Το μεταναστευτικό επιστρέφει δυναμικά στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών θεσμών, καθώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και οι υπουργοί Εσωτερικών προετοιμάζονται για κρίσιμες συζητήσεις σχετικά με την εφαρμογή του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, που θα τεθεί σε ισχύ το 2026.
Η Κομισιόν ανακοίνωσε την Τρίτη ποιες χώρες της Ε.Ε. θα είναι επιλέξιμες για βοήθεια στο πλαίσιο της «δεξαμενής αλληλεγγύης» (Solidarity Pool) για τη διαχείριση του μεταναστευτικού και ποιες θα εξαιρεθούν προσωρινά από την υποχρέωση συνεισφοράς.
Χώρες όπως η Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία και Ιταλία χαρακτηρίζονται υπό «οξεία μεταναστευτική πίεση» και θα λάβουν υποστήριξη από τα μέσα του 2026. Άλλες, που αντιμετωπίζουν «σημαντικές μεταναστευτικές καταστάσεις» ή είναι «υπό κίνδυνο», θα μπορούν να ζητήσουν πλήρη ή μερική απαλλαγή ή να προσφέρουν εναλλακτική βοήθεια. Το νέο πλαίσιο συνδυάζει υποχρεώσεις αλληλεγγύης, επιλογές οικονομικής συνεισφοράς και μετεγκατάστασης μεταναστών, με στόχο την πιο δίκαιη κατανομή βαρών εντός της Ε.Ε.
Οι Βρυξέλλες προωθούν μια σειρά νέων μέτρων – από τη δημιουργία «δεξαμενής αλληλεγγύης» έως την ανάπτυξη drones στα εξωτερικά σύνορα – με στόχο τον περιορισμό των ροών και τη δίκαιη κατανομή ευθυνών μεταξύ των κρατών-μελών, αναφέρει το Politico.
Ωστόσο, η Κομισιόν κατηγορείται ότι έριξε αιφνιδιαστικά το νέο πακέτο εν μέσω αργιών, προκαλώντας αντιδράσεις στο Ευρωκοινοβούλιο και αναζωπυρώνοντας τις πολιτικές εντάσεις γύρω από τη μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε.
Η διήμερη μίνι-ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ξεκινά σήμερα στις Βρυξέλλες με κύριο θέμα το μεταναστευτικό. Ο Επίτροπος Μάγκνους Μπρούνερ θα δεχθεί ερωτήσεις από τους ευρωβουλευτές σχετικά με την πρόοδο της εφαρμογής του Συμφώνου για τη Μετανάστευση, που είχε εγκριθεί τον Δεκέμβριο του 2023.
Παράλληλα, οι διαπραγματεύσεις για τον Κανονισμό Επιστροφών, ο οποίος ρυθμίζει τη διαδικασία επαναπατρισμού μεταναστών χωρίς δικαίωμα ασύλου, συνεχίζονται με αργούς ρυθμούς. Το σύμφωνο, που προβλέπεται να τεθεί πλήρως σε εφαρμογή την 1η Ιουλίου 2026, συνοδεύεται τώρα από ένα «μίνι-πακέτο» νέων μέτρων και ορόσημων που παρουσίασε η Κομισιόν την Τρίτη.
Η «δεξαμενή αλληλεγγύης» και οι ευρωπαϊκές διαφωνίες για το μεταναστευτικό
Μεταξύ των προτάσεων της Κομισιόν προς το Συμβούλιο της Ε.Ε. περιλαμβάνεται η δημιουργία της λεγόμενης «δεξαμενής αλληλεγγύης» (Solidarity Pool), ενός μηχανισμού δίκαιης κατανομής ευθυνών για τα κράτη που αντιμετωπίζουν πιέσεις λόγω μεταναστευτικών ροών.
Σύμφωνα με την πρόταση, κάθε χώρα θα μπορεί να επιλέξει:
- είτε να δεχθεί μετεγκατάσταση μεταναστών
- είτε να καταβάλει οικονομική συνεισφορά ανά άτομο που αρνείται να δεχθεί
- είτε να προσφέρει άλλες μορφές υποστήριξης
Η Κομισιόν διακρίνει τις χώρες σε τρεις κατηγορίες: όσες βρίσκονται υπό «οξεία μεταναστευτική πίεση», όσες αντιμετωπίζουν «σημαντική πίεση» και όσες θεωρείται ότι κινδυνεύουν να βρεθούν σε ανάλογη θέση στο προσεχές διάστημα. Παρότι το Κοινοβούλιο δεν έχει δικαίωμα βέτο στις συγκεκριμένες ταξινομήσεις, η σημερινή συζήτηση θα δείξει το πολιτικό κλίμα που επικρατεί στις πρωτεύουσες.
Η Δεξαμενή Αλληλεγγύης (Solidarity Pool) αποτελεί βασικό στοιχείο του νέου Πλαισίου Μετανάστευσης και Ασύλου της Ε.Ε. και στοχεύει στη δίκαιη κατανομή ευθυνών.
- Οι χώρες υπό οξεία μεταναστευτική πίεση, όπως Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία και Ιταλία, θα λάβουν υποστήριξη είτε μέσω υποδοχής αιτούντων άσυλο, είτε μέσω οικονομικής ή λογιστικής βοήθειας από το 2026.
- Χώρες με σημαντική μεταναστευτική πίεση (π.χ. Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Κροατία, Αυστρία, Πολωνία) μπορούν να ζητήσουν μερική ή πλήρη εξαίρεση από την υποχρέωση συνεισφοράς.
- Οι χώρες υπό κίνδυνο (π.χ. Βέλγιο, Γερμανία, Ιρλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Ολλανδία, Φινλανδία) θα έχουν προτεραιότητα στην πρόσβαση στο EU Migration Support Toolbox, αλλά θα πρέπει να παρέχουν αλληλεγγύη στο μέλλον.
Η ευελιξία αυτή σχεδιάστηκε για να ικανοποιήσει χώρες που αντιτίθενται σε υποχρεωτικές μετεγκαταστάσεις, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχία.
Κριτήρια ταξινόμησης και αξιολόγηση
Οι κατηγορίες χωρών καθορίζονται με βάση:
- Σταθερά υψηλό αριθμό αφίξεων
- Υπερφορτωμένα συστήματα υποδοχής
- Πιθανή χειραγώγηση της μετανάστευσης από τρίτες χώρες, όπως η Ρωσία
Η Κομισιόν αξιολογεί τα δεδομένα, ενώ το Συμβούλιο της Ε.Ε. αποφασίζει σε ποια κατηγορία ανήκει κάθε χώρα. Οι ακριβείς αριθμοί μετεγκαταστάσεων και χρηματοδότησης θα γίνουν γνωστοί αφού αποφασιστεί το τελικό μέγεθος της δεξαμενής αλληλεγγύης.
Επόμενα βήματα και ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου
Οι διαπραγματεύσεις για την μετατροπή της πρότασης σε νομικά δεσμευτικό κανονισμό αναμένεται να ξεκινήσουν τις επόμενες εβδομάδες. Ο Επίτροπος Μπρούνερ θα συζητήσει τις προτάσεις με τους ευρωβουλευτές σε ακρόαση την Πέμπτη, αν και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν διαθέτει νομοθετική αρμοδιότητα στο ζήτημα.
Η διαδικασία θα καθορίσει τον τρόπο εφαρμογής του πλαισίου, την κατανομή βαρών μεταξύ των κρατών και την ενεργοποίηση των μηχανισμών αλληλεγγύης, ενισχύοντας τη συνοχή της Ε.Ε. απέναντι στις αυξανόμενες μεταναστευτικές πιέσεις.
Η Ιταλία και η κόντρα για τις απελάσεις
Η Ιταλία δέχεται έντονη κριτική από χώρες όπως το Βέλγιο και η Ολλανδία, επειδή αρνείται να δεχθεί πίσω αιτούντες άσυλο βάσει του Κανονισμού του Δουβλίνου, ο οποίος ορίζει ότι η πρώτη χώρα εισόδου είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία των αιτήσεων.
Ο Μπρούνερ, απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφων, τόνισε ότι «η Ιταλία θα έχει πρόσβαση στη δεξαμενή αλληλεγγύης, αλλά πρέπει επίσης να τηρεί τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το Σύμφωνο». Το σχόλιο αυτό αντανακλά τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ της Ρώμης και των βόρειων κρατών, που ζητούν αυστηρότερη τήρηση των ευρωπαϊκών κανόνων επιστροφής.
Drones στα εξωτερικά σύνορα: Νέα στρατηγική επιτήρησης
Η Κομισιόν παρουσίασε επίσης σχέδιο για τη χρήση drones και αντι-drones τεχνολογιών με στόχο την ενίσχυση της επιτήρησης στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε..
Μέσω μιας χρηματοδότησης ύψους 250 εκατ. ευρώ, θα υλοποιηθούν προγράμματα που θα βοηθήσουν κράτη-μέλη με αυξημένες μεταναστευτικές πιέσεις να εντοπίζουν έγκαιρα παράτυπες διελεύσεις και να ανταποκρίνονται ταχύτερα σε κρίσεις. Η πρωτοβουλία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο τεχνολογικής θωράκισης της Ε.Ε., το οποίο υποστηρίζεται και από την Frontex, αλλά προκαλεί ερωτήματα για τις ελευθερίες και τα προσωπικά δεδομένα.
Πολλοί ευρωβουλευτές επικρίνουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον τρόπο με τον οποίο ανακοίνωσε το νέο πακέτο μεταναστευτικών μέτρων: ανήμερα της Ημέρας Ανακωχής (Armistice Day), τραπεζική αργία στο Βέλγιο, και με μόλις 30 λεπτά προειδοποίηση προς τους δημοσιογράφους.
Η χαμηλή παρουσία στα μέσα ενημέρωσης (λιγότεροι από 10 δημοσιογράφοι παρόντες) έχει προκαλέσει ερωτήματα για τη διαφάνεια και τον πολιτικό συμβολισμό του timing. Αν και η Κομισιόν ισχυρίζεται ότι δεν υπήρξε πρόθεση «να περάσουν τα μέτρα αθόρυβα», η πρακτική αυτή έχει επαναληφθεί: η λίστα με τις «ασφαλείς χώρες» για επιστροφές είχε δημοσιευθεί επίσης παραμονή Πάσχα.
Η αλλαγή τόνου είναι εμφανής: ο όρος «παράνομη μετανάστευση» χρησιμοποιείται πλέον ανοιχτά από τους Ευρωπαίους αξιωματούχους, παρά τις προηγούμενες συστάσεις του Κοινοβουλίου για ηπιότερη φρασεολογία («ανεπίσημη» ή «ατεκμηρίωτη» μετανάστευση). Όπως σημείωσε ο Μπρούνερ, «όλα τα κράτη-μέλη αισθάνονται την πίεση της παράνομης μετανάστευσης».
Η πολιτική φόρτιση γύρω από το μεταναστευτικό είναι έντονη, με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να επιδιώκουν αποτρεπτικές πολιτικές, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούν να αποτρέψουν την άνοδο της άκρας δεξιάς ενόψει της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε. την επόμενη εβδομάδα.
