Η κατασκευή και η συντήρηση των φυλακών είναι μια δαπανηρή υπόθεση για τις κυβερνήσεις, αλλά και κερδοφόρα δραστηριότητα για όλους τους υπολοίπους. Κάτω από το σκληρό περιβάλλον του εγκλεισμού σε σωφρονιστικά ιδρύματα, δεν είναι αποκλειστικά ωφελημένο το οργανωμένο έγκλημα, που αποκομίζει κέρδη από το λαθρεμπόριο και τα δίκτυα εκβιασμού. Σημαντικά έσοδα αποκομίζουν, επίσης, οι εταιρείες που προσφέρουν υπηρεσίες και υποδομές στο κράτος, εκμεταλλευόμενες σε ορισμένες περιπτώσεις τον συνωστισμό στις φυλακές. Αυτά είναι τα κεντρικά συμπεράσματα που προκύπτουν από παγκόσμια έρευνα της Deutsche Welle.
Υπολογίζεται ότι πάνω από 11 εκατ. άτομα βρίσκονται πίσω από τα σίδερα της φυλακής, η πλειονότητα των οποίων είναι άντρες. Αν και είναι δύσκολο να εκτιμηθούν συνοπτικά οι κυβερνητικές δαπάνες, σε παγκόσμια κλίμακα, οι ΗΠΑ βρίσκονται στην κορυφή της λίστας, καθώς ξοδεύουν 80,7 δισ. δολάρια ετησίως, αντί των 4 δισ. δολαρίων που υπολογίζονται για τη Βραζιλία. Σχεδόν ένα δισ. δολάρια δαπανά η Ινδία, παρά το ότι είναι τέταρτη στην κατάταξη της Deutsche Welle με τους περισσότερους κρατούμενους.
Κοινό πρόβλημα των κυβερνήσεων είναι πως οι υποδομές δεν επαρκούν για τον αριθμό των κρατουμένων, με τη συμφόρηση να οδηγεί στην εγκληματικότητα και σε εξεγέρσεις. Σύμφωνα με στοιχεία της Penal Reform International, πάνω από 155 χώρες πάσχουν από υπερπληθυσμό κρατουμένων, με τις εγκαταστάσεις στο Κονγκό, την Καμπότζη και τις Φιλιππίνες να υπερβαίνουν την πληρότητα από 300% έως και 600%. Προκειμένου να ελαφρύνουν τον κρατικό μηχανισμό από τη διαχείριση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, οι ΗΠΑ, η Βρετανία, το Μεξικό και η Βραζιλία ξεκίνησαν από τη δεκαετία του ’80 να αναθέτουν στον ιδιωτικό τομέα ένα σκέλος της διαχείρισης. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ορισμένες βασικές υπηρεσίες καλύπτονται από το κράτος, αλλά ορισμένες άλλες επωμίζονται οι οικογένειες των κρατουμένων.
Οι ΗΠΑ δαπανούν πάνω από 3,9 δισ. δολάρια ανά έτος σε ιδιωτικές φυλακές. Ορισμένοι παροχείς κερδίζουν ακόμα περισσότερα από υπηρεσίες κυλικείου, που μπορεί να είναι ανατιμημένες έως και 600%, ή τηλεφωνικές υπηρεσίες, που μπορεί να φτάσουν έως και τα 16 δολάρια για μια 15λέπτη κλήση. Η ανάμειξη του ιδιωτικού κλάδου στη λειτουργία των σωφρονιστικών ιδρυμάτων δεν είναι, όμως, απαραιτήτως λειτουργική, καθώς οι εταιρείες που εμπλέκονται δεν έχουν ιδιαίτερα κίνητρα για να ενθαρρύνουν την επανένταξη των κρατουμένων στην κοινωνία. Με απλά λόγια, όσο πιο γεμάτες οι φυλακές τόσο το καλύτερο.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Βραζιλίας και της Umanizzare Gestão Prisional e Serviços S.A., που είναι ιδιωτική εταιρεία. Έγινε γνωστή διεθνώς λόγω μιας σειράς σοβαρών προβλημάτων και κρίσεων που συνέβησαν σε φυλακές υπό τη διαχείρισή της, κυρίως στην πολιτεία Αμαζόνας. Προ εννέα ετών πραγματοποιήθηκαν εξεγέρσεις σε εγκαταστάσεις του Μανάους, που οδήγησαν στον θάνατο σχεδόν 60 κρατουμένων. Σύμφωνα με την Deutsche Welle, ο μέσος όρος του κόστους ανά κρατούμενου ήταν τελικά διπλάσιος σε σχέση με τις αντίστοιχες κρατικές δαπάνες, ενώ η Umanizzare θεωρείται πως επιδεινώνει ως επί το πλείστον τη λειτουργία των σωφρονιστικών ιδρυμάτων της λατινοαμερικανικής χώρας.
Στον αντίποδα βρίσκεται το παράδειγμα της Νορβηγίας. Ενώ σε πολλές χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, το ποσοστό υποτροπής μπορεί να ξεπεράσει το 70% μέσα σε πέντε χρόνια, η Νορβηγία έχει καταφέρει να το μειώσει σε ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα παγκοσμίως, περίπου στο 20%. Το σωφρονιστικό σύστημα της Νορβηγίας λειτουργεί εξ ολοκλήρου υπό τον έλεγχο του κράτους. Δεν υπάρχουν ιδιωτικές φυλακές. Εκεί αποδίδεται η επιτυχία του νορβηγικού μοντέλου. Η έμφαση δίνεται στην αποκατάσταση και την επανένταξη των κρατουμένων στην κοινωνία και όχι στην επίτευξη κέρδους, επισημαίνει ο μη κυβερνητικός οργανισμός First Step Alliance.
Οι νορβηγικές φυλακές είναι σχεδιασμένες για να μοιάζουν με κανονικές κοινότητες. Οι κρατούμενοι έχουν πρόσβαση σε εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση, εργασία, σπορ και άλλες δραστηριότητες, που τους προετοιμάζουν για τη ζωή εκτός φυλακής. Η έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και την κοινωνικοποίηση. Βέβαια, η Νορβηγία είναι ένα από τα πλουσιότερα και αρτιότερα κράτη στον κόσμο χάρη στα υψηλά πετρελαϊκά έσοδα και τις επενδύσεις του κράτους σε έναν σφικτό κοινωνικό ιστό.
Από την άλλη πλευρά, το οργανωμένο έγκλημα καρποφορεί όχι μόνον στις φυλακές της Βραζιλίας, αλλά και του Ελ Σαλβαδόρ και του Μεξικού. Η Βραζιλία αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με μεγάλες εγκληματικές φατρίες, όπως η Primeiro Comando da Capital (PCC) και η Comando Vermelho, οι οποίες ελέγχουν πολλές φυλακές. Όπως επισημαίνει η Deutsche Welle, το λαθρεμπόριο είναι μεγάλη πηγή εσόδων γι’ αυτές τις συμμορίες. Τα ναρκωτικά μπορεί να κοστίζουν 10 ή 20 φορές πιο πάνω από την τιμή στη μαύρη αγορά, ενώ ένα έξυπνο τηλέφωνο πωλείται έως και 1.500 δολάρια στο εσωτερικό των φυλακών.
Στο Έλ Σαλβαδόρ οι φυλακές αποτελούν προπύργια των ισχυρών συμμοριών, όπως η MS-13 και η Barrio 18. Οι ηγέτες τους διοικούν τις ομάδες τους μέσα από τα κελιά, δίνοντας εντολές για εκβιασμούς, φόνους και άλλες εγκληματικές πράξεις. Στο Μεξικό, τα ισχυρά καρτέλ ναρκωτικών, όπως το Καρτέλ Σιναλόα, έχουν διεισδύσει βαθιά στο σωφρονιστικό σύστημα. Η διαφθορά και η έλλειψη ελέγχου επιτρέπουν στους κρατούμενους ηγέτες να διατηρούν την εξουσία τους, ενώ οι φυλακές λειτουργούν ως κέντρα στρατολόγησης και επιχειρήσεων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, απλά αγαθά, όπως το σαπούνι ή τα τσιγάρα, αποκτούν ανταλλακτική αξία που συνδέεται με την τύχη ενός φυλακισμένου.
