«Αλήθεια». Όνομα του κοινωνικού δικτύου που ίδρυσε ο Τραμπ, «Truth [social]». «Δεν θέλουμε πόλεμο». Βλαντιμίρ Πούτιν, 15 Φεβρουαρίου 2022, εννέα ημέρες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία.
«Η Κίνα έχει την πιο ολοκληρωμένη, αυθεντική και αποτελεσματική σοσιαλιστική δημοκρατία». Σι Τζινπίνγκ, 2021.
Θα νόμιζε κανείς ότι με την εξέλιξη της τεχνολογίας, του πολιτισμού και της ανθρώπινης συνεννόησης και συνεργασίας σε παγκόσμια κλίμακα, τα πράγματα όσον αφορά τη διάδοση των ειδήσεων και της αλήθειας θα γίνονταν καλύτερα.
Όμως μια ματιά γύρω μας πείθει για το αντίθετο. Σκρολάροντας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ή παρατηρώντας τις εξελίξεις της Τεχνητής Νοημοσύνης στο διαδίκτυο, πέφτουμε συνεχώς σε παγίδες δήθεν αληθινών γεγονότων, που όμως είναι όχι απλώς κατασκευασμένα, αλλά και «συσκευασμένα» έτσι ώστε να μην διαχωρίζονται εύκολα από την αλήθεια και να είναι «εύπεπτα και [κατ]αναλώσιμα» σχεδόν από τους πάντες.
Μια πρόσφατη και εκτεταμένη ανάλυση της γερμανικής Suddeutsche Zeitung φέρνει ξανά στο προσκήνιο το διαχρονικό ζήτημα της επιστημονικής προπαγάνδας της εξουσίας, αλλά και του εργαλείου των fake news.
Hanna Arendt, 1906-1975 © Η.A. Center
Η Γερμανίδα φιλόσοφος και πολιτική επιστήμων Χάνα Άρεντ έλεγε: «Η αλήθεια είναι αυτό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει». Εκτός αν το κάνει.
«Ο πόλεμος γίνεται ειρήνη, η ελευθερία είναι σκλαβιά, η κλιματική αλλαγή είναι μια τεράστια απάτη, το ΝΑΤΟ φταίει για τον πόλεμο στην Ουκρανία και η Μπριζίτ Μακρόν είναι άνδρας». Βρισκόμαστε εν μέσω μιας επανάστασης οργουελικής εμπνεύσεως: άνθρωποι παντού αποφασίζουν εκ νέου τι είναι αληθινό γι’ αυτούς. Αυτό που χάνεται: η διαφορά μεταξύ αυτού που μοιάζει αληθινό και αυτού που είναι αληθινό.
Το έδαφος στο οποίο στεκόμαστε
Το ψέμα επέστρεψε πιο δυνατό από ποτέ. Μόλις χθες το περιγελούσαμε, το χλευάζαμε, το παρατηρούσαμε κουνώντας το κεφάλι με απορία και δυσπιστία, νομίζοντας ότι η τεχνολογία διαχωρίζει πιο εύκολα την αλήθεια.
Οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει πώς το ψέμα την τελευταία φορά οδήγησε την Ευρώπη στη δικτατορία και τον Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, τα fake news βγάζουν ξανά τους ανθρώπους στους δρόμους, κοστίζουν ανθρώπινες ζωές, οδηγούν ψηφοφόρους στην ακροδεξιά, αποφασίζουν στη Γερμανία για θέσεις συνταγματικών δικαστών και σε άλλες, μέχρι πρότινος δημοκρατικές χώρες, καθορίζουν τις εκλογές.
Στη Σλοβακία το 2023, κέρδισε απροσδόκητα τις βουλευτικές εκλογές το κόμμα ενός φιλορώσου υποψηφίου, αφού προηγουμένως ένα deepfake [news] είχε πλημμυρίσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συκοφαντώντας τον φιλοευρωπαίο υποψήφιο. Στη Ρουμανία, οι προεδρικές εκλογές ένα χρόνο αργότερα ακυρώθηκαν λόγω μαζικών εκστρατειών παραπληροφόρησης. Τα ίδια και στη Μολδαβία φέτος. Nα θυμηθούμε και την περίπτωση των αμερικανικών εκλογών και τα μαγειρέματα Facebook/Cambridge Analytica πριν μερικά χρόνια -αλλά και μεταγενέστερα- με κοινό παρανομαστή πάλι τον Τραμπ.
Περισσότεροι από 900 ειδικοί του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στην έκθεσή τους για τους Παγκόσμιους Κινδύνους του 2025 την κατέταξαν και πάλι στην πρώτη θέση των μεγαλύτερων παγκόσμιων κινδύνων: Την παραπληροφόρηση, το οργανωμένο ψέμα. Πριν από τις κλιματικές καταστροφές, πριν από τους πολέμους.
Η παραπληροφόρηση, ο νέος κίνδυνος
Η παραπληροφόρηση είναι ο επιταχυντής για όλες τις άλλες καταστροφές, τις καθιστά πιο πιθανές. Και η θριαμβευτική πορεία των ελεγχόμενων από τεχνολογικούς ολιγάρχες κοινωνικών μέσων είναι ο επιταχυντής της παραπληροφόρησης. Πολώνει, ριζοσπαστικοποιεί και αποσταθεροποιεί, σπέρνει χάος και μίσος. Το ψέμα μπορεί να είναι τόσο παλιό όσο και η ίδια η πολιτική, αλλά η ορμή της καταστροφικής του δύναμης είναι νέα.
Fake News © Χ.com
Η απομάκρυνση από τα γεγονότα είναι η απομάκρυνση από τη δημοκρατία. Την επιχείρηση της παραπληροφόρησης την ασκούν πάντα οι αυταρχικοί ηγέτες, οι δυνάμεις που θέλουν να διαβρώσουν τη δημοκρατία. Δυνάμεις από το εξωτερικό και δυνάμεις από το εσωτερικό. Και κανένας μας δεν είναι απρόσβλητος διότι γίνεται πλέον με επιστημονικό τρόπο. Μια τεχνολογικά εξελιγμένη πολιτική -και όχι μόνο- προπαγάνδα.
Στην Αμερική, το ψέμα κάθεται στον Λευκό Οίκο. Και στην Ευρώπη; Πόσος χρόνος μας μένει; Ας δούμε λοιπόν πώς λειτουργεί, το ψέμα, πώς δηλητηριάζει ύπουλα την σε μεγάλο ποσοστό μακαρίως βολεμένη κοινότητά μας με τη βοήθεια των αναλυτών της Suddeutsche Zeitung.
Δίψα για εξουσία
Οι άνθρωποι πρέπει επιτέλους να ανοίξουν τα μάτια τους στον πυρήνα του ζητήματος: Πρόκειται για εξουσία. Για έλεγχο. Για κυριαρχία. Την οποία οι δημοκράτες άφησαν να τους πάρουν. Την οποία όμως θα μπορούσαν να πάρουν πίσω – πριν είναι αργά.
Από υπερπλούσιους τεχνολογικούς αυταρχικούς ηγέτες, τις πλατφόρμες και τους αλγορίθμους τους, που καθορίζουν τη ζωή μας, χωρίς να ξέρουμε ποιους κανόνες ακολουθούν. Από πλατφόρμες, στις συνεδριάσεις των διοικητικών συμβουλίων, στα οποία συζητείται αν θα μπορούσαν να βοηθήσουν το AfD στη Γερμανία και τη Λεπέν στη Γαλλία να έρθουν στην εξουσία, γιατί τότε δεν θα είχαν να φοβηθούν κανονισμούς.
«Αν αναρωτιέστε πού είναι ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος – είναι στον τομέα της πληροφορίας». Η Dinara Toktosunova το είπε αυτό, πρώην διευθύντρια του γραφείου του Βερολίνου του προπαγανδιστικού καναλιού Russia Today, το 2021. Ένα χρόνο πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι μάχες διεξάγονται πλέον και στο Tiktok, το X, το Facebook και το Telegram.
Η Ρωσία στο επίκεντρο
Η Ρωσία χρησιμοποιεί πλέον «μαζικά ψηφιακά οπλοστάσια» για να «αποσταθεροποιήσει τις κοινωνίες μας», όπως ανέφερε εκ νέου η έκθεση για την παραπληροφόρηση της Ύπατης Εκπροσώπου της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική, Kάγια Κάλας, τον Μάρτιο του 2025. Στο ίδιο «παιχνίδι» και η Κίνα. Στην περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία, παρατηρείται «μια σημαντική σύγκλιση των κινεζο-ρωσικών αφηγημάτων.
Russia disinformation © ΒΒC YouTube documentary
Η Ρωσία μέσω της παραπληροφόρησης υπονομεύει τα θεμέλια της δημοκρατίας με στρατηγική επιμονή και τεράστιους πόρους. Το ίδιο και η σύμμαχός του η Κίνα.
Και τα δύο καθεστώτα επιδιώκουν σήμερα με μεγαλύτερη ισχύ από ποτέ την απαξίωση των ιδεών της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Την αποδυνάμωση των δυτικών δημοκρατιών, τις οποίες παρουσιάζουν στους πολίτες τους ως «αδύναμες, διεφθαρμένες, εκφυλισμένες και χαοτικές». Η παραπληροφόρηση είναι γι’ αυτούς ένα όπλο στον νέο ανταγωνισμό των συστημάτων.
Και οι δύο χώρες, Ρωσία και Κίνα, έχουν επενδύσει για τον σκοπό αυτό πολλά χρήματα σε μεγάλα, παγκοσμίως λειτουργούντα δίκτυα κλασικών μέσων (τηλεοπτικά κανάλια, εφημερίδες, ιστοσελίδες, φόρουμ επιρροής). Και οι δύο λειτουργούν ταυτόχρονα κρυφά εργοστάσια τρολ για την «πλημμύρα» των κοινωνικών μέσων με δικές τους απόψεις και χλευασμό κάθε αντίθετης γνώμης. Συχνά βρίσκουν για την προπαγάνδα τους πρόθυμους ενισχυτές-φερέφωνα στις χώρες της Δύσης: το κίνημα MAGA στις ΗΠΑ, την ακροδεξιά στην Ευρώπη, αλλά και διάφορες δήθεν αναρχικές ακροαριστερές οργανώσεις, που ειδικεύονται σε διαδηλώσεις, αφισοκολλήσεις και αρθρογραφία επηρρεασμού στο διαδίκτυο.
Όταν κανείς δεν πιστεύει πλέον τίποτα, τότε κερδίζουν οι αυταρχικοί ηγέτες
Τακτική των fake news είναι να υιοθετείς τους όρους του αντιπάλου: Εγώ είμαι η ειρήνη, είναι το μήνυμα του Πούτιν. Εγώ είμαι η δημοκρατία, αυτό του Σι Τζινπίνγκ. Εγώ είμαι η αλήθεια, αυτό του Ντόναλντ Τραμπ. Έχει συχνά θαυμαστεί η αναίδεια των ψεμάτων του Τραμπ. Επτά «ατελείωτους» πολέμους έχει τερματίσει μόνος του – μόνο φέτος. Το Λονδίνο έχει εισαγάγει τη Σαρία. Η Γερμανία έχει επαναφέρει την πυρηνική ενέργεια. Ο Τραμπ τα είπε όλα αυτά ενώπιον του μεγαλύτερου δυνατού κοινού, στην ομιλία του στη τελευταία Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Ήταν όλα ψέματα. Γιατί το κάνει ο Τραμπ;
Τον έχουν αποκαλέσει παθολογικό ψεύτη. Το θέμα όμως είναι: ο Τραμπ δεν λέει ψέματα παθολογικά, λέει ψέματα – ακριβώς όπως ο Πούτιν – συστηματικά και στρατηγικά. Οι δυο τους δεν θέλουν καθόλου να πείσουν με τα ψέματά τους. Θέλουν να συντρίψουν την αμφισβήτηση. Όποιος δεν καταπίνει το ψέμα, χαρακτηρίζεται εχθρός και στόχος.
Πάνω απ’ όλα όμως οι αυταρχικοί ηγέτες θέλουν να σπείρουν σύγχυση. Στόχος είναι να αφαιρέσουν από τον λαό την πυξίδα, τη σχέση με την πραγματικότητα. Αν είσαι ψεύτης και απατεώνας, δεν μπορείς να κερδίσεις σε έναν κόσμο όπου η αλήθεια έχει σημασία. Άρα, πρέπει να κάνεις και όλους τους άλλους ψεύτες.
Συνηθίζοντας – εθίζοντας το κοινό στο ψέμα
Η Χάνα Άρεντ, ερευνήτρια του υπαρκτού ολοκληρωτισμού έλεγε: «Όταν όλοι σου λένε ψέματα συνεχώς, το αποτέλεσμα δεν είναι ότι πιστεύεις τα ψέματα», είπε σε μια συνέντευξη το 1974, «αλλά ότι κανείς δεν πιστεύει τελικά τίποτα». Ένας λαός όμως που δεν πιστεύει πλέον σε τίποτα, έχει στερηθεί τις ικανότητές του να σκέφτεται και να κρίνει, την ικανότητά του να δρα. «Με έναν τέτοιο λαό», κυνικό, αδιάφορο, αδρανή, παθητικό, σύμφωνα με τη Χάνα Άρεντ, «μπορείς τότε να κάνεις ό,τι σου αρέσει».
Ο πολίτης δεν πρέπει πλέον να εμπιστεύεται τα μάτια του, τα αυτιά του, ούτε τη μνήμη του. Γι’ αυτό ο ανεξάρτητος Tύπος, όπως και η επιστήμη, είναι ο φυσικός εχθρός του αυταρχικού ηγέτη (βλέπε αμφισβήτηση εμβολίων στις ΗΠΑ για παράδειγμα – στη χώρα της τεχνολογίας και της επιστήμης!). Όπου τα «εναλλακτικά» γεγονότα είναι η απόδειξη της εξουσίας, η έρευνα και ο έλεγχος των γεγονότων είναι μια πράξη «ανατροπής». Τέλεια αντιστροφή πραγματικότητας.
Η Washington Post μέτρησε μέχρι το τέλος της πρώτης θητείας του Τραμπ τον Ιανουάριο του 2021 ακριβώς 30.573 «ψευδείς και παραπλανητικές δηλώσεις» του ίδιου του Τραμπ. Τη στρατηγική την είχε προδιαγράψει ο -πρώην- σύμβουλός του Steve Bannon: «Flood the zone with shit!» Να πνίξεις τον δημόσιο χώρο στα σκ@τ@.
Οι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης είναι παρόμοιας θρασύτητας: «Οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει μυστικά εργαστήρια βιολογικών όπλων στην Ουκρανία. Ουκρανοί πρόσφυγες ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου έναν ρωσόφωνο 16χρονο κοντά στην Κολωνία. Οι ηγέτες της Ουκρανίας είναι Ναζί. Η Ουκρανία δεν υπάρχει καν ως κράτος. Η γερμανική κυβέρνηση θέλει να επιτάξει ιδιωτικές κατοικίες για να στεγάσει πρόσφυγες. Ο καγκελάριος Μερτς και ο πρόεδρος Μακρόν σνιφάρουν μαζί κοκαΐνη». Πανεύκολο να τα πιστέψεις όλα αυτά, αν δεν έχεις χρόνο και τρόπο να τα διασταυρώσεις.
Πως αντιδρούν οι δημοκρατικές κυβερνήσεις
Μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, η Γαλλία είναι πρωτοπόρος. Εδώ και τέσσερα χρόνια, μια κρατική ειδική μονάδα αντιμετωπίζει τα διαδικτυακά στρατεύματα του Πούτιν. «Viginum» ονομάζεται η γαλλική κυβερνητική υπηρεσία που ιδρύθηκε το 2021 για την προστασία από ψηφιακές παρεμβάσεις από το εξωτερικό και υπάγεται απευθείας στον πρωθυπουργό.
Σήμερα, η Viginum έχει περισσότερους από εξήντα υπαλλήλους και το κύριο καθήκον της είναι η παρακολούθηση της δραστηριότητας στο X, το Facebook ή το Tiktok. Η μονάδα όχι μόνο εντοπίζει ψευδείς ειδήσεις, αλλά παρεμβαίνει, κατονομάζει τους δράστες και – όταν είναι νομικά δυνατό – κλείνει τις πηγές (προφίλ).
Το ότι η Γαλλία αντιστάθηκε νωρίς, οφείλεται και στο ότι δέχθηκε νωρίς επίθεση. Πιθανώς επειδή οι Ρώσοι στρατηγοί της αποσύνθεσης θεωρούσαν την πολιτικά διχασμένη χώρα ιδιαίτερα ευάλωτη. Ήδη το 2017, η ρωσική μυστική υπηρεσία είχε χακάρει έναν λογαριασμό e-mail του υποψηφίου για την προεδρία, Εμανουέλ Μακρόν, και στη συνέχεια διέδωσε παραποιημένα μηνύματα. Προφανής στόχος: η νίκη της ακροδεξιάς υποψήφιας Μαρίν Λεπέν.
Η αντίδραση της Γερμανίας
Οι Γερμανοί προσπαθούν με κάποια καθυστέρηση να δημιουργήσουν το αντίστοιχο της Viginum: το «Κεντρικό Γραφείο για τον Εντοπισμό Ξένων Χειραγωγήσεων Πληροφοριών», εν συντομία ZEAM, που ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2024 και υπάγεται στο Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εσωτερικών. Η συνεργασία με τη Viginum είναι, σύμφωνα με πληροφορίες, ήδη πολύ ενεργή. Μέχρι στιγμής, η μονάδα διακρίνεται κυρίως για τη μυστικότητά της.
Και γνωρίζουμε ότι μετά την έναρξη είχε αμέσως πολλή δουλειά: η ρωσική εκστρατεία «Matryoshka» προσπάθησε να σπείρει τον φόβο για τη συμμετοχή στις ομοσπονδιακές εκλογές, μεταξύ άλλων με φήμες για επικείμενες τρομοκρατικές επιθέσεις σε εκλογικά κέντρα.
Η δύναμη των social media
Οι πολίτες της Ευρώπης είναι όλοι εγκλωβισμένοι σε τρεις, τέσσερις, πέντε μεγάλες πλατφόρμες – X, Facebook, Instagram, Youtube, Tiktok – στις οποίες έχουμε εκχωρήσει τις συζητήσεις μας, τις επιχειρήσεις μας και τμήματα της ιδιωτικής μας ζωής. Πλατφόρμες ξένων τεχνολογικών ολιγαρχών, των οποίων τους κανόνες δεν έχουμε φτιάξει εμείς, των οποίων τους αλγορίθμους δεν γνωρίζουμε και των οποίων η επιχειρηματική αρχή φαίνεται να είναι η κατά το δυνατόν αγνόηση των νόμων των χωρών υποδοχής.
Κακόβουλοι δράστες όπως η Ρωσία καταχρώνται αυτές τις πλατφόρμες μπροστά στα μάτια μας. Έχουμε λοιπόν κάνει σπίτι μας πλατφόρμες, για τις οποίες γνωρίζουμε ότι βοηθούν στην υπονόμευση ελεύθερων και δίκαιων εκλογών. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πληρώνουμε και γι’ αυτό: Με τα δεδομένα μας. Με τις διαφημιστικές μας δαπάνες.
Οι Ρώσοι κυβερνο -πολεμιστές συνυπολογίζουν την μετέπειτα αποκάλυψή τους. Το χάος που έχουν προκαλέσει μέχρι τότε είναι αρκετό κέρδος γι’ αυτούς.
H εργαλειοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ)
Και τώρα η Τεχνητή Νοημοσύνη δίνει στο ψέμα μια επιπλέον ώθηση. Στις αρχές του 2024, η Viginum αποκάλυψε την επιχείρηση ενός ακόμη δικτύου παραπληροφόρησης της Μόσχας, με το όνομα: «Prawda», δηλαδή «Αλήθεια». Η ιδέα πίσω από αυτό: να πλημμυρίσει το διαδίκτυο με ρωσικά προπαγανδιστικά άρθρα που δημιουργήθηκαν από ΑΙ, περισσότερα από 3.600.000 μόνο το 2024, τα οποία δεν προορίζονται καθόλου πλέον να εμφανιστούν ως άρθρα στις οθόνες των κινητών τηλεφώνων πραγματικών ανθρώπων. Αντ’ αυτού, ο μοναδικός τους σκοπός φαίνεται να είναι να βρεθούν από τους ασταμάτητους web crawlers των κορυφαίων μοντέλων ΑΙ, όπως τα Chat-GPT, Meta AI και Google Gemini, να αφομοιωθούν – και στη συνέχεια να παρουσιαστούν στον χρήστη ως υποτιθέμενα ουδέτερη πληροφορία. Αυτό συμβαίνει ήδη και είναι δύσκολο να γίνει διαχωρισμός και «καθαρισμός» από τις σοβαρές πηγές.
Ίσως ακόμη πιο απειλητικό: με την ανάπτυξη των παραγωγικών/δημιουργικών (genarative) συστημάτων ΑΙ, γίνεται δυνατή μια νέα μορφή επιρροής, η οποία είναι δύσκολο να εντοπιστεί, καθώς είναι εξατομικευμένη για τους χρήστες – των οποίων τα ψυχολογικά προφίλ έχουν από καιρό συλλεχθεί με τη βοήθεια των δραστηριοτήτων τους στα social media. Παραπληροφόρηση δηλαδή, που προσαρμόζεται στον τόνο, τις συνήθειες και τα ενδιαφέροντα του χρήστη, αντικατοπτρίζει τη διαδικτυακή του συμπεριφορά και τον ενσωματώνει έτσι σε έναν κόσμο από απάτες και παραπλανήσεις. Η κινεζική εταιρεία GoLaxy ήταν η πρώτη που το χρησιμοποίησε σε μεγαλύτερη κλίμακα, τελευταία στις εκλογές στη δημοκρατική Ταϊβάν το 2024.
Η ΕΕ, ως ο μοναδικός υπερεθνικός θεσμός παγκοσμίως με σοβαρές προσπάθειες ρύθμισης της διαδικτυακής σφαίρας, οφείλει να κάνει περισσότερα για την απειλή. Τελευταία ήταν η Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) του 2022. Υποχρεώνει τις ψηφιακές πλατφόρμες, να θέσουν τέλος στην ανομία καθώς και στη ρητορική μίσους και την παραπληροφόρηση, να αποκαλύψουν τη λειτουργία των αλγορίθμων, να δώσουν πίσω στους Ευρωπαίους τον έλεγχο του ψηφιακού χώρου.
Οι τεχνολογικοί ολιγάρχες και οι πλατφόρμες τους μας έχουν αποικιοποιήσει
Στις Βρυξέλλες, δεν είναι λίγοι αυτοί που υποψιάζονται ότι η διστακτικότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει να κάνει με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Ο Τραμπ διεξάγει εδώ και καιρό στη χώρα του έναν αγώνα κατά της επιστήμης και κατά των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης όπως οι New York Times και η Washington Post, τους οποίους αποκαλεί «εχθρούς του λαού».
Αυτός και το κίνημά του Maga γκρεμίζουν όλα τα οχυρά κατά της παραπληροφόρησης που χτίστηκαν στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. ΜΚΟ και ακαδημαϊκοί ερευνητές κατά της παραπληροφόρησης είδαν τους πόρους τους να κόβονται, σύρθηκαν σε δικαστήρια και δέχθηκαν επιθέσεις ως «λογοκριτικό-βιομηχανικό-σύμπλεγμα». Οργανώσεις όπως το Stanford Internet Observatory και η Election Integrity Partnership, που παρακολουθούσαν την επιρροή των ψευδών ειδήσεων στις εκλογές, έχουν πλέον σταματήσει τη λειτουργία τους.
Και ενώ η Γαλλία και η Γερμανία χτίζουν τώρα τις αντι-fakenews ομάδες τους, η Αμερική του Τραμπ ακολουθεί τον αντίθετο δρόμο: οι ΗΠΑ διέλυσαν τον Φεβρουάριο την Foreign Influence Task Force του ομοσπονδιακού FBI, λίγες εβδομάδες μετά την ορκωμοσία του νέου προέδρου. Οι περίπου πενήντα υπάλληλοι της μονάδας, έγραψε το Υπουργείο Δικαιοσύνης του Τραμπ σε μια υπηρεσιακή εντολή, θα πρέπει στο μέλλον να χρησιμοποιούνται για «πιο επείγουσες προτεραιότητες».
Τον αγώνα του ο Τραμπ τον έχει από καιρό μεταφέρει στο εξωτερικό: έχει συνάψει μια συμμαχία με τους Ζάκερμπεργκ και Μασκ. Η αποδόμηση της αλήθειας είναι και για τις δύο πλευρές μια καλή επιχείρηση, πολιτικά και οικονομικά. Στα τέλη Αυγούστου μόλις, ο Τραμπ απείλησε με τιμωρητικούς δασμούς και περιορισμούς στις εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας «όλες τις χώρες» που σχεδιάζουν να ενοχλήσουν τους γίγαντες των social media της Αμερικής «με ψηφιακούς φόρους, νομοθεσία, κανόνες ή ρυθμίσεις».
Fact checking: Είναι αρκετό;
Μία από τις παλαιότερες ιδέες: η θεσμοθέτηση των ελέγχων γεγονότων (fact-checks). Στους ίδιους τους τηλεοπτικούς σταθμούς και τις εφημερίδες, στη Γερμανία και σε μη κερδοσκοπικές συντακτικές ομάδες ή το Hellenic Hoaxes στην Ελλάδα. Αλλά πόσο αποτελεσματικοί μπορούν να είναι ποτέ οι έλεγχοι γεγονότων; «Το ψέμα πετάει και η αλήθεια κουτσαίνει από πίσω του».
Είναι συχνά η δύναμη μιας μεγαλύτερης αφήγησης που καθιστά τόσο σαγηνευτική την υποταγή στο ψέμα. Πολλοί οπαδοί του Τραμπ πιθανώς υποψιάζονται ή γνωρίζουν ότι ο ήρωάς τους λέει ψέματα, σε πολλές εξωφρενικές λεπτομέρειες – αλλά πιθανώς βρίσκουν ότι όλα αυτά εξυπηρετούν την έκφραση μιας βαθύτερης αλήθειας. Και φυσικά έναν κοινό πολιτικό στόχο, την αποκατάσταση του μεγαλείου της Αμερικής, ανεξαρτήτως μέσων. Έλεγχοι γεγονότων; Δεν αρκούν.
Η Ευρώπη πρέπει να πάρει πίσω την κυριαρχία της
Το ψέμα μας πιάνει στο διαχρονικά αδύνατο σημείο μας: αντιδρούμε στα συναισθήματα γρηγορότερα και ισχυρότερα από ό,τι στα γεγονότα – που απαιτούν κριτική σκέψη και χρήση εγκεφάλου. Η διέγερση και τα σκάνδαλα φέρνουν αυτομάτως κλικ. Γι’ αυτό τα fake news γίνονται viral. «Δεν έχω δει ποτέ έναν αντικειμενικό έλεγχο γεγονότων να γίνεται viral», λέει ο Thomas Laschyk. Ο γεννημένος το 1992 Laschyk είναι από τους πιο διακεκριμένους ελεγκτές γεγονότων και anti-AfD μπλόγκερ στη Γερμανία.
Η ομάδα είναι μικρή: 14 άτομα που χρηματοδοτούνται από δωρεές των αναγνωστών – τι είναι αυτό μπροστά στις στρατιές των σαμποτέρ της αλήθειας και των bots, που δηλητηριάζουν τον δημόσιο χώρο μας για λογαριασμό της Ρωσίας ή της Κίνας;
Και μόνο για την περίπτωση που οι έλεγχοι γεγονότων φτάσουν πράγματι στους ανθρώπους, το ίδιο το Κρεμλίνο έχει ήδη μπει στον χώρο των ελεγκτών γεγονότων: Το «Global Fact Checking»-Network παρουσιάστηκε τον Απρίλιο από την ίδια την εκπρόσωπο του Κρεμλίνου. Σκοπός του είναι να αποκαλύψει τις «ψευδείς ιστορίες» της Δύσης.
Η Ευρώπη πρέπει να επανακτήσει την κυριαρχία της
Τα κράτη της Ευρώπης έχουν χάσει την κυριαρχία τους. Τον έλεγχο του χώρου στον οποίο οι πολίτες τους, οι εταιρείες τους, οι οργανισμοί τους περνούν σήμερα ένα μεγάλο μέρος της ύπαρξής τους, προμηθεύονται τις πληροφορίες τους, διεκπεραιώνουν τις επιχειρήσεις τους. Μια καλή ιδέα θα ήταν να αποκτήσει η Ευρώπη το δικό της Facebook, X, κλπ. Όλα αυτά είναι αμερικανικά, πλην του TikTok που σε λίγο θα είναι και αυτό αμερικανικό. Σύμπτωση;
Μπορούμε να χάσουμε μόνο αν αρκετοί δημοκράτες τα παρατήσουν. Έχουμε αφήσει να μας πάρουν την ψηφιακή υποδομή. Και όταν η υποδομή σου ακολουθεί αυταρχικούς κανόνες, τότε ζεις σε έναν αυταρχικό κόσμο.
Οι κανόνες που ισχύουν στον πραγματικό κόσμο, θα έπρεπε να ισχύουν και για τον ψηφιακό. Απλό. Αλλά δεν το κάνουμε.
