Για τα εκατομμύρια των τουριστών που κατακλύζουν τις ακτές της Αδριατικής, η Κροατία είναι συνώνυμη με τον ήλιο, τα ιστιοπλοϊκά και τα θαλασσινά. Όμως το φετινό καλοκαίρι, η σκοτεινή ιστορία της χώρας αναδύεται και πάλι στην επιφάνεια — αυτή τη φορά υπό τη μουσική υπόκρουση ενός αμφιλεγόμενου τραγουδιστή.
Ο εθνικιστής ροκ σταρ Μάρκο Πέρκοβιτς, γνωστός ως «Thompson», επέστρεψε με θριαμβευτική περιοδεία, αναβιώνοντας μαζί του συνθήματα και σύμβολα που παραπέμπουν άμεσα στο φασιστικό παρελθόν της Κροατίας.
Στη συναυλία του στο Ζάγκρεμπ, στις 5 Ιουλίου, πλήθος θαυμαστών φορούσε μαύρες μπλούζες με το σύνθημα «Za Dom, Spremni!» («Για την Πατρίδα, Έτοιμοι!»), το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Ούστασε (ή Ουστάσι), το φασιστικό καθεστώς της Κροατίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το σοκαριστικό δεν ήταν μόνο η προσέλευση —περίπου 500.000 άτομα, σε μια χώρα με 3,8 εκατομμύρια κατοίκους— αλλά και η πολιτική στήριξη που έλαβε ο Thompson. Ο υπουργός Άμυνας Ιβάν Άνουσιτς χαρακτήρισε τη συναυλία «σημείο καμπής» για την κοινωνία και την πολιτική της χώρας, ενώ ο πρωθυπουργός Αντρέι Πλένκοβιτς απαθανάτισε τη στιγμή από πρόβες με τον τραγουδιστή, δείχνοντας ουσιαστικά την αποδοχή του.
Φασιστική μουσική και το σκοτεινό παρελθόν
Η μουσική του Thompson βασίζεται σε πολεμικά τραγούδια που εξυμνούν τον λεγόμενο «Πόλεμο της Πατρίδας» – την ανεξαρτητοποίηση της Κροατίας από τη Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του ’90. Το πιο γνωστό του τραγούδι, το Bojna Čavoglave, ξεκινά με το απαγορευμένο πλέον σύνθημα των Ουστάσι, το οποίο ο τραγουδιστής επανέλαβε επί σκηνής με τη μαζική ανταπόκριση του κοινού.
Παρά τις διαβεβαιώσεις του Thompson προς τα διεθνή ΜΜΕ ότι δεν έχει «καμία σχέση με τον ναζισμό» και ότι η μουσική του «προσβάλλεται άδικα», η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Η Κροατία, αν και μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης, δεν έχει επεξεργαστεί συλλογικά την ιστορική της ευθύνη για τα εγκλήματα του φασιστικού καθεστώτος.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής Φλόριαν Μπίμπερ, ειδικός στη νοτιοανατολική Ευρώπη, τα σύμβολα αυτά «κανονικοποιούνται» μέσω της ποπ κουλτούρας και της μουσικής, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου η άκρα δεξιά κυριαρχεί κυρίως στην πολιτική σκηνή.
Η συζήτηση για την ιστορική ταυτότητα της χώρας έχει φουντώσει. Ορισμένοι βλέπουν στο σύνθημα «Za Dom, Spremni!» μια αναφορά στην αντίσταση κατά της Γιουγκοσλαβίας και όχι στη συνεργασία με τους Ναζί. Άλλοι, όπως η επίτροπος ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Κροατικού Κοινοβουλίου Τένα Σιμόνοβιτς Άινβαλτερ, επιμένουν ότι το σύνθημα παραμένει αντισυνταγματικό.
Συμμαχίες με εθνικιστικά κόμματα και μνήμες των Ούστασε
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ιδεολογικό —είναι και πολιτικό. Ο Πλένκοβιτς, για να εξασφαλίσει τρίτη θητεία, συμμάχησε με εθνικιστικό κόμμα, δίνοντας ώθηση σε αφηγήσεις που εξιδανικεύουν τον εθνικισμό και αποσιωπούν τα εγκλήματα του παρελθόντος. Δύο βουλευτές χρησιμοποίησαν το επίμαχο σύνθημα ακόμα και εντός κοινοβουλίου.
Την ίδια ώρα, οι παλιές μνήμες των εγκλημάτων της κροατικής φασιστικής οργάνωσης Ούστασε –η μαζική εξόντωση Σέρβων, Εβραίων, Ρομά και αντιφασιστών Κροατών– αρχίζουν να σβήνουν στη σημερινή εποχή. Νεότερες γενιές, χωρίς ιστορικό υπόβαθρο, βλέπουν τις συναυλίες του Thompson ως εορταστικές, όχι ως επικίνδυνες.
«Ο Τόμπσον προσφέρει στους νέους ένα εξιδανικευμένο, μυθικό παρελθόν ως κλειδί για το μέλλον», λέει ο γραφίστας Ντέγιαν Κρσιτς, του οποίου ο παππούς εκτελέστηκε από το καθεστώς των Ουστάσι. «Αυτό είναι το πραγματικά ανησυχητικό».
