Όταν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εκφώνησε την ομιλία της για την Κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 10 Σεπτεμβρίου, μόλις είχαν αρχίσει να κυκλοφορούν οι πρώτες αναφορές για την εισβολή ρωσικών drones στον πολωνικό εναέριο χώρο.
Αμέσως, η πρόεδρος της Επιτροπής έβγαλε μια νέα πρόταση από το μανίκι της. «Πρέπει να ανταποκριθούμε στις εκκλήσεις των Βαλτικών φίλων μας και να στήσουμε ένα τείχος drones», είπε. Με τον όρο «τείχος drones» εννοείται η ικανότητα κατάρριψης μεγάλων σμηνών ρωσικών επιθετικών drones ήδη από τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, με αντιαεροπορικά πυροβόλα, πυραύλους, μαχητικά αεροσκάφη ή με αυτόνομα drones.
Στην κορυφή της λίστας των εξοπλιστικών τα drones
Η Φον ντερ Λάιεν τοποθέτησε το σχέδιο στην κορυφή της λίστας των εξοπλιστικών προγραμμάτων που πρόκειται να χρηματοδοτηθούν από κοινού από τους Ευρωπαίους. Ωστόσο, όταν οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων συναντήθηκαν στις αρχές Οκτωβρίου στην Κοπεγχάγη για να συζητήσουν θέματα άμυνας, το συγκεκριμένο ζήτημα προκάλεσε αντιδράσεις.
Σημειώνεται ότι πριν από το ραντεβού στην Κοπεγχάγη, η Φον ντερ Λάιεν είχε επισκεφθεί 7 κράτη στην ανατολική πλευρά της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των τριών της Βαλτικής. Εκεί ήρθε αντιμέτωπη με κάθε είδους αιτήματα για καλύτερη προστασία των εξωτερικών συνόρων, χρηματοδοτούμενη από ολόκληρη την ΕΕ. Μεταξύ αυτών και η ιδέα ενός «τείχους drones», η οποία αναπτύχθηκε αρχικά στην Εσθονία και στη συνέχεια έγινε κοινό σχέδιο των κρατών της Βαλτικής.
Βέβαια, η πρόεδρος και οι σύμβουλοί της σκέφτονται εδώ και καιρό ότι ο πόλεμος του μέλλοντος δεν μπορεί πλέον να διεξαχθεί με τα όπλα του παρελθόντος: άρματα μάχης, βαρύ πυροβολικό, μαχητικά αεροσκάφη. Και αυτό, καθώς η χρήση των drones έχει αλλάξει τα πάντα.
Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν © ΟΗΕ
Κοινές πρωτοβουλίες για τα drones
Στο ΝΑΤΟ, η πρόταση της προέδρου της Επιτροπής έτυχε αμέσως θετικής υποδοχής. «Εάν η ΕΕ προωθήσει κοινές πρωτοβουλίες για τα drones, αυτό αντιστοιχεί σ’ έναν λογικό καταμερισμό εργασίας» εξήγησε ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Mαρκ Ρούτε. Και πρόσθεσε: «Η Συμμαχία θέτει τους στόχους ικανοτήτων και τα πρότυπα, η ΕΕ διαθέτει τα χρήματα γι’ αυτό». Και ο Ανώτατος Διοικητής για την Ευρώπη, Αμερικανός στρατηγός Alexus Grynkewich, ενθουσιάστηκε αμέσως. «Αυτό συνάδει με ορισμένες από τις σκέψεις μας για την ενίσχυση της ανατολικής μας πλευράς σε ξηρά και αέρα», τόνισε ο στρατηγός.
Alexus Grynkewich © Χ.com
Ειδικά στη Βαλτική, τα κράτη επενδύουν σε τεχνολογίες και μαθαίνουν από την Ουκρανία ποιοι αισθητήρες και ποια όπλα θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά. «Ως εκ τούτου, η ενσωμάτωση αυτών των αμυντικών μέτρων στις καθημερινές μας αποτρεπτικές δραστηριότητες και στα περιφερειακά μας σχέδια αποτελεί απόλυτο στόχο για το μέλλον», συνέχισε ο Grynkewich.
Ήδη η Συμμαχία έχει θέσει ως στόχο να καλύψει τα κενά στην αεράμυνά της στην ανατολική πλευρά με την επιχείρηση «Eastern Flank Watch». Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας αυτής, Πολωνία, Φινλανδία, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία θα συνεργαστούν με κοινό στόχο την αμυντική ενίσχυση των ανατολικών συνόρων της Ένωσης.
Αν και δεν έχουν γίνει ακόμη γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το πρόγραμμα, αυτό θα είναι πολύ πιο οικονομικό συγκριτικά με τα σημερινά συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας, τα οποία έχουν σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση παραδοσιακών επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων.
Ένας αξιωματούχος του ΝΑΤΟ λέει: «Είναι θέμα εβδομάδων μέχρι να ξεκινήσουμε με νέες, οικονομικά αποδοτικές λύσεις». Αυτό κυμαίνεται από φθηνότερα πυρομαχικά έως κινητές ομάδες αναχαίτισης. Το ότι μεσοπρόθεσμα αναζητούνται νέες προσεγγίσεις, φαίνεται από το γεγονός ότι αυτή τη φορά εμπλέκεται και η Ανώτατη Διοίκηση Μετασχηματισμού του ΝΑΤΟ στο Norfolk της Αμερικής. Σκοπός της είναι να αναπτύξει καινοτόμες λύσεις. Ακόμη και έναν τοίχο από drones; «Όλα είναι πιθανά», λέει ο αξιωματούχος.
To παράδειγμα της Γερμανίας
Τεχνικά, η Γερμανία είναι ήδη σε θέση να παράγει μαζικά και σε σύντομο χρονικό διάστημα υψηλής ποιότητας drones για την προστασία της ανατολικής πλευράς του ΝΑΤΟ, λέει ο Patrick Keller, επικεφαλής του Κέντρου Ασφάλειας και Άμυνας (DGAP) του Γερμανικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων. «Αυτό που μπορεί να προσφέρει η Ευρώπη στο θέμα των drones είναι τεχνολογία και ποιότητα παγκόσμιας κλάσης», προσθέτει.
Drone © Ηelsing
Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητα οι κλασικές μεγάλες γερμανικές αμυντικές εταιρείες, όπως η Rheinmetall ή η KNDS, που μπορούν να δώσουν λύσεις, αλλά νεοφυείς επιχειρήσεις, όπως η Helsing, η Stark Defence, η Tytan Technologies και η Donaustahl, που είναι καινοτόμες στην παραγωγή drones και εργάζονται πάνω σε διάφορα σχέδια μαχητικών μη επανδρωμένων οχημάτων (UCAV). Δεν αποκλείονται βέβαια οι συνεργασίες μικρών και μεγάλων εταιρειών και ήδη γίνεται αυτό.
Οι εταιρείες όμως είναι εύλογα μυστικοπαθείς· κανείς δεν μιλάει ευχαρίστως για τις στρατηγικές του εξελίξεις. Πόσο μάλλον τώρα που υπάρχει ξανά ένας εχθρός που ακούει, προσαρμόζεται και αντιγράφει.
Γερμανικές εταιρείες στην πρώτη γραμμή
Αλλά η αυτοπεποίθηση του κλάδου είναι αδιαμφισβήτητη. «Όποιος δεν μπορεί να προστατεύσει τον εναέριο χώρο του με δικές του δυνάμεις, δεν μπορεί να είναι κυρίαρχος», λέει ο Maximilian Enders της Tytan Technologies. Γι’ αυτό το συγκεκριμένο «κενό ικανοτήτων» στην αεράμυνα, πρέπει τώρα να μπει στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας. Προς αυτήν την κατεύθυνση, η Tytan εργάζεται πάνω σε αυτόνομα drones αναχαίτισης, με την εταιρεία να βασίζεται σε δικό της λογισμικό με Τεχνητή Νοημοσύνη, το οποίο μπορεί να κατευθύνει το drone αυτόνομα προς τον στόχο στα τελευταία μέτρα.
Η εταιρεία Donaustahl κατασκευάζει, μεταξύ άλλων, πολεμικές κεφαλές για drones αναχαίτισης, οι οποίες δεν προορίζονται μόνο για την εξουδετέρωση του εχθρικού drone, αλλά και των εκρηκτικών του, ώστε αυτά να μην προκαλέσουν ζημιές σε περίπτωση συντριβής.
Χωρίς drones δεν μπορείς πλέον να κερδίσεις πολέμους. Αυτό το έχουν αναγνωρίσει ακόμα και στο «διστακτικό» μέχρι πριν από λίγο καιρό γερμανικό υπουργείο Άμυνας, το οποίο μπλόκαρε την προμήθεια οπλισμένων drones μόλις το 2020 για ηθικούς λόγους.
Το 2023, το γερμανικό υπουργείο συνέστησε μια «Ομάδα Δράσης για τα Drones». Ο Γενικός Επιθεωρητής των Ενόπλων Δυνάμεων, Carsten Breuer, χαρακτηρίζει πλέον τα drones ως «game changer». Επίσης, οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν ήδη αποφασίσει να προμηθευτούν -προς το παρόν μικρό- αριθμό drones καμικάζι.
Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί προειδοποιούν να μην τρέφουμε υπερβολικές ελπίδες στις αμυντικές ικανότητες των drones υπό το πρίσμα των περιστατικών στην Πολωνία και όχι μόνο.
To να τα έχεις «σε απόθεμα» δεν είναι αρκετό
«Δεν πρέπει να παγιδευτούμε στη “φαντασίωση” ότι μπορούμε τώρα να παράγουμε δεκάδες χιλιάδες drones, να τα έχουμε σε απόθεμα και τότε η Ευρώπη θα είναι ασφαλής σε περίπτωση επίθεσης», λέει η Σκα Κέλερ, Γερμανίδα πολιτικός. Και εξηγεί: «Μόνο τα drones δεν θα είναι αρκετά, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε και πυραύλους, άρματα μάχης και κινήσεις στρατευμάτων».
Όπως είπε, τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στις γερμανικές Ένοπλες Δυνάμεις, λείπει ένα «ολοκληρωμένο σύστημα» για το πώς τα άρματα μάχης και τα αεροσκάφη θα μπορούσαν να συνεργαστούν αποτελεσματικά με drones αναχαίτισης και μάχης. «Η διαδικασία χρήσης drones δεν μπορεί να γίνεται αποσπασματικά και μεμονωμένα διότι τότε τα αποτελέσματα δεν θα είναι ικανοποιητικά. Μόνο με διακλαδική συνεργασία μπορούν να λυθούν μεγάλες απειλές σαν αυτήν της Ρωσίας», ξεκαθάρισε.
«Συχνά συμπεριφερόμαστε σαν τα drones να καθιστούν την προηγούμενη πολεμική τέχνη εντελώς παρωχημένη», λέει από τη μεριά του ο Carlo Masala από το Πανεπιστήμιο των Ενόπλων Δυνάμεων στο Μόναχο. «Ωστόσο, τα drones δεν αντικαθιστούν το πεζικό ή τα άρματα μάχης, αλλά τα συμπληρώνουν. Απλά, πρέπει να ξέρουμε πώς συνεργάζονται καλύτερα όλα τα όπλα», σημείωσε. Πόσω μάλλον που υπάρχουν και άλλα αποτελεσματικά μέσα για την απόκρουση των φθηνών drones της Ρωσίας: για παράδειγμα, τα αντιαεροπορικά συστήματα, όπως το Mantis ή το Skyranger.
Ωστόσο, όχι μόνο η ενσωμάτωση των drones, αλλά και η αποτελεσματική προμήθειά τους αποτελεί πρόκληση σε μια χώρα σαν τη Γερμανία, όπου, παρά τη «Zeitenwende» (αλλαγή εποχής), χρειάζεται πολύς χρόνος μέχρι ο νέος εξοπλισμός να φτάσει στα στρατεύματα.
Σε πολύπλοκα συστήματα, όπως άρματα μάχης ή μαχητικά αεροσκάφη, αυτό είναι δύσκολο να γίνει διαφορετικά – αλλά σε μικρά drones από νεοφυείς επιχειρήσεις, είναι εφικτό. Το πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό, το δείχνει η Ουκρανία. Εκεί, από την αρχή του πολέμου, έχει δημιουργηθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα μια εντυπωσιακή παραγωγή drones. Και εκεί όχι στην κλασική αμυντική βιομηχανία, αλλά με νεοφυείς επιχειρήσεις, όπως η Wild Hornet.
Εμπειρία από την Ουκρανία, το παράδειγμα της Wild Hornet
Όταν η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο με περισσότερα από 800 drones, τα ουκρανικά drones αναχαίτισης κατέρριψαν 150 από αυτά. 40 αποδίδονται αποκλειστικά σε drones της Wild Hornet, λέει ο εκπρόσωπος της εταιρείας, Alex Roslin.
Διεθνείς αναλυτές επισημαίνουν ότι η βιομηχανία drones στην Ουκρανία έγινε γρήγορα τόσο αποτελεσματική, επειδή οι μονάδες μάχης συνεργάζονται άμεσα με τις νεοφυείς επιχειρήσεις και συχνά διαθέτουν δικό τους προϋπολογισμό αγορών. Στον αντίποδα, η διαδικασία μέσω του ουκρανικού υπουργείου Άμυνας συχνά διαρκεί πολύ. Ωστόσο, η ανατροφοδότηση που έρχεται από τους στρατιώτες είναι πολύτιμη. Από αυτούς έρχονται συχνά οι καλύτερες ιδέες, τις οποίες αναπτύσσουν και εξελίσσουν στη συνέχεια οι startups.
Οι γερμανικές νεοφυείς επιχειρήσεις drones, που συνεργάζονται στενά με τους Ουκρανούς, ελπίζουν ότι και η γερμανική πολιτική θα το μάθει αυτό. Εν τω μεταξύ, υπάρχουν συνεργασίες, οι στρατιώτες δοκιμάζουν drones σ’ ένα «εργαστήριο καινοτομίας» και δίνουν ανατροφοδότηση στις εταιρείες. «Επιτέλους υπήρξε μια αλλαγή νοοτροπίας εδώ», λέει ο ιδρυτής της Donaustahl, Stefan Thumann. Και προσθέτει: «Τα στρατεύματά μας ήθελαν από την αρχή να γίνει αυτό, αλλά από φέτος βλέπουμε επιτέλους ότι η σωστή διαδικασία έχει φτάσει και στους θεσμούς». Ο Thumann ελπίζει να μπορέσει στο μέλλον να ενσωματώσει ακόμη πιο άμεσα τις Ένοπλες Δυνάμεις στη διαδικασία ανάπτυξης drones, για να «επιταχύνει» τις συχνά αργές διαδικασίες προμηθειών μέσω επιτροπών και υπουργείων.
Oυκρανός στρατιώτης ειδικής υπηρεσίας drones ετοιμάζει ένα όχημα για μία ακόμα επίθεση © Χ.com
Αλλαγή δόγματος στις προμήθειες
Αντί, λοιπόν, να παράγονται χιλιάδες drones και να τοποθετούνται σε απόθεμα, προωθείται ένας μικρός αριθμός μονάδων, ο οποίος αυξάνεται σε περίπτωση ανάγκης. Επίσης, κάθε drone μπορεί να εξοπλιστεί με διαφορετική τεχνολογία και λογισμικό, ανάλογα με τη χρήση του: αναγνώριση, άμυνα ή καμικάζι. Με τον τρόπο αυτό τα αποθηκευμένα drones δεν μένουν τεχνολογικά πίσω με το πέρασμα του χρόνου, αλλά κάθε παρτίδα είναι προσανατολισμένη στις τρέχουσες απειλές και ανάγκες του μετώπου.
Αυτό θα μπορούσε επίσης να αυξήσει την οικονομική αποδοτικότητα του πολέμου, επειδή τα φθηνά drones από τη Ρωσία ή το Ιράν δεν θα χρειαζόταν πλέον να καταρρίπτονται με πυραύλους που κοστίζουν ένα εκατομμύριο ευρώ ο καθένας.
Οι ειδικοί θεωρούν μια πιο δυναμική προμήθεια σημαντική και επειδή η τεχνολογία των drones ξεπερνιέται γρήγορα. Πρόσφατα, στην Ουκρανία οι στρατιώτες ανέφεραν ότι μερικές φορές έπρεπε να ξαναμάθουν τον χειρισμό των drones τους μετά από άδεια, επειδή το λογισμικό είχε αλλάξει τόσο γρήγορα στο διάστημα που απουσίαζαν.
Για να γίνουν οι προμήθειες ταχύτερες υπάρχει στο τραπέζι γερμανική πρόταση να αυξηθεί το όριο για τις αμυντικές προμήθειες στην επιτροπή προϋπολογισμού από 25 εκατομμύρια σε «τουλάχιστον 100 ή ακόμη και 200 εκατομμύρια ευρώ». Επιπλέον, προτείνεται να καταργηθεί ο διαχωρισμός μεταξύ διοικητικής και υλικής ευθύνης και υποστηρίζεται η επαναφορά της «άμεσης επιχειρησιακής ανάγκης» στον προϋπολογισμό, όπως ίσχυε για τις αποστολές στο εξωτερικό (π.χ. Αφγανιστάν).
Απαιτείται επιπλέον συντονισμός στο ΝΑΤΟ
Ακόμη όμως και αν γίνονταν όλα αυτά και στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ υπήρχαν στον αέρα χιλιάδες drones για άμυνα σε περίπτωση ανάγκης, παραμένει το ερώτημα πώς θα χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά.
Οι πόλεμοι σήμερα είναι πιο πολύπλοκοι και δυναμικοί απ’ ό,τι παλαιότερα, αυτό φαίνεται και στην Ουκρανία. Drones αναγνώρισης πετούν δίπλα σε drones καμικάζι και αναχαίτισης. Κάποια ελέγχονται από στρατιώτες στο έδαφος, άλλα πετούν αυτόνομα, με Τεχνητή Νοημοσύνη. Μια τέτοια πολεμική τέχνη χρειάζεται σαφείς κανόνες -και στο ερώτημα ποιος πατάει τελικά τη σκανδάλη, η Τεχνητή Νοημοσύνη μόνη της ή πάντα ένας άνθρωπος; Αλλά και εκεί υπάρχει ανάγκη να καλυφθεί το κενό.
Το θέμα των drones εξελίσσεται μέχρι στιγμής κυρίως σε εθνικό επίπεδο, δεν υπάρχει ακόμη δόγμα για τα drones στο ΝΑΤΟ. Επίσης, η συντονισμένη χρήση των drones στη Συμμαχία δεν έχει εξασκηθεί καθόλου. Αυτό όμως είναι επειγόντως απαραίτητο. Η αναβλητικότητα δεν μπορεί να αποτρέψει τον Πούτιν. Μόνο η αποφασιστικότητα.
