Πόλεμος των drones: Η Ευρώπη δοκιμάζεται στην Ουκρανία

Η ευρεία χρήση των μη επανδρωμένων οχημάτων, ή drones για συντομία, στον πόλεμο της Ουκρανίας, έχει επιφέρει μια επανάσταση στον τρόπο διεξαγωγής των πολεμικών συγκρούσεων.

Στο ουκρανικό μέτωπο οι παραδοσιακοί πόλεμοι – όπως τους ξέραμε – αποτελούν ήδη μακρινό παρελθόν. Είναι ένας από τους λόγους που η Ουκρανία, μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια μαχών ανθίσταται αποτελεσματικά έναντι μιας υπερδύναμης. Και δεν είναι τυχαίο ότι το 70% των ρωσικών στόχων [που έχουν καταστραφεί στο Μέτωπο] έχει επιτευχθεί χρησιμοποιώντας κάθε είδους drones: εγχώρια, εισαγόμενα, μικρά, μεσαία, μεγάλα, φτηνά και ακριβά.

Ομοίως μια υπερδύναμη όπως η Ρωσία πιάστηκε σχεδόν «αδιάβαστη» και προσπαθεί ακόμα (μετά από τριάμιση χρόνια) να προσαρμοστεί στο νέο πεδίο μάχης, που φαίνεται να ευνοεί περισσότερο τον αμυνόμενο και δυσκολεύει υπέρμετρα τον επιτιθέμενο.

H φιλοσοφία του πολέμου με drones

Τα drones έχουν τη δική τους φιλοσοφία: Δεν αποτελούν πανάκεια, ούτε αντικαθιστούν εντελώς τις παραδοσιακές συμβατικές δυνάμεις – παρόλο που οι μελλοντικές τάσεις δείχνουν προς αυτό. Όμως πρέπει ο στρατός που τα χρησιμοποιεί να έχει πολύ καλά μελετημένο και οργανωμένο σχέδιο συνδυασμού/συντονισμού με τις υπόλοιπες δυνάμεις και οι χρήστες να είναι καλά εκπαιδευμένοι.

Oυκρανός στρατιώτης ειδικής υπηρεσίας drones ετοιμάζει ένα όχημα για μία ακόμα επίθεση © Χ.com

Επίσης υπάρχουν πολλά προβλήματα στην βιομηχανική παραγωγή, θέματα συνεχούς τεχνολογικής εξέλιξης, ενσωμάτωσης απαραίτητης τεχνητής νοημοσύνης, εξελιγμένου software και συστημάτων πλοήγησης ακριβείας, εκθετικά ισχυρότερων εκρηκτικών λόγω απαιτήσεων μικρού βάρους, συνεργασίας με εταιρείες που κατέχουν την απαραίτητη τεχνολογία, δυνατότητα μεγάλης βιομηχανικής παραγωγής – και όλα από έναν αντίπαλο που φαίνεται πως, όχι μόνο είχε υποτιμηθεί από τη ρωσική ηγεσία, αλλά αποδεικνύεται όλο και σκληρότερο «καρύδι» όσο τραβά σε μάκρος η σύρραξη.

Αυτή η δυναμική, που πλέον αποκαλείται «πόλεμος των drones», δεν αφορά μόνο τις τακτικές μάχης αλλά αναδεικνύει σημαντικές στρατηγικές και βιομηχανικές προκλήσεις για ολόκληρη την Ευρώπη, η οποία καλείται να προσαρμοστεί με πρωτοφανή ταχύτητα στις νέες συνθήκες. Διότι μόνη της η Ουκρανία δεν θα τα κατάφερνε. Από την πρώτη ημέρα έως αυτή τη στιγμή και για όσο διάστημα συνεχίζεται ο πόλεμος.

O ρόλος της Ευρώπης στην εξίσωση

Εδώ υπεισέρχεται ο κρίσιμος παράγων Ευρώπη, που εξελίσσεται σε πολλαπλασιαστή δύναμης όσο περνά ο καιρός και μάλιστα πολύ μεγαλύτερο από όσο ο αμερικανικός ή ο τουρκικός παράγοντας. Διότι η Ουκρανία είναι μέσα στην Ευρώπη. Οι απομακρυσμένοι «παίκτες» είναι φυσικό να μην νιώθουν την ανάσα της Αρκούδας. Μόνος κοινός παρανομαστής το κέρδος και οι πολύτιμες δοκιμές εξέλιξης επί του πεδίου.

Οι παραδοσιακές αμυντικές βιομηχανίες, που λειτουργούσαν με χρονοβόρα γραφειοκρατία και μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς, βρίσκονται τώρα αντιμέτωπες με την ανάγκη για ευελιξία και μαζική παραγωγή, αξιοποιώντας ακόμη και τεχνολογίες από τον πολιτικό τομέα, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, το διαδίκτυο, οι επεξεργαστές και ημιαγωγοί υψηλής τεχνολογίας και απόδοσης.
Η κλίμακα της ουκρανικής ανάγκης για drones είναι πρωτοφανής. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για τέσσερα εκατομμύρια drones ετησίως, ένας αριθμός που φαντάζει αστρονομικός αλλά υπογραμμίζει την κρίσιμη έλλειψη παραδοσιακών δυνάμεων.

Γαλλικά drones θα κατασκευάζονται στην Ουκρανία

Δεν ήταν καθόλου τυχαίο που ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Jean-Noël Barrot ανακοίνωσε ότι γαλλικά drones θα παράγονται στην Ουκρανία κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Κίεβο. Η Γαλλία θεωρείται μαζί με τη Γερμανία η πλέον υπολογίσιμη και ανερχόμενη ευρωπαϊκή δύναμη στο χώρο των drones. Με αυτόν τον τρόπο, οι γαλλικές εταιρείες θα μπορέσουν να επωφεληθούν από άμεσες συμβάσεις, χρηματοδοτούμενες από δυτικά κονδύλια, καθώς οι κυβερνήσεις έχουν ήδη δεσμευτεί να βοηθήσουν την Ουκρανία ακόμα περισσότερο, μετά τις εξελίξεις που καθόρισε η στάση Τραμπ στο όλο θέμα (η Ευρώπη πρέπει να πληρώνει περισσότερο, διότι ο λύκος είναι στη δική της αυλή).

To ΑΑΡΟΚ κατασκευάζεται από τη γαλλική Turgis & Gaillard και είναι από αυτά που αναπτύσσονται στην Ουκρανία © Τ&G

Η Ουκρανία ελπίζει να επιταχύνει την παραγωγή αυτών των όπλων που έχουν αλλάξει την εικόνα των μαχών κατά της Ρωσίας τα τελευταία τριάμισι χρόνια. Περίπου εκατό διαφορετικοί τύποι drones χρησιμοποιούνται στην Ουκρανία. Το αίνιγμα τίθεται περισσότερο για τους βιομηχάνους που πρέπει τα παράγουν ταχύτατα και στις προδιαγραφές που απαιτούν οι ανάγκες του μετώπου παρά για τους στρατιωτικούς που τα χρησιμοποιούν – ή καλύτερα τα αναλώνουν.

Διότι τα drones είναι αναλώσιμα και απαιτούν άμεση αντικατάσταση. Μεγάλο ποσοστό καταστρέφεται διότι είναι έτσι σχεδιασμένα (να πέφτουν ως εξελιγμένα καμικάζι στο στόχο) ή διότι ο αντίπαλος διαθέτει συστήματα anti-drone που μπορεί και καταρρίπτει ένα ποσοστό κάθε φορά. Όπως όλα τα όπλα έχουν κι αυτά ένα ποσοστό επιτυχίας και αποτυχίας. Ειδικά με τα νέα μοντέλα που δοκιμάζονται για πρώτη φορά.

Ουκρανία: το τέλειο πεδίο δοκιμών

Και το ουκρανικό πεδίο είναι το τέλειο πεδίο δοκιμών για τις αμυντικές βιομηχανίες που πασχίζουν να αποδείξουν το λεγόμενο combat proven (αποδεδειγμένη αξία στο πεδίο της μάχης) για να αυξήσουν τις πωλήσεις και κυρίως τις εξαγωγές.

Οπλισμένα με εκρηκτικά, τα drones έχουν αντικαταστήσει εν μέρει το πυροβολικό. Παρέχοντας μια σχεδόν μόνιμη ικανότητα παρατήρησης, έχουν κάνει το πεδίο μάχης «διαφανές»: Αν έχεις σηκωμένα drones καμία συγκέντρωση δυνάμεων δεν μπορεί πλέον να περάσει απαρατήρητη. Αντιμέτωποι με αυτές τις απειλές, οι στρατιώτες χρειάζονται επίσης drones αναχαίτισης, τα οποία παρακολουθούν την πρώτη γραμμή.

Αυτά τα υλικά θα παρασχεθούν, για παράδειγμα, από την αμερικανική εταιρεία SwiftBeat, η οποία έχει υποσχεθεί εκατοντάδες χιλιάδες drones. Υπέγραψε σύμβαση στη Δανία με το Υπουργείο Άμυνας της Ουκρανίας. Χρηματοδοτώντας συμβάσεις οπλισμού προς όφελος του Κιέβου, η χώρα αποτελεί πρότυπο. Αλλά για να πολεμήσουν, τα drones μικρής εμβέλειας δεν αρκούν. Πρέπει επίσης να είναι σε θέση να πλήξουν τις εχθρικές θέσεις σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων. Τα μικρότερα drones ζυγίζουν μόνο μερικές εκατοντάδες γραμμάρια, ενώ τα μεγαλύτερα αρκετούς τόνους.

Βιομηχανικός πόλεμος

Ο πόλεμος των drones στην Ουκρανία είναι ένας βιομηχανικός πόλεμος. Η Ρωσία αφιερώνει κολοσσιαίους πόρους για να εξαπολύει όλο και πιο μαζικούς καταιγισμούς. Στις αρχές Ιουλίου, σε μία νύχτα, έπληξε την Ουκρανία με 741 drones Geran μακράς εμβέλειας, που προέρχονται από μια ιρανική πλατφόρμα. Μεταξύ Ιουνίου και Ιουλίου, οι επιθέσεις αυξήθηκαν κατά 31%, σύμφωνα με υπολογισμούς του Ινστιτούτου για τη Μελέτη του Πολέμου (ISW), το οποίο παρακολουθεί καθημερινά τη σύγκρουση. «Η Ρωσία θα μπορούσε να είναι σε θέση να εξαπολύσει έως και 2.000 drones σε μια νύχτα μέχρι τον Νοέμβριο του 2025, εάν η τρέχουσα τάση συνεχιστεί», διαβεβαιώνει το ISW.

Η Μόσχα θέλει να εξασφαλίσει τα μέσα για να το κάνει αυτό. Μόλις εγκαινίασε μια τεράστια μονάδα παραγωγής στη Γιελαμπούγκα, στο Ταταρστάν. «Το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής drones στον κόσμο», δήλωσε ο διευθυντής του εργοστασίου, Timur Chaguivaleïev, σε ένα ρωσικό βίντεο προπαγάνδας. Το εργοστάσιο θα μπορούσε να παράγει εννέα φορές περισσότερα drones από ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί για να υποστηρίξει την πρόσφατη εντατικοποίηση των επιθέσεων με drones που διεξάγονται κατά της Ουκρανίας.

Για να παίξει επί ίσοις όροις απέναντι στον αντίπαλό της και να προστατεύσει την πρώτη της γραμμή, η Ουκρανία, η οποία έχει σοβαρή έλλειψη στρατιωτών, πρέπει να αντισταθμίσει με τη δική της παραγωγή όπλων. «Φέτος, η Ουκρανία σκοπεύει να παράγει περίπου τέσσερα εκατομμύρια drones όλων των τύπων, δηλαδή περισσότερο από το διπλάσιο του συνολικού αριθμού του περασμένου έτους», γράφει ο πρώην υπουργός Ψηφιακού Μετασχηματισμού της Σλοβενίας, Mark Boris Andrijanic, σε μια ανάλυση για το Atlantic Council.

Το Leleka-100 είναι ένα φωτοαναγνωριστικό drone της ουκρανικής εταιρείας DeViro © Photo by Dmytro Smolienko/Ukrinform/ABACAPRESS.com

Ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι, από την πλευρά του, δήλωσε κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στη Χάγη, ότι η χώρα του θα μπορούσε να προμηθεύσει το μέτωπο με 8 εκατομμύρια drones αν είχε την αντίστοιχη χρηματοδότηση.

Την εκτίμησε σε 25 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για να καλύψει όλες τις ανάγκες. Τα τεράστια αυτά ποσά είναι που κάνουν τους Ουκρανούς να υπογράφουν συνθήκες όπως αυτή με τις σπάνιες γαίες προκειμένου να εξασφαλίσουν δυτική βοήθεια.

Διότι καλή η Ευρώπη αλλά η Αμερική έχει συστήματα που δεν αντικαθιστώνται εύκολα, ούτε είναι από πολλές απόψεις σοφό να πεις ότι δεν χρειάζεσαι βοήθεια από την άλλη όχθη του Ατλαντικού. Πολύ απλά διότι η Ευρώπη ακόμα ψάχνει το βηματισμό της – πολύ περισσότερο όσον αφορά τα drones.

Έλλειψη drones ισοδυναμεί με έλλειψη πυρομαχικών

Η παράδοση drones στην Ουκρανία έχει γίνει προτεραιότητα για τους Δυτικούς, όπως ήταν η προμήθεια οβίδων 155 χιλιοστών στην αρχή του πολέμου. Οι χώρες που την βοηθούν προβλέπουν να αυξήσουν τις παραδόσεις τους: «Μια συμμαχία είκοσι χωρών, με συμπροεδρία της Λετονίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, υποσχέθηκε 2,75 δισεκατομμύρια ευρώ για την παροχή 1 εκατομμυρίου επιπλέον drones το 2025.

Η Ευρώπη επίσης έχει φτάσει σε ένα σημείο στρατιωτικο-βιομηχανικής καμπής. Το αρχικό σχέδιο του γαλλικού στρατού ξηράς, που περιλαμβάνεται στον νόμο στρατιωτικού προγραμματισμού 2024-2030, για την απόκτηση «3.000 drones», έχει ξεπεραστεί. Το γενικό επιτελείο το γνωρίζει και έχει θέσει νέους στόχους. «Το 2025, οι μονάδες του στρατού ξηράς πειραματίστηκαν με βολές καθοδηγούμενες από drones, βολές υπό drones, βολές κατά drones, καταστροφές από drones τύπου καθηλωτικής καθοδήγησης, (τη χρήση) σμηνών drones», υπογράμμισε στις 9 Ιουλίου κατά τη διάρκεια ακρόασης στην Εθνοσυνέλευση ο αρχηγός του γενικού επιτελείου του στρατού ξηράς, στρατηγός Schill.

Εξέφρασε επίσης την ικανοποίησή του για τη δημιουργία κέντρων τακτικής εκπαίδευσης που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη νέων χρήσεων από τους στρατιωτικούς. «Οι μονάδες μας στο μέλλον θα οργανώνονται γύρω από αυτά τα drones», δήλωσε. «Η καινοτομία γίνεται απαραίτητη για να αιφνιδιάσουμε και να διαταράξουμε τον αντίπαλο σε μια προσέγγιση που αξιοποιεί μια μορφή “επανάστασης στις δυνατότητες”, μια ικανότητα ταχύτερης και πιο ευέλικτης απόκτησης και ανάπτυξης, αξιοποιώντας τη δυαδικότητα μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών σκοπών, προσαρμοσμένη στην ανάγκη του μετώπου», συνέχισε. Με άλλα λόγια: πρόκειται για την επανεξέταση των δεσμών μεταξύ του στρατού και των βιομηχάνων.

Ο ρυθμός της παραγωγής και της τεχνολογικής καινοτομίας, που ωθείται από τον πολιτικό τομέα, αναγκάζει τα γενικά επιτελεία να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους. Η δημιουργία μεγάλων αποθεμάτων στρατιωτικών drones, τα οποία θα είναι ίσως παρωχημένα τη στιγμή της χρήσης τους, δεν έχει πλέον νόημα.

Τα τουρκικά TB2 που επέτρεψαν στην Ουκρανία επιτυχίες στην αρχή της σύγκρουσης έχουν πλέον παραμεριστεί προς χάριν άλλων πιο προηγμένων σχεδίων. Οι στρατοί προτιμούν λοιπόν να ποντάρουν σε μια ικανότητα παραγωγής των βιομηχάνων την κατάλληλη στιγμή. Αλλά αυτό το σχήμα προϋποθέτει την αναθεώρηση των οικονομικών μοντέλων.

«Η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία πρέπει να είναι σε θέση να αυξήσει την παραγωγή της και να τροποποιήσει τα συστήματά της και τις διαδικασίες της ανάλογα με τις ανάγκες», υπογραμμίζει η ειδικός σε θέματα άμυνας Ulrike Franke, σε μια σημείωση για το ECFR. «Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί να αναπτύσσει αρθρωτά συστήματα που αποτελούνται από εναλλάξιμα στοιχεία», γράφει.

Στη Γαλλία, η Γενική Διεύθυνση Εξοπλισμών, αρμόδια για τις αγορές υλικών, καθιέρωσε πέρυσι ένα «σύμφωνο για τα drones» για να «προωθήσει την ανάδυση ενός τομέα ικανού να αναπτύσσει και να παράγει drones σε μεγάλη κλίμακα».

Οι Γερμανοί στο πεδίο των drones

Αυτή η προσαρμοστικότητα βρίσκεται στην καρδιά του επαναστατικού «εργοστασίου ανθεκτικότητας» που άνοιξε η γερμανική εταιρεία Helsing, στη Βαυαρία, στα τέλη του 2024: εξοπλισμένο με μια παραγωγική ικανότητα πολλών χιλιάδων drones, όπως το επιθετικό HX2, που έχει σχεδιαστεί για να αυξάνει τους ρυθμούς παραγωγής σε περίπτωση ανάγκης, παραμένοντας ταυτόχρονα «στην αιχμή της τεχνολογίας» και σε ό,τι αφορά την τεχνητή νοημοσύνη.

Η εταιρεία, με διεθνή αλλά κυρίως ευρωπαϊκή παρουσία, έχει θυγατρικές στη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία. Η γερμανική κυβέρνηση επέτρεψε την εγκατάσταση του «εργοστασίου ανθεκτικότητας» χρηματοδοτώντας, μεταξύ άλλων, χιλιάδες παραγγελίες drones για την Ουκρανία.

Αλλά, για την Helsing, αυτό δεν είναι αρκετό για να εξασφαλίσει τον οικονομικό ορίζοντα και να εφοδιάσει την Ευρώπη με έναν βιομηχανικό «πρωταθλητή», κάτι που θα ήθελε να γίνει. «Υπάρχει κίνδυνος κατακερματισμού» της αγοράς των drones, ανησυχεί ο Antoine de Braquilanges, ο διευθυντής της Helsing France. «Ένα παράθυρο είναι ανοιχτό, αλλά μπορεί να κλείσει», προειδοποιεί. Φοβάται τον πολύ σκληρό ανταγωνισμό μεταξύ των ευρωπαϊκών παικτών, με κίνδυνο κανένας να μην επικρατήσει.

Η συνεργασία που υπογράφηκε τον Ιούνιο μεταξύ του γερμανικού κατασκευαστή όπλων Rheinmetall και του νέου αμερικανικού κολοσσού drones Anduril προκάλεσε ρίγη στους Ευρωπαίους βιομηχάνους. Η Anduril σκοπεύει έτσι να παράγει σε ευρωπαϊκό έδαφος δύο από τα εμβληματικά της συστήματα, το Barracuda και το Fury. «Η παραγωγή θα προσανατολιστεί ανάλογα με τις ανάγκες των πελατών μας», διαβεβαιώνει ο Jason Levin, αντιπρόεδρος της εταιρείας.

Διασφαλίζει ότι τα όπλα που θα παράγονται δεν θα περιορίζονται από την αμερικανική νομοθεσία, όπως φοβούνται οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Για να παράγει με χαμηλό κόστος, η Anduril «βασίζεται σε συνεργασίες με εταιρείες του πολιτικού τομέα», προσθέτει. Χάρη σε αυτό το μοντέλο, η εταιρεία κατάφερε πέρυσι να συγκεντρώσει 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια για να κατασκευάσει το μέγα-εργοστάσιό της Arsenal-1 στις ΗΠΑ που είναι ικανό να παράγει δεκάδες χιλιάδες drones σε ετήσια βάση.

Kρίσιμες αποφάσεις

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με σημαντικές αποφάσεις.

Πρέπει να επιλέξει αν θα συνεργαστεί για να δημιουργήσει έναν κοινό, ισχυρό βιομηχανικό πρωταθλητή στον τομέα των drones ή αν θα επιτρέψει τον ανεξέλεγκτο ανταγωνισμό και τον κατακερματισμό, με κίνδυνο να εξαρτηθεί από τρίτες χώρες που αδημονούν να της πουλήσουν.

Η ικανότητα της Ευρώπης να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση θα καθορίσει όχι μόνο την άμυνά της, αλλά και τη βιομηχανική της θέση στον παγκόσμιο χάρτη για τις επόμενες δεκαετίες.