπιστήμιο Θες/νικης) και Νικόλαος Ροδουσάκης (ΚΕΠΕ) φαίνεται ότι οι συντάξεις συμβάλουν πολλές φορές περισσότερο στην καταπολέμηση της φτώχειας και των ανισοτήτων στη χώρα από τα στοχευμένα επιδόματα.
Το επίπεδο της δαπάνης για τις συντάξεις είναι και αυτό πολλαπλάσιο, και οι συντάξεις στη μεγάλη πλειοψηφία τους αφορούν μεγαλύτερους σε ηλικία αποδέκτες, αντίθετα με τα επιδόματα. Είναι σίγουρα ενδεικτικό ότι στην αρχή της κρίσης, το 2009, περίπου 1 στους 5 φτωχούς (21,6%) ήταν συνταξιούχος, ενώ προς το τέλος της, το 2018, το ποσοστό αυτό ήταν κατά περισσότερες από 8 μονάδες μειωμένο, στο 13,3%. Αντίστροφα, το ποσοστό των ανέργων μεταξύ των φτωχών υπερδιπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.
Το 2020 και 2021, οι δαπάνες για την αντιμετώπιση της πανδημίας –οι οποίες, ωστόσο, δεν περιλάμβαναν μόνο επιδόματα– έφτασαν σχεδόν τα 33 δισ. ευρώ. Όμως τότε, το κράτος χρησιμοποίησε εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους για να παρέχει επιδόματα στους άνεργους, επιδοτήσεις για μικρές επιχειρήσεις, ειδικά βοηθήματα και άλλα μέτρα, προκειμένου να μετριαστούν οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας.
Σύμφωνα με την έρευνα, είναι ενδεικτικό ότι στην αρχή της κρίσης, το 2009, περίπου 1 στους 5 φτωχούς (21,6%) ήταν συνταξιούχος, ενώ προς το τέλος της, το 2018, το ποσοστό αυτό ήταν κατά περισσότερες από 8 μονάδες μειωμένο, στο 13,3%. Αντίστροφα, το ποσοστό των ανέργων μεταξύ των φτωχών υπερδιπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.
Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, το σύστημα κοινωνικών παροχών στην Ελλάδα χαρακτηριζόταν από πολυδιάσπαση, αναποτελεσματικότητα και σημαντικά κενά προστασίας για όσους είχαν τη μεγαλύτερη ανάγκη. Τα επιδόματα ήταν πολυάριθμα, αλλά χαμηλής αξίας, διανέμονταν από διαφορετικούς φορείς και συνοδεύονταν από περιπλοκές γραφειοκρατικές διαδικασίες, οι οποίες συχνά βασίζονταν σε αδύναμους μηχανισμούς διασταύρωσης στοιχείων και ελέγχου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα συγκαταλεγόταν μεταξύ των ελαχιστών χωρών της ΕΕ που δεν διέθετε κάποιο σχήμα Ελαχίστου Εγγυημένου Εισοδήματος, με αποτέλεσμα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού να μένουν εκτός του δικτύου κοινωνικής προστασίας.
Ωστόσο, παρά την αναμόρφωση, των επιδομάτων τα τελευταία χρόνια, παραμένει σύνθετο το τοπίο των επιδομάτων στην Ελλάδα. Στα επόμενα κυβερνητικά βήματα, να σημειωθεί, βρίσκεται η δημιουργία Μητρώου Επιδομάτων.
Τα επιδόματα που ξεχωρίζει η μελέτη στοχεύουν στη στήριξη της οικογένειας, των παιδιών και των ηλικιωμένων. Σε αυτά περιλαμβάνονται το επίδομα παιδιού, το επίδομα γέννησης, αλλά και οι προτάσεις που απευθύνονται σε πιο περιορισμένες πληθυσμιακές ομάδες – όπως οι κάτοικοι ορεινών ή μειονοτικών περιοχών και οι ομογ.
Μεταξύ άλλων, παρέχονται το γονικό επίδομα για τη μεταφορά μαθητών, το επίδομα στέγασης, το φοιτητικό επίδομα στέγασης, καθώς και το επίδομα για υπερήλικες. Ιδιαίτερη σημασία έχει το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, το οποίο καταβάλλεται σε περίπου 187.000 νοικοκυριά, προσφέροντας μια ελάχιστη οικονομική γραμμή.
Ο ΟΠΕΚΑ διαχειρίζεται, επίσης, τα επιδόματα που αφορούν τα άτομα με αναπηρία, όπως το επίδομα κίνησης, τις ενισχύσεις για άτομα με βαριά αναπηρία ή κώφωση και άλλες συναφείς
Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι ετήσιες δαπάνες του οργανισμού για την περίοδο 2019-2023 κυμάνθηκαν μεταξύ 3,2 και 4,2 δις. ευρώ.
Το διάστημα 2022 και 2023 θεσπίζονται νέες μορφές επιδομάτων και ενισχύσεων, όπως είναι τα γνωστά πλέον “pass” (π.χ. Power Pass, Fuel Pass, Market Pass). Το συνολικό κόστος των μέτρων αυτών, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ευρωπαϊκού think tank Bruegel, ξεπέρασε τα 9 δισ. ευρώ, που αντιστοιχεί στο 5,2% του ΑΕΠ. Μόνο το 2022, περίπου 7,7 δισ. ευρώ διατέθηκαν για επιδοτήσεις στο ρεύμα και στο φυσικό αέριο. Στο ποσό αυτό δεν περιλαμβάνονται περίπου 600 εκατομμύρια ευρώ που διατέθηκαν επιπλέον για την επιδότηση των καυσίμων στην αντλία και στους αγρότες, για τα pass στα καύσιμα και για την αύξηση του επιδόματος θέρμανσης.
Το 2023, το Market Pass, ένα πρόγραμμα για τα νοικοκυριά που είχε σκοπό να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της αύξησης του κόστους ζωής, ειδικά των ειδών διατροφής, και δόθηκε από τον Φεβρουάριο έως τον Ιούλιο του 2023, αποτέλεσε σχεδόν το 50% του συνολικού κόστους των παρεμβάσεων τύπου “pass”, φτάνοντας τα 790 εκατ. ευρώ. Από το 2024 και έπειτα αρχίζει μια προσπάθεια πιο μόνιμων παρεμβάσεων.
Η μελέτη καταλήγει σε προτεραιότητες και παρεμβάσεις για πιο αποτελεσματικό και δίκαιο σύστημα επιδομάτων:
- Δημοσιονομικός χώρος: Διατήρηση των εισοδηματικών κριτηρίων για τις παροχές του κοινωνικού κράτους, αλλά με εκλογίκευση των φορολογικών και ασφαλιστικών επιβαρύνσεων, ώστε να μη λειτουργούν σαν κίνητρα φοροδιαφυγής και μετάβασης στον «μαύρο» τομέα της οικονομίας. Έμμεση διαχείριση της εισοδηματικής ενίσχυσης των ευάλωτων στρωμάτων μέσω της αναδιάταξης του επιπέδου ΦΠΑ στις διάφορες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών.
- Στρατηγική για την Κοινωνική Πολιτική: Κατάρτιση ενός Ειδικού Σχεδίου Μεσοπρόθεσμης Στρατηγικής Κοινωνικής Πολιτικής με στόχο τη δημιουργία ενός σταθερού θεσμικού πλαισίου μεταρρυθμίσεων.
- Ανάπτυξη και ανθεκτικότητα της οικονομίας: Kαθετοποίηση και εκσυγχρονισμός των διαδικασιών του δημόσιου τομέα, και ταυτόχρονα κίνητρα των εγχώριων εφοδιαστικών αλυσίδων στον ιδιωτικό τομέα, ώστε να μειωθεί η εξάρτησή του από εισαγωγές.
- Πρόβλεψη για έκτακτες καταστάσεις: Συστηματική και ανεξάρτητη αξιολόγηση των μέτρων για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης, και έπειτα κατάρτιση μακροχρόνιου σχεδίου μεταρρυθμίσεων και δράσεων.
- Περιφερειακές ανισότητες: Κωδικοποίηση των επιδομάτων και όλων των εμπλεκόμενων μερών σε αυτά ανά περιφέρεια ή και δήμο.
