Η Ευρώπη προσπαθεί απεγνωσμένα να προστατεύσει τη βιομηχανική της βάση, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα κλονίζουν τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίχθηκε η οικονομική και αμυντική ισχύς της ηπείρου τις τελευταίες επτά δεκαετίες. Όπως γράφει το Bloomberg, παρά τις πρόσφατες πρωτοβουλίες των Βρυξελλών — από εμπορικά μέτρα προστατευτισμού μέχρι στρατηγικές οικονομικής ασφάλειας — πολλοί αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι οι κινήσεις αυτές έρχονται καθυστερημένα και αποσπασματικά.
«Η Ευρώπη δεν έχει καταλάβει το μέγεθος του προβλήματος»
Ένας ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ, μιλώντας ανώνυμα, παραδέχθηκε ότι το μπλοκ «δεν έχει ακόμη πλήρως συνειδητοποιήσει το μέγεθος της απειλής». Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πρόσθεσε, εξακολουθεί να λειτουργεί με τη λογική της πυρόσβεσης, διορθώνοντας λάθη του παρελθόντος αντί να σχεδιάζει μια συνεκτική στρατηγική για το μέλλον.
Η Μαρία Δημερτζή, επικεφαλής του Κέντρου Οικονομίας, Στρατηγικής και Χρηματοοικονομίας του Conference Board στις Βρυξέλλες, το έθεσε πιο ωμά: «Η Ευρώπη χρειάζεται ένα σχέδιο για να μην πνιγεί», είπε. «Πρέπει να εφαρμόσουμε βιομηχανικές πολιτικές χωρίς ενοχές. Να σταματήσουμε να προσπαθούμε να υπερασπιστούμε ένα πολυμερές σύστημα που δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίσει τις αθέμιτες πρακτικές και τον οικονομικό εξαναγκασμό».
Η στρατηγική αυτονομία στο επίκεντρο της Συνόδου Κορυφής
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα συζητήσουν την ερχόμενη εβδομάδα στις Βρυξέλλες τρόπους για να περιορίσουν τις «στρατηγικές εξαρτήσεις» της Ένωσης, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη «τεχνολογική και βιομηχανική βάση της ευρωπαϊκής άμυνας». Οι συζητήσεις αυτές έχουν αποκτήσει επείγοντα χαρακτήρα, καθώς ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και η ΕΕ μοιάζει να μένει πίσω.
Η ιδέα της «ευρωπαϊκής αυτονομίας» δεν είναι καινούργια, αλλά απέκτησε υπαρξιακή διάσταση μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 και την αποδυνάμωση των αμερικανικών δεσμεύσεων ασφαλείας υπό τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ. Παράλληλα, το πολυμερές εμπορικό σύστημα — θεμέλιο της ευρωπαϊκής οικονομικής αρχιτεκτονικής — έχει διαλυθεί, καθώς οι ΗΠΑ και η Κίνα προωθούν εθνικές, προστατευτικές πολιτικές.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που είναι υπεύθυνη για την εμπορική πολιτική της ΕΕ, εξετάζει πλέον σκληρότερα μέτρα απέναντι στην Κίνα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η υποχρέωση κινεζικών επιχειρήσεων να μεταβιβάζουν τεχνογνωσία σε ευρωπαϊκές εταιρείες ως προϋπόθεση για να δραστηριοποιούνται εντός της ΕΕ — πολιτική που θυμίζει τις ίδιες πρακτικές που ακολουθεί το Πεκίνο.
Παράλληλα, η Επιτροπή σχεδιάζει να δώσει προτεραιότητα στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε δημόσιους διαγωνισμούς ύψους περίπου 2,5 τρισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, ενώ μέχρι το τέλος του έτους αναμένεται να παρουσιάσει ένα Δόγμα Οικονομικής Ασφάλειας για το πώς και πότε η ΕΕ μπορεί να χρησιμοποιεί τα εργαλεία εμπορικής άμυνας.
Σε διεθνές επίπεδο, οι Βρυξέλλες συνομιλούν με τους εταίρους της Ομάδας των Επτά (G7) για συντονισμό και κοινή χρηματοδότηση έργων που θα μειώσουν την εξάρτηση από την Κίνα σε κρίσιμα μέταλλα και σπάνιες γαίες.
Ωστόσο, όπως προειδοποιεί ευρωπαίος αξιωματούχος, τα αποτελέσματα αυτών των πρωτοβουλιών θα χρειαστούν χρόνια για να φανούν, ενώ η Ευρώπη «δεν έχει αυτό το χρόνο στη διάθεσή της».
Ο χαμένος βιομηχανικός βηματισμός
Η ΕΕ παλεύει εδώ και χρόνια να χαράξει μια συνεκτική βιομηχανική στρατηγική που να ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της ενιαίας αγοράς. Ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, είχε προειδοποιήσει μόλις τον περασμένο μήνα:
«Μας υπενθυμίστηκε, με οδυνηρό τρόπο, ότι η αδράνεια απειλεί όχι μόνο την ανταγωνιστικότητά μας, αλλά και την ίδια μας την κυριαρχία».
Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις, είπε, «βλέπουν την Ευρώπη να αποτυγχάνει να συμβαδίσει με τον ρυθμό των αλλαγών στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι έτοιμοι να δράσουν, αλλά φοβούνται ότι οι κυβερνήσεις δεν έχουν αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης».
Η πραγματικότητα των μεγάλων δυνάμεων
Καθώς οι ΗΠΑ και η Κίνα στρέφονται προς τον οικονομικό εθνικισμό, η ΕΕ ανακαλύπτει ότι τα παραδοσιακά εργαλεία που βασίζονταν σε ένα «κανόνα-βασισμένο διεθνές σύστημα» δεν λειτουργούν πλέον. Οι εμπορικοί κανόνες παραβιάζονται συστηματικά, και η Ευρώπη καλείται να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον όπου ο καθένας δρα για το δικό του συμφέρον.
Η Ένωση αναγκάστηκε να αποδεχθεί ασύμμετρες εμπορικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ και να αναλάβει μεγαλύτερο βάρος για τη στήριξη της Ουκρανίας, μετά τη μείωση της αμερικανικής βοήθειας.
Την ίδια ώρα, η Κίνα προχωρά με αστραπιαία ταχύτητα σε κρίσιμους τομείς όπως τα ηλεκτρικά οχήματα και οι καθαρές τεχνολογίες, ενσωματώνοντας τις δικές της επιχειρήσεις βαθιά στις ευρωπαϊκές αλυσίδες εφοδιασμού. Παράλληλα, έχει περιορίσει τις εξαγωγές κρίσιμων πρώτων υλών και επιβάλλει αυστηρούς όρους στις ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην κινεζική αγορά.
Η ΕΕ, που εξακολουθεί να εξαρτάται από την Κίνα για μεγάλο μέρος της παραγωγής της, δεν έχει ακόμη ρεαλιστικό τρόπο να απαντήσει.
Το καμπανάκι Μακρόν
Υπενθυμίζεται πως ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης πέρσι, είχε προειδοποιήσει ότι η Ευρώπη κινδυνεύει αν δεν δράσει άμεσα: «Η Ευρώπη είναι θνητή. Μπορεί να πεθάνει. Και το μέλλον της εξαρτάται αποκλειστικά από τις επιλογές μας. Αυτές οι επιλογές πρέπει να γίνουν τώρα».
Το μήνυμα του Μακρόν αντανακλά τον φόβο ότι, χωρίς αποφασιστική δράση, η ήπειρος θα μετατραπεί από παγκόσμιο παίκτη σε γεωοικονομικό θεατή — εγκλωβισμένη ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις που καθορίζουν το μέλλον του εμπορίου, της τεχνολογίας και της άμυνας.
