Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Ασία, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, έχει υπογράψει σειρά συμφωνιών, που στοχεύουν στην εξασφάλιση της πρόσβασης σε σπάνιες γαίες, έναν τομέα στον οποίο η Κίνα διατηρεί εδώ και δεκαετίες την κυριαρχία. Η κίνηση αυτή, όπως σχολιάζουν αναλυτές, δεν αφορά μόνο εμπορικές συμφωνίες, αλλά αποτελεί στρατηγική προσπάθεια των ΗΠΑ να μειώσουν την εξάρτησή τους από το Πεκίνο, εν όψει της επικείμενης συνάντησης του Τραμπ με τον Κινέζο πρόεδρο, Σι Τζινπίνγκ. Σε αυτό το τετ α τετ, σύμφωνα με ανάλυση του Guardian, αναμένεται να πέσουν (προσωρινά) οι τόνοι στη διμερή εμπορική διαμάχη, μέχρι την επόμενη στροφή 180 μοιρών του Τραμπ στο θέμα των δασμών.
Οι συμφωνίες καλύπτουν μια σειρά ασιατικών χωρών, από την Ιαπωνία και την Αυστραλία έως μικρότερες οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπως η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ και η Καμπότζη. Αν και η έκταση και οι λεπτομέρειες διαφέρουν από χώρα σε χώρα, όλες επικεντρώνονται στην προσπάθεια διαφοροποίησης των πηγών προμήθειας κρίσιμων ορυκτών, απαραίτητων για προηγμένες τεχνολογίες, όπως τα ηλεκτρικά οχήματα και τα ηλεκτρονικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας.
Σύμφωνα με ειδικούς, η προσπάθεια αυτή μπορεί να αμφισβητήσει σταδιακά την κυριαρχία της Κίνας στον τομέα των σπάνιων γαιών, ωστόσο η διαδικασία θα είναι χρονοβόρα και κοστοβόρα. Ο Patrick Schroder, ανώτερος ερευνητής στο think tank, Chatham House, επισημαίνει σε πρόσφατο άρθρο του ότι η δημιουργία νέων ορυχείων και καινούργιων γραμμών επεξεργασίας σε ΗΠΑ, Αυστραλία και Ευρώπη συνεπάγεται υψηλότερο κόστος κεφαλαίου, αυστηρότερους περιβαλλοντικούς κανονισμούς και αυξημένα έξοδα για εργατικό δυναμικό και ενέργεια, σε σύγκριση με την Κίνα, όπου το πλαίσιο -ειδικά στους περιβαλλοντικούς, εργασιακούς και κοινωνικούς όρους- είναι ιδιαιτέρως «χαλαρό».
Όπως μετέδωσε το BBC, η στρατηγική σημασία αυτών των συμφωνιών είναι σαφής: η Κίνα ελέγχει περίπου το 70% της επεξεργασίας σπάνιων γαιών παγκοσμίως, γεγονός που της δίνει ισχυρό πάτημα στις εμπορικές διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ. Οι πρόσφατοι έλεγχοι εξαγωγών που επέβαλε το Πεκίνο ενίσχυσαν την ανησυχία για την ευθραυστότητα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, υπογραμμίζοντας πόσο κρίσιμη είναι η διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας, στέλνοντας παράλληλα το μήνυμα στην Ουάσιγκτον για τη δεσπόζουσα θέση της Κίνας στα κρίσιμα ορυκτά.
Μπαράζ συμφωνίων Τραμπ στις σπάνιες γαίες
Υπενθυμίζεται ότι πριν από την περιοδεία στην Ασία, ο Τραμπ είχε ήδη υπογράψει συμφωνία 8,5 δισ. δολαρίων με την Αυστραλία για κοινές βιομηχανικές επενδύσεις και ανάπτυξη δυναμικού επεξεργασίας σπάνιων γαιών, εκτός κινεζικής επικράτειας. Σε δηλώσεις του τότε, ο Αμερικανός πρόεδρος υποστήριξε ότι η προσφορά σπάνιων γαιών θα αυξηθεί τόσο πολύ μέσα στον επόμενο χρόνο, που οι τιμές τους θα μειωθούν σημαντικά, δημιουργώντας «πλεονάζουσες ποσότητες» στην αγορά.
Η Αυστραλία αποτελεί στρατηγικό εταίρο για τις ΗΠΑ σε αυτήν την προσπάθεια. Οι αναλυτές του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών τονίζουν ότι η χώρα διαθέτει πλούσια και μεγάλη ποικιλία ορυκτών στον κόσμο, καθιστώντας την ιδανικό εταίρο για την εξασφάλιση των κρίσιμων πρώτων υλών. Ωστόσο, η ανάπτυξη υποδομών για την επεξεργασία σπάνιων γαιών παραμένει μια πρόκληση που απαιτεί χρόνο, κεφάλαια και τεχνογνωσία. Επίσης, σε αυτήν την εξίσωση υπάρχει πάντα και η μεταβλητή των περιβαλλοντικών όρων, καθώς η εξόρυξη και η επεξεργασία έχουν το τίμημά τους στην περιοχή που γίνονται. Η διεθνής βιβλιογραφία είναι γεμάτη από έρευνες και μελέτες για το βαρύ τίμημα της πράσινης μετάβασης και το κόστος των εξορύξεων στις τοπικές κοινωνίες, με τη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και όχι μόνο.
Στρατηγικά αποθέματα απέναντι στην Κίνα
Σημειώνεται ότι ένα βασικό κοινό στοιχείο στις πρόσφατες συμφωνίες του Τραμπ για τις σπάνιες γαίες είναι πως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Αυστραλία έχουν απέναντί τους την Κίνα, με την οποία τους χωρίζουν πολλά και τους ενώνουν ακόμα λιγότερα. Δεν έχουν περάσει, εξάλλου, παρά μερικά χρόνια που η Καμπέρα «τορπίλισε» τη συμφωνία με τη Γαλλία του Μακρόν χάριν της AUKUS, με φόντο τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια, made in USA, ως αντίβαρο στην ολοένα και μεγαλύτερη κινεζική παρουσία στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού (βλ. Παπούα Νέα Γουινέα).
Η συμφωνία με την Ιαπωνία περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα για την ενίσχυση της προμήθειας και της παραγωγής σπάνιων γαιών, όπως συντονισμένες επενδύσεις, δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων και τη σύσταση ειδικής Ομάδας Άμεσης Αντίδρασης για την αντιμετώπιση πιθανών διαταραχών στην προμήθεια.
Ωστόσο, δεν ισχύει το ίδιο στις συμφωνίες του Τραμπ με μικρότερες οικονομίες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Τα συγκεκριμένα deals είναι λιγότερο δεσμευτικά. Η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ και η Καμπότζη δεσμεύονται κυρίως να αυξήσουν την πρόσβαση των ΗΠΑ σε σπάνιες γαίες, δίνοντας το προβάδισμα σε Αμερικανούς αγοραστές έναντι κινεζικών εταιρειών. Η εφαρμογή, όμως, των συμφωνιών αυτών συνοδεύεται από αρκετούς αστερίσκους, καθώς απαιτούνται «πολιτικές αποφάσεις και τοπικές ρυθμίσεις», όπως επισημαίνει σε ανάλυσή του το Politico.
Τα κέρδη Τραμπ πριν από τη συνάντηση με Τζινπίνγκ και οι αστερίσκοι
Η στρατηγική δέσμευση χωρών, όπως η Αυστραλία και η Ιαπωνία, σε επενδύσεις που θα ενισχύσουν την πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμα ορυκτά και σπάνιες γαίες, παρέχει στον Τραμπ σημαντικό πλεονέκτημα στις διαπραγματεύσεις με την Κίνα. Ωστόσο, η Κίνα παραμένει κυρίαρχη στον τομέα και η κατασκευή νέων εργοστασίων επεξεργασίας απαιτεί χρόνια για να αποδώσει, ενώ οι περιβαλλοντικοί και τεχνολογικοί περιορισμοί αυξάνουν το κόστος.
Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που παραμένει άλυτο αφορά την περιβαλλοντική διάσταση της παραγωγής σπάνιων γαιών. Η εξόρυξη και επεξεργασία τους παράγουν ραδιενεργά απόβλητα και άλλες επικίνδυνες ουσίες. Η Κίνα έχει δείξει στην πράξη τον αντίκτυπο της συγκεκριμένης βιομηχανίας αυτής στο περιβάλλον, γεγονός που καθιστά δύσκολη την άμεση υιοθέτηση ανάλογων πρακτικών από άλλες χώρες. Εξ ου και το Πεκίνο παραμένει σε θέση ισχύος. Και θα παραμείνει για αρκετά χρόνια ακόμα.
Επιπλέον, η εμπορική σχέση (λόγω εγγύτητας, χαμηλού κόστους παραγωγής κ.λπ) με το Πεκίνο είναι ζωτικής σημασίας για τις περισσότερες χώρες της περιοχής, κάτι που περιορίζει την ελευθερία κινήσεων των ΗΠΑ. Οι αλυσίδες εφοδιασμού σπάνιων γαιών πρέπει να διαφοροποιηθούν και να ανασχεδιαστούν πλήρως, ενώ οι συμφωνίες και οι επενδύσεις αποτελούν μόνο το πρώτο βήμα σε μια διαδικασία που θα είναι μακρά και περίπλοκη.
Συνολικά, και με τον χρόνο να μετρά αντίστροφα για την κρίσιμη συνάντηση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Σι Τζινπίνγκ στη Νότια Κορέα, η στρατηγική κίνηση των ΗΠΑ να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε σπάνιες γαίες μέσω συμφωνιών με χώρες της Ασίας και την Αυστραλία δεν μπορεί να αποτελέσει game changer. Η προσπάθεια των ΗΠΑ για απεξάρτηση μέσα από τη δημιουργία ενός σταθερού και διαφοροποιημένου δικτύου προμηθευτών θα πάρει χρόνο και θα κοστίσει ακριβά. Και η απειλή των δασμών δεν μπορεί να βγάλει από το αδιέξοδο τις ΗΠΑ, από τη στιγμή που το Πεκίνο έχει φροντίσει από τις αρχές των 2000 να θεμελιώσει μια σχέση βαθιάς εξάρτησης της παγκόσμιας οικονομίας με τις γραμμές παραγωγής στο έδαφός της. Κάτι που ο Σι Τζινπίνγκ (αλλά και ο ίδιος ο Τραμπ) το γνωρίζουν, πηγαίνοντας σε λίγες ώρες στη μεταξύ τους συνάντηση.
