Στην ταινία «O Τελευταίος Σαμουράι» ο Τομ Κρουζ πηγαίνει στην Ιαπωνία για να εκπαιδεύσει τον αυτοκρατορικό στρατό στα νέα εξοπλιστικά συστήματα της εποχής και στις σύγχρονες τεχνικές του πολέμου. Το «άνοιγμα προς Δυσμάς», που ακολούθησε την άνοδο στην εξουσία του Αυτοκράτορα Μέιτζι το 1868 με τον παράλληλο παραγκωνισμό των σαμουράι, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, με στόχο η Ιαπωνία να μετατραπεί από ένα μεσαιωνικό φεουδαρχικό κράτος σε μια σύγχρονη στρατιωτική και βιομηχανική υπερδύναμη. Η απόφαση αυτή συνοδεύτηκε από mega εξοπλιστικά προγράμματα και αποτέλεσε την αρχή ώστε η Ιαπωνία μέσα στα επόμενα 50 χρόνια να καταστεί πρώτη δύναμη στην Άπω Ανατολή και μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να γίνει ο φόβος και ο τρόμος της Κίνας, Κορέας και Ρωσίας.
Το τέλος όμως του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει την Ιαπωνία ηττημένη, με Χιροσίμα και Ναγκασάκι ισοπεδωμένες από τις ατομικές βόμβες των Αμερικανών. «Ο ιαπωνικός λαός αποκηρύσσει τον πόλεμο ως κυριαρχικό δικαίωμα του έθνους και δεν θα διατηρεί χερσαίες, ναυτικές ή αεροπορικές δυνάμεις», γράφει το Άρθρο 9 του νέου συντάγματος, το οποίο παραμένει σε ισχύ μέχρι σήμερα. Καθώς, όμως, αναπόφευκτα οι αναμνήσεις του πολέμου δίνουν σταδιακά τη θέση τους στις αφηγήσεις ιστορικών γεγονότων μέσα από τα βιβλία, η Ιαπωνία -σε συνδυασμό με τον γεωπολιτικό παράγοντα (βλ. Κίνα)- δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από τον βασικό κανόνα της ιστορίας.
Εξ ου και η πρόσφατη αμυντική συμφωνία της Mitsubishi με την Αυστραλία για τις 11 νέες φρεγάτες που θέλει να αγοράσει η Καμπέρα, δεν προκαλεί έκπληξη. Πολλώ δε μάλλον από τη στιγμή που το Τόκιο έχει φροντίσει από το 2014 και μετά να χαλαρώσει τους αυστηρούς περιορισμούς στις εξαγωγές όπλων, που είχαν επιβληθεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, αποκλείοντας έτσι από τα παγκόσμια εξοπλιστικά τους τεχνολογικά ισχυρούς βιομηχανικούς ομίλους της χώρας.
Το συγκεκριμένο deal της Mitsubishi με την Αυστραλία έρχεται σε μια χρονική περίοδο που οι προμηθευτές όπλων επωφελούνται από την αύξηση των παγκόσμιων δαπανών για την άμυνα, η οποία τροφοδοτείται μεταξύ άλλων από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Επισης, σύμμαχοι των ΗΠΑ στην περιοχή της Ασίας – Ειρηνικού, όπως η Ταϊβάν, φροντίζουν να ενισχύουν τους στρατούς τους για να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη ναυτική δύναμη της Κίνας, η οποία δεν σταματά να ναυπηγεί αεροπλανοφόρα και αποβατικά πλοία.
Το πρόβλημα με τα εξοπλιστικά για την Ιαπωνία
Παράγοντες της αγοράς επισημαίνουν ότι το deal της Mitsubishi, ύψους 6,5 δισ. δολαρίων, αποτελεί οδηγό για το πώς η Ιαπωνία μπορεί να καταστεί σημαντικός εξαγωγέας όπλων σε μια περίοδο αυξανόμενων περιφερειακών εντάσεων και επιβαρυμένων αλυσίδων εφοδιασμού στον τομέα της άμυνας.
Ο Τραμπ μπορεί να πιέζει τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ να ανεβάσουν τις ετήσιες δαπάνες για την άμυνα στο 5%, ωστόσο οι ΗΠΑ δεν μπορούν αυτήν τη στιγμή να καλύψουν την ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση για όπλα. Ανάλυση του Guardian αναφέρει ότι ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία έχει αδειάσει αποθήκες οπλικών συστημάτων στην αμερικανική επικράτεια, οι οποίες πρέπει να γεμίσουν πριν πάρουν σειρά οι παραγγελίες τρίτων χωρών. Αυτό το κενό στην παραγωγή μπορεί να το καλύψει η Ιαπωνία, η οποία έχει αποδείξει στο παρελθόν (σ.σ. σε άλλους τομείς βέβαια) πώς έχει το «know how» να παράγει αξιόπιστα συστήματα.
Ωστόσο, δημοσίευμα στη βρετανική εφημερίδα Financial Times υπογραμμίζει ότι για να μπορέσει η Ιαπωνία να γίνει κεντρικός «παίκτης» στα εξοπλιστικά στην περιοχή του Ειρηνικού, θα πρέπει να ξεπεράσει δύο σκόπελους:
- Ο πρώτος είναι το εργατικό δυναμικό. Η «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου» γερνάει. Το 2024 καταγράφηκε ένα ακόμη ρεκόρ στη γήρανση του πληθυσμού, με πάνω από 36 εκατ. πολίτες να είναι ηλικίας 65 ετών και άνω (29,3% επί του συνόλου).
- Ο δεύτερος έρχεται από το ένδοξο παρελθόν της Αυτοκρατορικής Ιαπωνίας και σύμφωνα με τους μελετητές αποτέλεσε μια από τις βασικές αιτίες που η Ιαπωνία έχασε τη μάχη του Ειρηνικού από τις ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενώ η Αμερική του Φραγκλίνου Ρούζβελτ μπορούσε διαρκώς να κατασκευάζει πλοία και αεροπλάνα, οι ιαπωνικές γραμμές παραγωγής έφθασαν στα όρια τους, αδυνατώντας να αναπληρώσουν τις μεγάλες απώλειες του Αυτοκρατορικού Πολεμικού Ναυτικού (π.χ. Ναυμαχία του Μίντγουεϊ).
Εφόσον δοθεί επαρκής απάντηση σε αυτά τα δύο ερωτήματα, η Ιαπωνία έχει το… potential να προσφέρει μια πραγματική εναλλακτική λύση έναντι των προμηθευτών αμυντικού εξοπλισμού των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Ωστόσο, θα χρειαστεί χρόνος και μάλιστα αρκετός. Και αυτό καθώς εκτός από τις παραγγελίες εξωτερικού, η Ιαπωνία καλείται να ανταποκριθεί και στην εσωτερική ζήτηση: Έως το 2027 οι αμυντικές δαπάνες θα πρέπει να ανέρχονται στο 2% του ετήσιου ΑΕΠ.
Ιαπωνικη φρεγάτα Mogami © EPA/FRANCK ROBICHON
Ο Yoshinori Kanehana, πρόεδρος της Kawasaki Heavy Industries, δήλωσε τον Ιανουάριο ότι ο αμυντικός τομέας «υποφέρει» από την υπερβολική ζήτηση. Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στις ετήσιες παραγγελίες για το ελικόπτερο CH-47 Chinook που η εταιρεία παράγει με άδεια από την αμερικανική Boeing, οι οποίες αυξήθηκαν από έξι μονάδες το 2017 σε 17 πέρυσι. «Δεν μπορούμε να χτίσουμε ένα εργοστάσιο σε σύντομο χρονικό διάστημα» ξεκαθάρισε, προσθέτοντας όμως ότι η εταιρεία ανταποκρίνεται με τις υπάρχουσες παραγωγικές της δυνατότητες. «Τώρα είναι η ώρα να αυξήσουμε την παραγωγική μας ικανότητα. Ωστόσο, δεν έχουμε αρκετό προσωπικό» συμπλήρωσε.
Το μάθημα της AUKUS
Η συμφωνία της Mitsubishi για τις αυστραλιανές φρεγάτες αναμένεται να οριστικοποιηθεί στις αρχές του 2026 και θα είναι η πρώτη διεθνής πώληση μιας «πλήρους ιαπωνικής αμυντικής πλατφόρμας με θανατηφόρες δυνατότητες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
«Αυτή η συμφωνία αποτελεί σημαντική πρόοδο για την Ιαπωνία» δηλώνει ο Χιροχίτο Όγκι, ανώτερος ερευνητής στο Ινστιτούτο Γεωοικονομίας και πρώην αξιωματούχος του υπουργείου Άμυνας. Και προσθέτει: «Αυτό θα παρακινήσει περαιτέρω τις ιαπωνικές εταιρείες άμυνας να αναζητήσουν άλλες ευκαιρίες για διεθνείς συναλλαγές όπλων».
Σημειώνεται ότι το 2016 η Ιαπωνία είχε χάσει αμυντικό συμβόλαιο, αξίας 35 δισ. δολαρίων, το οποίο προέβλεπε την κατασκευή 12 ντιζελο-ηλεκτρικών υποβρυχίων για την Αυστραλία. Η εταιρεία που εξασφάλισε το συμβόλαιο ήταν η γαλλική Naval. Ωστόσο, η συμφωνία AUKUS το 2021 εν μέσω covid έφερε τα πάνω κάτω, αφήνοντας εκτός νυμφώνος τον γαλλικό αμυντικό κολοσσό: Η Αυστραλία αποφάσισε να μην αποκτήσει τα συμβατικά υποβρύχια, made in France, αλλά να στραφεί στα 8 πυρηνοκίνητα των ΗΠΑ και της Βρετανία. Η ακύρωση του συμβολαίου προκάλεσε διπλωματική κρίση, με την Ουάσιγκτον να επιχειρεί να «χρυσώσει» το χάπι στον Μακρόν μέσω Ελλάδος (σ.σ. 24 Rafale, 3+1 Belharra).
Σύμφωνα με τον Όγκι, η ειδοποιός διαφορά του τότε με το τώρα είναι η παραγωγική δυνατότητα της αμερικανικής αμυντικής βιομηχανίας. «Η τρέχουσα διεθνής αγορά όπλων χαρακτηρίζεται από έλλειψη παραγωγικής ικανότητας» αναφέρει. Και εξηγεί: «Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να ικανοποιήσουν όλες τις απαιτήσεις των συμμάχων τους για όπλα. Η Αυστραλία χρειαζόταν τις δυνατότητες που μπορούσε να προσφέρει η Ιαπωνία, γι’ αυτό έκανε τη συγκεκριμένη επιλογή».
Εξοπλιστικά «made in Japan» προσαρμοσμένα στις ανάγκες του πελάτη
Στην πρότασή της η Mitsubishi παρουσίασε μια αναβαθμισμένη έκδοση της φρεγάτας Mogami, η οποία χρειάζεται μόνο 90 μέλη πληρώματος για να είναι πλήρως λειτουργική. Οι Γερμανοί της Thyssenkrupp πρότειναν πλοίο με minimum 120 άτομα πλήρωμα. Επίσης, η Mogami επιτρέπει μεγαλύτερη εμβέλεια πλεύσης και μεγαλύτερη χωρητικότητα όπλων, που επιθυμούσε η Καμπέρα. Το βασικότερο, όμως, ήταν η ημερομηνία παράδοσης. Η Mitsubishi εγγυήθηκε παράδοση της πρώτης φρεγάτας έως το 2029, καλύπτοντας έτσι το κενό που προκλήθηκε από την απόσυρση των υφιστάμενων φρεγατών της Αυστραλίας (σ.σ. κλάση Anzac), ενώ παράλληλα παρουσίασε επαρκή στοιχεία για τη διαλειτουργικότητα με το αμερικανικό ναυτικό.
Σημειώνεται ότι παρά την υψηλότερη αρχική τιμή της προσφοράς, η αυστραλιανή κυβέρνηση εκτίμησε ότι οι ιαπωνικές φρεγάτες θα ήταν φθηνότερες στο τέλος, αν ληφθούν υπ’ όψιν το χαμηλότερο κόστος όπλων και προσωπικού, καθώς και η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής του σκάφους. Η Mitsubishi θα κατασκευάσει τις πρώτες τρεις από τις συνολικά 11 φρεγάτες σε ιαπωνικά ναυπηγεία. Οι υπόλοιπες θα γίνουν στην Αυστραλία σε συνεργασία με την Austal.
Τα κεντρικά γραφεία της Mitsubishi Motors στο Τόκιο © EPA/ANDY RAIN
«Υπάρχουν πολλές στρατιωτικές δυνάμεις δεύτερης ή τρίτης κατηγορίας που δεν μπορούν να αγοράσουν αμερικανικό εξοπλισμό» δήλωσε ο Corey Wallace, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kanagawa. Και εκτίμησε ότι «η Ιαπωνία έχει τώρα μια φανταστική ευκαιρία να διαλύσει τους εξωτερικούς παράγοντες και τις αντιλήψεις που την εμπόδιζαν να γίνει σημαντικός εξαγωγέας όπλων». Σημειώνεται ότι το 2023 η Ιαπωνία τροποποίησε τους αυστηρούς κανόνες εξαγωγής όπλων της, ώστε να επιτρέψει την αποστολή των πυραύλων αεράμυνας Patriot στις ΗΠΑ, προκειμένου η Ουάσιγκτον να μπορέσει να στείλει τα δικά της αποθέματα στην Ουκρανία.
Εκτός από τις φρεγάτες, Ιαπωνία και Αυστραλία είναι πιθανό να συνεργαστούν στον τομέα των υποβρύχιων αυτόνομων τεχνολογιών στο πλαίσιο της AUKUS. Επίσης, σε συνεργασία με Βρετανία και Ιταλία, το Τόκιο αναπτύσσει το μαχητικό αεροσκάφος GCAP, με το πρώτο πρωτότυπο να αναμένεται στον αέρα το 2030 και μια πενταετία αργότερα να ακολουθεί το πλήρως επιχειρησιακό.
