Στα τέλη Σεπτεμβρίου 2022, κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης αντεπίθεσης της Ουκρανίας για την ανακατάληψη περιοχών υπό ρωσική κατοχή, ο Έλον Μασκ φέρεται να έδωσε εντολή στους μηχανικούς της SpaceX να κλείσουν την υπηρεσία Starlink σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως η Χερσώνα και τμήματα του Ντονέτσκ.
Και δεν είναι η πρώτη φορά που η Ουκρανία απειλείται με κλείσιμο του Starlink αν δεν υποκύψει σε άλλες αμερικανικές απαιτήσεις, με πιό πρόσφατη αυτή από τον ίδιο τον Τραμπ, κατά τις διαπραγματεύσεις με τα ορυκτά.
Η SpaceX επιβεβαίωσε ότι είχε (και έχει) τεχνικά τη δυνατότητα να περιορίσει τη χρήση του δικτύου Starlink, ειδικά όταν διαπιστώθηκε ότι αυτό χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς στόχους όπως ο έλεγχος drones. Tο Starlink προοριζόταν για ειρηνική, πολιτική χρήση και η εταιρεία «ποτέ δεν ήθελε να διευκολύνει επιθετικές πράξεις», σύμφωνα με την ίδια.
Η SpaceX πρόσθεσε ότι «η χρήση από το ουκρανικό στρατό ήταν εκτός των συμφωνημένων όρων χρησιμοποίησης». Aυτό και μόνο αποτελεί έμμεση παραδοχή του περιστατικού, αν και ο Μασκ αρνείται ότι διέταξε κάτι τέτοιο.
Η αιτία, σύμφωνα με όσα αποκαλύπτονται, ήταν ο φόβος πως μια πλήρης ουκρανική επιτυχία θα μπορούσε να προκαλέσει αντίδραση της Ρωσίας με δυσανάλογες συνέπειες, ενδεχομένως ακόμα και πυρηνικές.
Η διακοπή της κάλυψης είχε άμεσες συνέπειες στο πεδίο της μάχης. Ουκρανικές μονάδες πεζικού και drones βρέθηκαν ξαφνικά χωρίς επικοινωνία, γεγονός που δυσκόλεψε τον συντονισμό των επιχειρήσεων και την εκτέλεση στοχευμένων επιθέσεων.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η απώλεια σύνδεσης συνέβαλε στην αποτυχία περικύκλωσης ρωσικών θέσεων κοντά στη Beryslav, αφού η επιχείρηση εγκαταλείφθηκε λόγω έλλειψης επικοινωνίας. Αν και η Ουκρανία κατάφερε τελικά να ανακαταλάβει τη Χερσώνα και άλλες περιοχές, το περιστατικό ανέδειξε τη ζωτική σημασία της τεχνολογικής υποστήριξης και τις επιπτώσεις της απουσίας της.
Η υπόθεση εγείρει ευρύτερα ερωτήματα εξάρτησης από τον κατασκευαστή
Πέρα από το πεδίο μάχης, η υπόθεση εγείρει ευρύτερα ερωτήματα σχετικά με την εξάρτηση κρατών από ιδιωτικές τεχνολογίες. Η Ουκρανία βασιζόταν σε περισσότερα από 50.000 τερματικά Starlink, πολλά εκ των οποίων είχαν αγοραστεί ή χορηγηθεί μέσω χωρών της Δύσης. Η πλήρης εξάρτηση από το δορυφορικό δίκτυο μιας ιδιωτικής εταιρείας αποδείχθηκε πως μπορεί να καταστήσει τις στρατηγικές αποφάσεις μιας ολόκληρης χώρας ευάλωτες στις απόψεις και την κρίση ενός μόνο προσώπου.
Η απρόσμενη διακοπή προκάλεσε ανησυχία σε ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και έθεσε σε αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα της συνεργασίας με τον Μασκ για κρίσιμες υποδομές. Η Πολωνία, η Γερμανία και άλλες χώρες που χρηματοδοτούσαν την επέκταση του Starlink στην Ουκρανία άρχισαν να επανεξετάζουν τη στρατηγική τους. Η Ευρώπη ήδη επιδιώκει την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων, όπως το δίκτυο IRIS², ώστε να μειώσει την εξάρτησή της από την αμερικανική SpaceX.
Παράλληλα, η υπόθεση γεννά και ηθικά ζητήματα. Ποιος ελέγχει κρίσιμες υποδομές όταν αυτές παρέχονται από ιδιώτες; Είναι αποδεκτό ένα άτομο, όσο ισχυρό κι αν είναι, να έχει τη δυνατότητα να σταματήσει μια στρατιωτική επιχείρηση ενός κυρίαρχου κράτους, βασιζόμενο μόνο στη δική του εκτίμηση για τις γεωπολιτικές συνέπειες;
Η επιρροή του Μασκ δεν περιορίζεται μόνο στην Ουκρανία
Η επιρροή του Μασκ δεν περιορίζεται μόνο στην Ουκρανία. Σε άλλες χώρες και περιοχές όπου το Starlink έχει επεκταθεί – όπως απομακρυσμένα χωριά, αγροτικές περιοχές, ακόμη και ένοπλες δυνάμεις – εγείρονται ερωτήματα για την ασφάλεια, την αξιοπιστία και τη διαθεσιμότητα της υπηρεσίας σε καταστάσεις κρίσης. Ήδη υπάρχουν αναφορές ότι χρήστες σε άλλες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, εξετάζουν το ενδεχόμενο αποχώρησης από την πλατφόρμα λόγω ανησυχιών για την πολιτική παρέμβαση του ίδιου του Μασκ.
Οι κυβερνήσεις καλούνται πλέον να σκεφτούν σοβαρά την ανάγκη δημιουργίας εθνικών ή πολυεθνικών υποδομών συνδεσιμότητας, που να εγγυώνται ανεξαρτησία και συνέχεια σε κρίσιμες περιστάσεις. Η εξάρτηση από ιδιώτες, όσο καινοτόμοι κι αν είναι, ενέχει ρίσκα που μπορούν να επηρεάσουν όχι μόνο την εθνική ασφάλεια, αλλά και την πολιτική κυριαρχία.
Η υπόθεση της Starlink στην Ουκρανία είναι ένα ηχηρό παράδειγμα του πώς η τεχνολογική καινοτομία μπορεί να μετατραπεί από σωτήρια λύση σε στρατηγική αδυναμία. Και είναι, ταυτόχρονα, μια υπενθύμιση ότι ο έλεγχος της τεχνολογίας πρέπει να συνδυάζεται με θεσμικές εγγυήσεις, διαφάνεια και σεβασμό στη βούληση των λαών και των κυβερνήσεών τους.
Πρόσφατη διακοπή του Starlink στην Ουκρανία
Η Ουκρανία ανακοίνωσε σήμερα 25/7 ότι μια διακοπή του δορυφορικού διαδικτύου Starlink έπληξε τις στρατιωτικές επικοινωνίες της, σε μια περίοδο όπου οι δυνάμεις της βρίσκονται σε κρίσιμη αντεπίθεση.
Ο Μιχαΐλο Φεντόροφ, Υπουργός Ψηφιακού Μετασχηματισμού της Ουκρανίας, έγραψε στο Twitter ότι η διακοπή της υπηρεσίας Starlink της SpaceX ήταν «μια σοβαρή πρόκληση για τον ουκρανικό στρατό» και είχε «σημαντικό αντίκτυπο στις μάχες».
Σύμφωνα με τον Φεντόροφ, η διακοπή «απείλησε να βάλει σε κίνδυνο την επιχείρηση αντεπίθεσης και να διαταράξει τις ζωτικής σημασίας επικοινωνίες». Πρόσθεσε επίσης ότι η SpaceX «εργάστηκε ακούραστα για να επιδιορθώσει το πρόβλημα και να αποκαταστήσει την υπηρεσία το συντομότερο δυνατό». Η λειτουργία αποκαταστάθηκε μετά από αρκετές ώρες.
Το Starlink αποτελεί κρίσιμο εργαλείο για τις ουκρανικές στρατιωτικές επικοινωνίες, παρέχοντας γρήγορη και αξιόπιστη πρόσβαση στο διαδίκτυο σε δύσκολες περιοχές, όπου οι συμβατικές υποδομές έχουν καταστραφεί. Αυτή η εξάρτηση καθιστά τον ουκρανικό στρατό ευάλωτο σε τεχνικά προβλήματα ή επιθέσεις που μπορούν να στοχεύσουν το σύστημα του Starlink.
Τέλος, ο υπουργός τόνισε την ανάγκη για εναλλακτικές λύσεις και τη διαφοροποίηση των στρατιωτικών επικοινωνιακών συστημάτων, προκειμένου να διασφαλιστεί η αδιάλειπτη επικοινωνία, ακόμα και σε περιόδους κρίσης.