Αλάρμ κινδύνου, αλλά και ανάγκη αντιμετώπισης, χτυπά η άνοδος της ακροδεξιάς και των νεοναζί σε διεθνές επίπεδο. Στις ΗΠΑ, τη Γερμανία, τη Βρετανία και τη Γαλλία, τα καμπανάκια ηχούν πιο έντονα από ποτέ, με την άνοδο φασιστικών δυνάμεων να αναδεικνύεται σε κρίσιμο φαινόμενο με διεθνείς επιπτώσεις, για τα πολιτικά συστήματα και την παγκόσμια οικονομία και για την πορεία των κοινωνιών το επόμενο χρονικό διάστημα.
Σε μια περίοδο έντονης γεωοικονομικής αστάθειας, όπου η ανισορροπία στις αγορές, τα υψηλά χρέη –δημόσια και ιδιωτικά- η αβεβαιότητα γύρω από τις εφοδιαστικές αλυσίδες, οι καταστροφές από την κλιματική αλλαγή και οι γεωπολιτικές συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται, η άνοδος αυτών των δυνάμεων απειλεί να προσθέσει ένα ακόμη στρώμα κρίσης, στις συνθήκες πολυκρίσης που ταλανίζει τον πλανήτη, σχολιάζουν αναλυτές.
Οι ΗΠΑ στο επίκεντρο της πόλωσης
Η δολοφονία του ακροδεξιού προπαγανδιστή Τσάρλι Κερκ λειτούργησε ως καταλύτης για την αμερικανική ακροδεξιά. Έχει πυροδοτήσει μια τρομακτική επίθεση, με εκκλήσεις για κύμα καταστολής και εκκαθαρίσεων από πολιτικούς με στενούς δεσμούς με τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, σε κινήσεις που ενορχηστρώνει η κυβέρνησή του μαζί με το MAGA.
Ο ακροδεξιός συγγραφέας Ματ Φόρνι δήλωσε πως «η δολοφονία του Τσάρλι Κερκ είναι το αμερικανικό Ράιχσταγκ», παραπέμποντας στον εμπρησμό του κοινοβουλίου στη Γερμανία το 1933 που επέτρεψε στον Χίτλερ να ξεκινήσει τα πογκρόμ, τις διώξεις και τις εκκαθαρίσεις κατά πολιτικών αντιπάλων -και όχι μόνο- μετρώντας μόλις έναν μήνα ανόδου των Ναζί στην εξουσία.
Ο Ματ Φόρνι απαιτεί συλλήψεις πολιτικών προσώπων, με μια ρητορική που εντείνει την πόλωση και νομιμοποιεί την ιδέα μιας αυταρχικής στροφής. Ο ακροδεξιός Στιβ Μπάνον, ο οποίος έχει επιρροή στη πιο ακραία δεξιά πτέρυγα του κινήματος MAGA δήλωσε ότι «βρισκόμαστε σε πόλεμο σε αυτή τη χώρα».
Οι αναλύσεις στα media των ΗΠΑ για τον «κίνδυνο εμφυλίου πολέμου», δίνουν και παίρνουν. Όπως o Τόμας Φρίντμαν στους New York Times που απευθύνει έκκληση στον Τραμπ: «Σε μια εύθραυστη χώρα σε κρίση, ακόμα κι αν ακούγεται μη ρεαλιστικό, ο Τραμπ μπορεί να κάνει κάτι σημαντικό: να πιέσει για ηρεμία και ενότητα».
Στην Αμερική, το διακύβευμα είναι ακόμη πιο μεγάλο: η πολιτική σταθερότητα μιας χώρας που παραμένει ο πυρήνας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οποιαδήποτε εσωτερική εκτροπή δεν θα πλήξει μόνο τη δημοκρατία, αλλά θα μεταδώσει ισχυρούς κραδασμούς στις αγορές, συνολικά στις διεθνείς ισορροπίες.
Την Τετάρτη ο παρουσιαστής Τζίμι Κίμελ, αστέρας του δημοφιλούς χιουμοριστικού «Late show», βραδινής πολυσυλλεκτικής εκπομπής στις ΗΠΑ, του τηλεοπτικού δικτύου ABC, της Walt Disney… έφαγε μαύρο, με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, να δηλώνει ικανοποιημένος.
Η εκπομπή του Τζίμι Κίμελ κόπηκε εξαιτίας του εναρκτήριου μονολόγου του τη Δευτέρα, κατά τη διάρκεια του οποίου κατηγόρησε την αμερικανική δεξιά πως προσπαθεί να καρπωθεί το μέγιστο πολιτικό όφελος από τον φόνο του ακροδεξιού ινφλουένσερ -διαμορφωτή της κοινής γνώμης- Τσάρλι Κερκ, σύμφωνα με ABC.
Ο παρουσιαστής Τζίμι Κίμελ, αστέρας δημοφιλούς χιουμοριστικού «late show» και το μαύρο Τραμπ ©ΑΠΕ
Ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας Γκάβιν Νιούσομ χαρακτήρισε την απόλυση των σχολιαστών και το κόψιμο των εκπομπών ως «συντονισμένες» και «επικίνδυνες» ενέργειες. Σημείωσε ότι το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα «δεν πιστεύει στην ελευθερία του λόγου. Λογοκρίνουν σε πραγματικό χρόνο».
Την ίδια ώρα σε εκκαθαρίσεις στους χώρους εργασίας όσων σχολιάζουν τη δολοφονία του ακροδεξιού προπαγανδιστή Τσάρλι Κερκ προχωρούν διάφοροι εργοδότες, με προτροπές Τραμπ, ο οποίος ενθαρρύνει τους πολίτες να αναφέρουν όσους «γιόρταζαν» τον θάνατο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Όταν βλέπετε κάποιον να γιορτάζει τη δολοφονία του Τσάρλι Κερκ, επισημάνετέ τον», δήλωσε ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζέι ντι Βανς, ενώ φιλοξενούσε το podcast του Κερκ τη Δευτέρα. «Κι αν θέλετε, καλέστε και τον εργοδότη του».
Η United Airlines ανακοίνωσε ότι «έλαβε μέτρα για εργαζομένους» που προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τη δολοφονία. Η εταιρεία που διαχειρίζεται τον Nasdaq δήλωσε ότι «έλυσε, με άμεση ισχύ, τη συνεργασία με έναν υπάλληλο λόγω σχολίων που εγκρίνουν ή γιορτάζουν τη βία».
Η διεθνής πολιτική σκηνή θυμίζει όλο και περισσότερο τις δραματικές δεκαετίες του Μεσοπολέμου, όπου η οικονομική ανασφάλεια και η κοινωνική δυσαρέσκεια άνοιξαν τον δρόμο στον φασισμό και τον ναζισμό, με τις πολιτικές δυνάμεις στην αντίπερα όχθη ανίκανες να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο με μια κοινή γραμμή κοινωνικής και πολιτικής κινητοποίησης απέναντι στον Χίτλερ.
Η Γερμανία μπροστά σε ιστορική ανατροπή
Στην καρδιά της Ευρώπης, η Γερμανία βλέπει την Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) να ξεπερνά για πρώτη φορά το CDU/CSU σε πανεθνική δημοσκόπηση, καταγράφοντας 27%. Η άνοδος αυτή δεν είναι τυχαία: αποτυπώνει την κοινωνική δυσαρέσκεια απέναντι στο αυξημένο κόστος ενέργειας, στη διαρκή αβεβαιότητα που προκαλεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και σε μια αίσθηση ότι οι παραδοσιακές πολιτικές ελίτ έχουν χάσει την επαφή με την κοινωνία.
Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς επιχειρεί να ανακτήσει τον έλεγχο μέσω μιας διπλής στρατηγικής: από τη μία, σκληρή ρητορική απέναντι στη Ρωσία, ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων και σύνδεση εσωτερικής–εξωτερικής πολιτικής· από την άλλη, προαναγγελία ενός «φθινοπώρου μεταρρυθμίσεων» με αλλαγές στο συνταξιοδοτικό και στο κράτος πρόνοιας. Ο ίδιος τονίζει ότι οι αποφάσεις που έρχονται δεν είναι «λεπτομέρειες» αλλά θεμελιώδεις αλλαγές που θα καθορίσουν το μέλλον της χώρας.
Ο καγκελάριος της Γερμανίας δήλωσε ότι η Γερμανία «ζει πέρα από τις δυνατότητές της εδώ και χρόνια», θυμίζοντας τα λόγια την περίοδο της ελληνικής κρίσης χρέους, με τους ειδικούς πλέον να προειδοποιούν ότι η χώρα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει καταστροφή χωρίς οικονομικές μεταρρυθμίσεις.
Προκάλεσε σάλο αφού δήλωσε ότι η χώρα δεν μπορεί πλέον να αντέξει το κόστος του συνταξιοδοτικού της συστήματος, το οποίο έχει εκτοξευθεί σε πάνω από 31% του ΑΕΠ – ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη. Ο Μερτς προειδοποίησε επίσης για την ανάγκη επώδυνων μέτρων λιτότητας, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι νέοι Γερμανοί θα έχουν οποιαδήποτε μελλοντική προοπτική.
Η Αλίς Βάιντελ της AfD, ωστόσο, κατηγορεί τον καγκελάριο ότι παραμελεί τα εσωτερικά προβλήματα, ασχολείται υπερβολικά με την Ουκρανία και «σαμποτάρει» τις προσπάθειες του Τραμπ για ειρήνη. Η σύγκρουση αυτή καταδεικνύει το βάθος της κρίσης: ενώ ο Μερτς προσπαθεί να εμφανιστεί ως εγγυητής σταθερότητας και μεταρρυθμίσεων, η AfD επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει διεθλασμένα την οργή των πολιτών.
Η εξέλιξη αυτή δεν αποτελεί μόνο εσωτερικό πρόβλημα της Γερμανίας· απειλεί να μεταβάλει τη σταθερότητα της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης και να επιδράσει στην κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια περίοδο που ήδη πλήττεται από εμπορικούς πολέμους, ενεργειακή αβεβαιότητα και γεωπολιτικές εντάσεις.
Αν μια ακροδεξιά παράταξη καταστεί κεντρικός παίκτης στη γερμανική πολιτική, η κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μπορεί να αλλάξει ριζικά, επηρεάζοντας τόσο τις αγορές όσο και τη σταθερότητα της ΕΕ.
Η Βρετανία και η διεθνοποίηση της ακροδεξιάς
Στη Βρετανία, στο Λονδίνο και σε άλλες πόλεις, ακροδεξιές ομάδες με επικεφαλής τον Τόμι Ρόμπινσον αξιοποιούν τη δολοφονία Κερκ για να οργανώσουν πορείες και να αναδείξουν το αφήγημα: «καμία υποχώρηση». Οι φασίστες και η ακροδεξιά χρησιμοποιούν επίσης τη δολοφονία του Κερκ για να κινητοποιήσουν τα μέλη τους. Ο θιασώτης του Χίτλερ Τόμι Ρόμπινσον που οργάνωσε μαζική πορεία ακροδεξιών στο Λονδίνο, έγραψε: «Καμία υποχώρηση, καμία παράδοση. Είμαστε όλοι Τσάρλι Κερκ– η ώρα μας είναι τώρα».
Είχαν την υποστήριξη του Έλον Μασκ και προφανώς αξιοποίησαν την εκστρατεία ηρωοποίησης του Τσάρλι Κερκ. Ο ίδιος συνδυασμός βοήθησε το AfD να εκτιναχθεί στις τοπικές εκλογές στη Ρηνανία-Βεστφαλία.
Η σύνδεση με τα αμερικανικά και γερμανικά ακροδεξιά δίκτυα δείχνει ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μεμονωμένα φαινόμενα αλλά με μια «διεθνή ακροδεξιά» που μοιράζεται σύμβολα, ρητορική και στρατηγικές κινητοποίησης.
Ωστόσο, την Τετάρτη εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές στο Λονδίνο φώναξαν «φασίστα» τον Τραμπ. Σε μια τελείως διαφορετική αντιμετώπιση του κόσμου από τη βασιλικού τύπου υποδοχή του προέδρου των ΗΠΑ, έγιναν μαζικές διαδηλώσεις με σύνθημα: «Σταματήστε τον Τραμπ, σταματήστε τον φασισμό».
Με τις ανησυχίες για τον πληθωρισμό να επανεμφανίζονται, το κυβερνών Εργατικό Κόμμα πιέζεται δραματικά μετά από τη μεγαλύτερη διαδήλωση της ακροδεξιάς που έχει γίνει ποτέ στη Βρετανία, στο Λονδίνο, με επιπρόσθετη την πίεση από το ακροδεξιό Μεταρρυθμιστικό Κόμμα του Νάιτζελ Φάρατζ να προηγείται στις δημοσκοπήσεις διαμορφώνοντας νέες τάσεις σε μια κρίσιμη καμπή για τη Βρετανία – και όχι μόνο.
At least 4 million at the anti-Trump protest in London today.
NO violence NO police injured NO arrests.
This is how they do it on the left pic.twitter.com/zjmOFJLi80— Florence Lox 🇬🇧🏴 (@floboflo) September 17, 2025
Η Γαλλία στον δρόμο των απεργιών, της πολιτικής κρίσης και της ακροδεξιάς απειλής
Την ίδια ώρα, η Γαλλία αντιμετωπίζει ένα διαφορετικό αλλά εξίσου αποσταθεροποιητικό κύμα: απέναντι στον σκληρό προϋπολογισμό λιτότητας, οι εργαζόμενοι, τα συνδικάτα, προχώρησαν την Πέμπτη σε γενική απεργία που παρέλυσε βασικούς τομείς, όπως οι μεταφορές, η εκπαίδευση, ο δημόσιος τομέας και η βιομηχανία.
Οι κινητοποιήσεις σε περίπου 250 πόλεις, είχαν στόχο την ακύρωση των μέτρων λιτότητας που εντάχθηκαν στον προϋπολογισμό για το 2026 και τα οποία ο Σεμπαστιάν Λεκορνί -τον οποίο ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν όρισε πρωθυπουργό- δεν έχει δεσμευθεί ότι θα τα πάρει πίσω, μετά την πτώση της κυβέρνησης Μπαϊρού.
Όλες οι μεγάλες εργατικές οργανώσεις κάλεσαν τα μέλη τους να συμμετάσχουν σε πορείες ως ένδειξη ισχύος απέναντι στις περικοπές δαπανών που είχαν προταθεί τον Ιούλιο και οι οποίες, όπως υποστηρίζουν, συνιστούν «πρωτοφανή αγριότητα».
Η σύγκρουση ανάμεσα σε στρατηγικές επενδύσεις και δημοσιονομική πειθαρχία φαίνεται να διχάζει όχι μόνο τις κυβερνήσεις, αλλά και τους πολίτες. Στη Γαλλία, η συζήτηση για τη χρηματοδότηση της άμυνας και των κρίσιμων υποδομών οδηγεί σε δημόσια αμφισβήτηση των προτεραιοτήτων με την κοινωνική αντιπολίτευση να αναδεικνύεται σε κρίσιμο παράγοντα στον κυκεώνα της πολιτικής αστάθειας, που ταλανίζει τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνηες.
Ο νέος πρωθυπουργός Σεμπαστιάν Λεκορνί, διάδοχος της παραιτηθείσας κυβέρνησης του Φρανσουά Μπαϊρού, βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με τα κόμματα για να συγκροτήσει βιώσιμη κυβέρνηση. Ωστόσο, το πολιτικό τοπίο παραμένει αβέβαιο, με τους Σοσιαλιστές να εμφανίζονται απρόθυμοι να στηρίξουν τις επιλογές του.
Η γαλλική κρίση, αν και έχει διαφορετικό χαρακτήρα, συνδέεται με το ίδιο υπόβαθρο: η λιτότητα, οι περικοπές και η αίσθηση ότι οι κοινωνικές ανάγκες υποτάσσονται σε δημοσιονομικές δεσμεύσεις δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος.
Tο ακροδεξιό κόμμα της Μαρί Λεπέν Εθνικός Συναγερμός με πρόεδρο τον Ζορντάν Μπαρντελά, προσπαθεί να κερδίζει τις προεδρικές εκλογές, αλλά η πόλωση στη Γαλλία και η κινητοποίηση πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων έχει αποτρέψει έως τώρα αυτή την προοπτική. Ωστόσο, παρά την προσπάθεια μεταμόρφωση, να γίνει δηλαδή το κόμμα της Λεπέν η «ακροδεξιά με τις γραβάτες», η αντιπαράθεση είναι μπροστά, σχολιάζουν αναλυτές.
Με λιγότερο από δύο χρόνια να απομένουν για την πληγωμένη προεδρία του Μακρόν, o ακροδεξιός Εθνικός Συναγερμός προβάλει με αυτοπεποίθηση ενός πολιτικού κινήματος, νιώθοντας ότι η ώρα του έχει σχεδόν φτάσει.
📍 Protests in Paris
Railway workers entered the grounds of the Ministry of Economy and Finance in Bercy to carry out a symbolic action there.pic.twitter.com/BXcLst9pXn
— MenchOsint (@MenchOsint) September 18, 2025
Η ανάγκη για απάντηση
Ο κοινός παρονομαστής σε αυτές τις εξελίξεις είναι η αξιοποίηση της κοινωνικής ανασφάλειας και της οικονομικής αβεβαιότητας από τις ακροδεξιές δυνάμεις. Η γεωοικονομική αστάθεια —που αποτυπώνεται με ένταση στις αγορές, στη μεταβλητότητα των ενεργειακών τιμών, στις πληθωριστικές πιέσεις και στην απειλή νέων εμπορικών μπλοκ— προσφέρει το υπόβαθρο πάνω στο οποίο αναπτύσσεται μια πολιτική ρητορική φόβου, εθνικισμού και αυταρχισμού, καθώς οι πολιτικές προστατευτισμού κλονίζουν το μεταπολεμικό οικονομικό μοντέλο.
Όπως σημειώνει ο Μερτς, η Γερμανία νιώθει την πίεση πάνω στο οικονομικό της υπόβαθρο, στη Γαλλία η λιτότητα γίνεται εστία κοινωνικής ανάφλεξης, στις ΗΠΑ η πολιτική πόλωση εντείνεται δραματικά.
Το πρόβλημα είναι ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες και οι κυβερνήσεις, ανεξαρτήτως της «σκληρής» ή όχι ρητορικής που χρησιμοποιούν για τη μετανάστευση, υιοθέτησαν στην πραγματικότητα την ατζέντα που επέβαλε η ακροδεξιά με το ρατσιστικό μίσος και τη δημαγωγία που εκτοξεύει, στην προοπτική υποτίθεται να την αντιμετωπίσουν στο γήπεδό της μέσω της επιβολής και εφαρμογής αυστηρών αντιμεταναστευτικών νόμων.
Στην πράξη, όμως, το αποτέλεσμα είναι το ανάποδο. Αντί να την περιορίσουν, ρίχνουν νερό στον μύλο της ακροδεξιάς, που εμφανίζεται ως γνήσια ρατσιστική δύναμη κατά των μεταναστών όχι μόνο με τη δημαγωγική ρητορική της αλλά και με τη βιαιότητα που πολλές φορές χρησιμοποιεί ως απάντηση. Αυτό ο φαύλος κύκλος διαιωνίζεται χωρίς να φαίνεται διέξοδος όσο συνεχίζεται το ίδιο τροπάρι.
Η ιστορική αναλογία με τη δεκαετία του ’30 χτυπά την πόρτα και είναι αναπόφευκτο να εγείρονται μνήμες εκείνης της καταστροφικής εποχής: τότε, η Μεγάλη Ύφεση έθρεψε την άνοδο του Χίτλερ και του Μουσολίνι, σήμερα η διεθνής ανασφάλεια απειλεί να ενισχύσει δυνάμεις που υπόσχονται ασφάλεια και σταθερότητα μέσω του μίσους, του ρατσισμού και του εθνικισμού.
Από τις ΗΠΑ και τη Γερμανία έως τη Γαλλία και τη Βρετανία, δυνάμεις που αντλούν έμπνευση από τον νεοναζισμό, αξιοποιούν την κοινωνική ανασφάλεια και τη ρευστότητα των αγορών για να ενισχύσουν τη θέση τους. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται σε πολιτική ρητορική, συνδέεται με τον τρόπο που οργανώνονται τα κράτη και οι θεσμοί, το πώς λειτουργούν οι αγορές και το πώς διαμορφώνεται η ισορροπία ισχύος σε διεθνές επίπεδο.
Ήδη η ΕΕ αναστατωμένη από την άνοδο της ακροδεξιάς, μοιάζει λιγότερο διατεθειμένη να ασχοληθεί με περιβαλλοντικά ζητήματα σε σχέση με την προηγούμενη θητεία. Οι 27 χώρες μέλη προσπαθούν να καταλήξουν σε έναν ελάχιστο συμβιβασμό ενόψει της COP30, διχασμένες σχετικά με τους κλιματικούς στόχους για το 2040.
Η Ευρώπη και η Δύση συνολικά βρίσκονται μπροστά σε μια κρίσιμη καμπή. Η άνοδος αυτών των δυνάμεων, σε συνδυασμό με τη γεωοικονομική αστάθεια και αβεβαιότητα και την κλιματική κρίση, απειλεί να δημιουργήσει ένα νέο κύμα πολιτικής και οικονομικής αποσταθεροποίησης με παγκόσμιες διαστάσεις, εάν δεν υπάρξει άμεση μαζική δράση.
