Η ετήσια Έκθεση του Γενικού Γραμματέα προς τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών σκιαγραφεί μια ζοφερή εικόνα των συνεχιζόμενων και επιδεινούμενων απειλών κατά των δημοσιογράφων, εστιάζοντας φέτος σε όσους καλύπτουν «την κλιματική αλλαγή, τα περιβαλλοντικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών δημοσιογράφων και εργαζομένων στα ΜΜΕ».
Παρά τις πολυετείς προσπάθειες του ΟΗΕ, «οι επιθέσεις κατά των δημοσιογράφων συνεχίζονται» και η ατιμωρησία παραμένει εκτεταμένη.
Μεταξύ Αυγούστου 2023 και Μαΐου 2025, η UNESCO κατέγραψε 163 φόνους δημοσιογράφων παγκοσμίως, δηλαδή έναν κάθε τέσσερις ημέρες. Από αυτούς, 109 δημοσιογράφοι σκοτώθηκαν σε εμπόλεμες ζώνες, κυρίως «στη Γάζα (46), στο Σουδάν (13) και στην Ουκρανία (8)».
Ο Γενικός Γραμματέας ανέφερε ότι είναι «σοκαρισμένος από τον εξαιρετικά υψηλό αριθμό δημοσιογράφων που σκοτώθηκαν στη Γάζα» και κατήγγειλε ως «απαράδεκτη την απαγόρευση πρόσβασης δημοσιογράφων διεθνών μέσων ενημέρωσης στη Γάζα».
Ωστόσο, η βία δεν περιορίζεται στις εμπόλεμες ζώνες: «το Μεξικό, παραδείγματος χάριν, αποδεικνύεται πιο επικίνδυνο από πολλές εμπόλεμες περιοχές, με 15 σκοτωμούς δημοσιογράφων».
Περισσότεροι φόνοι στα αραβικά κράτη
Σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO, «ο μεγαλύτερος αριθμός επιβεβαιωμένων περιπτώσεων φόνων καταγράφηκε στα αραβικά κράτη (82), ακολουθεί η Λατινική Αμερική και Καραϊβική (34), η Αφρική (5), η Ασία και Ειρηνικός (30), η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική (12)».
Εξίσου ανησυχητικό είναι ότι «το ποσοστό ατιμωρησίας παρέμεινε πολύ υψηλό με το 85% των φόνων δημοσιογράφων να παραμένει ανεξιχνίαστο».
Η Έκθεση αναφέρει ότι η αδυναμία των θεσμών, η διαφθορά και οι πολιτικές διασυνδέσεις εξακολουθούν να εμποδίζουν τη δικαιοσύνη. Όπως υπενθυμίζει η Ειδική Εισηγήτρια, «η μη αντιμετώπιση της ατιμωρησίας συνιστά παραβίαση της διεθνούς υποχρέωσης των κρατών να προστατεύουν το δικαίωμα στη ζωή».
Πέρα από τις δολοφονίες και τους φόνους, οι φυλακίσεις και η νομική παρενόχληση αυξάνονται. Οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα κατέγραψαν «τουλάχιστον 1.163 φυλακισμένους δημοσιογράφους μεταξύ 2023 και 2025,» με σχεδόν τις μισές περιπτώσεις να βρίσκονται σε «Λευκορωσία, Κίνα, Ισραήλ, Μιανμάρ και Ρωσική Ομοσπονδία».
Όλο και περισσότερες κυβερνήσεις χρησιμοποιούν νομοθεσίες «από τη δυσφήμιση έως τους αντιτρομοκρατικούς νόμους» για να ποινικοποιήσουν τη δημοσιογραφία. Η UNESCO σημειώνει ότι «η δυσφήμιση παραμένει ποινικό αδίκημα σε 160 χώρες του κόσμου».
Οι γυναίκες δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν «υψηλότερα ποσοστά ψηφιακών επιθέσεων και παρενόχλησης από τους άνδρες συναδέλφους τους». Έρευνα της UNESCO και της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων έδειξε ότι ποσοστό 73% των γυναικών δημοσιογράφων έχουν υποστεί διαδικτυακή βία και 20% εξ αυτών δέχθηκαν κατόπιν και φυσικές επιθέσεις.
Όπως σημειώνει ο Γενικός Γραμματέας, οι γυναίκες διατρέχουν «πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο σεξουαλικής και έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένης της δημοσίευσης προσωπικών πληροφοριών».
Η έκθεση καταγγέλλει επίσης τη «παράνομη χρήση τεχνολογιών στοχευμένης παρακολούθησης» κατά δημοσιογράφων, που οδηγεί σε συλλήψεις, εκφοβισμό και δολοφονίες. Ο Ύπατος Αρμοστής και οι ειδικοί εισηγητές επανέλαβαν την έκκλησή τους για «αναστολή εξαγωγής και χρήσης ιδιωτικά ανεπτυγμένων συστημάτων κατασκοπείας».
Ένα νέο φαινόμενο είναι η διασυνοριακή καταστολή, με δημοσιογράφους σε εξορία να δέχονται απειλές ή επιθέσεις από τα κράτη προέλευσης τους. Πολλοί «στερούνται νομικού καθεστώτος ή προστασίας στις χώρες υποδοχής, γεγονός που τους καθιστά ευάλωτους σε σύλληψη, απέλαση ή επιθέσεις».
Σύμφωνα με την Έκθεση «44 δημοσιογράφοι που κάλυπταν περιβαλλοντικά ζητήματα δολοφονήθηκαν τα τελευταία 15 χρόνια,» κυρίως στην Ασία και Λατινική Αμερική. Από τις υποθέσεις αυτές, «μόνο πέντε οδήγησαν σε καταδίκες, ενώ 19 παραμένουν άλυτες». Οι αρχές συχνά αποδίδουν τους φόνους σε «διαφορές για τη γη ή προσωπική εκδίκηση» αρνούμενες την επαγγελματική διάσταση.
Μεταξύ 2009 και 2023 καταγράφηκαν 353 φυσικές επιθέσεις, συμπεριλαμβανομένων «83 ξυλοδαρμών, 42 αυθαίρετων συλλήψεων, 24 αποπειρών δολοφονίας και 13 απαγωγών».
Στην Ευρώπη, σχεδόν οι μισές περιπτώσεις συνέβησαν σε διαδηλώσεις, «συχνά με βία από την αστυνομία».
Επιπλέον «126 δημοσιογράφοι δέχθηκαν απειλές, 49 εκ των οποίων για τη ζωή τους». Οι νομικές επιθέσεις αυξάνονται με «210 υποθέσεις από το 2009», με συχνές κατηγορίες για «διασπορά ψευδών ειδήσεων ή δυσφήμιση».
Οι ψηφιακές επιθέσεις παρουσιάζουν ανοδική τάση και «σε επτά από κάθε δέκα περιπτώσεις, οι δράστες είναι κρατικοί φορείς». Οι γυναίκες που ασχολούνται με το περιβαλλοντικό ρεπορτάζ πλήττονται ιδιαίτερα από «εκστρατείες συκοφάντησης και απειλές».
Πρωτοβουλίες του ΟΗΕ
Στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσης του ΟΗΕ για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων (2012), η UNESCO και το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή (OHCHR) συντονίζουν το Δίκτυο Εστιακών Σημείων, στη βάση των «τριών Π: πρόληψη, προστασία και ποινική δίωξη».
Οργανώθηκαν δράσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, την Ημέρα Τερματισμού της Ατιμωρησίας, ενώ εκπονήθηκε «παγκόσμιος οδικός χάρτης για την ενημέρωση ως δημόσιο αγαθό στην εποχή της περιβαλλοντικής κρίσης».
Το 2025, η UNESCO, η κυβέρνηση της Βραζιλίας και ο ΟΗΕ εγκαινίασαν την Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Ακεραιότητα της Πληροφόρησης για την Κλιματική Αλλαγή, με στόχο να «στηρίξουν ερευνητικούς δημοσιογράφους και επιστήμονες στην τεκμηρίωση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης».
Η UNESCO έχει ήδη εκπαιδεύσει «πάνω από 36.000 δικαστές, εισαγγελείς και νομικούς» σε 160 χώρες, ενώ το Παγκόσμιο Ταμείο Υπεράσπισης των ΜΜΕ έχει χρηματοδοτήσει «περισσότερα από 150 έργα παγκοσμίως», υποστηρίζοντας 8.000 δημοσιογράφους και 1.400 δικηγόρους.
Παράλληλα, οργανώσεις όπως οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα ξεκίνησαν καμπάνιες όπως το «Protecting Environmental Journalism: The Challenge of the 21st Century».
