Οι σχέσεις ΗΠΑ–Τουρκίας ενδέχεται να εισέλθουν σε μια νέα φάση ύστερα από τις δηλώσεις του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα, Τομ Μπάρακ, ο οποίος άφησε να εννοηθεί ότι το μείζον εμπόδιο που κρατά την Τουρκία εκτός του προγράμματος των μαχητικών αεροσκαφών F-35 ίσως ξεπεραστεί μέσα στους επόμενους μήνες. Όπως γράφει το Bloomberg, πρόκειται για το ακανθώδες ζήτημα των ρωσικών αντιαεροπορικών συστημάτων S-400, η αγορά των οποίων από την Άγκυρα πριν από σχεδόν μία δεκαετία πυροδότησε πολιτική και στρατηγική κρίση στις διμερείς σχέσεις.
Μιλώντας σε συνέδριο στο Αμπού Ντάμπι, ο Μπάρακ δήλωσε ότι η Τουρκία έχει ήδη «επιλύσει τα ζητήματα λειτουργικότητας» των S-400, καθώς τα συστήματα δεν χρησιμοποιούνται και δεν εντάσσονται στην επιχειρησιακή της δομή. Ωστόσο, πρόσθεσε ότι το γεγονός πως η Άγκυρα εξακολουθεί να τα έχει στην κατοχή της εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα για τις ΗΠΑ. Παρ’ όλα αυτά, εξέφρασε αισιοδοξία ότι οι εκκρεμότητες θα μπορούσαν να κλείσουν εντός «τεσσάρων έως έξι μηνών». Στην ερώτηση αν η Τουρκία πλησιάζει στην απόφαση να απαλλαγεί από το ρωσικό σύστημα, απάντησε ξεκάθαρα: «Ναι».
Το πολιτικό υπόβαθρο
Το θέμα βρέθηκε εκ νέου στο επίκεντρο όταν ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκαν στον Λευκό Οίκο τον Σεπτέμβριο. Ο Τραμπ άφησε τότε να εννοηθεί ότι θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο επανόδου της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35, σημειώνοντας ότι ο Ερντογάν ήταν «έτοιμος να κάνει κάτι για εμάς» χωρίς να διευκρινίσει τι ακριβώς εννοούσε. Η διατύπωση αυτή ερμηνεύθηκε ως ανοιχτό παράθυρο σε μια πιθανή συμφωνία ανταλλαγμάτων, εφόσον η Άγκυρα προχωρήσει σε κινήσεις που θα ικανοποιούν τις αμερικανικές ανησυχίες.
Η Τουρκία είχε αρχικά συμμετάσχει στην κοινοπραξία ανάπτυξης των F-35, επενδύοντας κεφάλαια και προσδοκώντας να αναβαθμίσει τον ρόλο της εντός του ΝΑΤΟ με τη νέα γενιά μαχητικών αεροσκαφών. Όμως η αγορά των S-400 από τη Ρωσία οδήγησε στον αποκλεισμό της από το πρόγραμμα και στην επιβολή αμερικανικών κυρώσεων στο πλαίσιο της νομοθεσίας CAATSA, μέτρο που έπληξε την τουρκική αμυντική βιομηχανία.
Γιατί τα S-400 θεωρούνται απειλή
Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι η συνύπαρξη των F-35 — ενός αεροσκάφους σχεδιασμένου με τεχνολογία stealth — με τα ρωσικά συστήματα S-400 θα επέτρεπε στη Μόσχα να συλλέξει κρίσιμα δεδομένα για τα χαρακτηριστικά χαμηλής παρατηρησιμότητας του μαχητικού. Η Άγκυρα από την πλευρά της είχε ισχυριστεί ότι θα λάμβανε όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μην μπορούν τα S-400 να «διαβάσουν» και να καταγράψουν πληροφορίες σχετικές με το αμερικανικό αεροσκάφος και ότι το ρωσικό σύστημα δεν θα εντασσόταν στη νατοϊκή αεράμυνα.
Παρά τις τεχνικές διαβεβαιώσεις, η Ουάσιγκτον θεώρησε ότι ο κίνδυνος ήταν ανυπέρβλητος και η κρίση έλαβε διαστάσεις στρατηγικού ρήγματος μεταξύ των δύο συμμάχων με τις μεγαλύτερες ένοπλες δυνάμεις στο ΝΑΤΟ.
Το κλίμα των τελευταίων μηνών είναι διαφορετικό εξηγεί το Bloomberg. Η Τουρκία βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης των εξοπλιστικών της επιλογών, ενώ ταυτόχρονα επιδιώκει να αποκαταστήσει πιο λειτουργικές σχέσεις τόσο με την Ουάσιγκτον όσο και με τη Συμμαχία. Η οριστική παύση χρήσης των S-400, σε συνδυασμό με την προοπτική απομάκρυνσής τους από τουρκικό έδαφος, φαίνεται να αποτελεί τον βασικό όρο για μια νέα αρχή στο ζήτημα των F-35.
Για την Ουάσιγκτον, η επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα, έστω και με νέους όρους, θα ενίσχυε τον ΝΑΤΟϊκό άξονα σε μια περίοδο γεωπολιτικών πιέσεων. Παράλληλα, θα άνοιγε ξανά σε αμερικανικές εταιρείες μια μεγάλη αμυντική αγορά που παραμένει κρίσιμη για την περιοχή.
Για την Άγκυρα, το όφελος είναι διπλό. Από τη μία, θα επιτύγχανε επιστροφή σε ένα πρόγραμμα αιχμής που είχε αποτελέσει στρατηγική προτεραιότητα. Από την άλλη, θα βελτίωνε την πρόσβασή της σε αμερικανικά συστήματα και τεχνολογία, διατηρώντας ταυτόχρονα τη θέση της ως περιφερειακής δύναμης με ευρύτερες ισορροπίες.
Γιατί η Ρωσία θεωρείται απαραίτητος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας
Παρά τα ανοίγματα προς την Ουάσιγκτον, η Τουρκία δεν μπορεί να αγνοήσει τον ρόλο της Ρωσίας. Η Μόσχα παραμένει κρίσιμη για την τουρκική οικονομία των 1,5 τρισ. δολαρίων, αποτελώντας βασικό προμηθευτή φυσικού αερίου και πετρελαίου. Η Άγκυρα έχει κάθε λόγο να διατηρεί μια ισορροπία σχέσεων και να μην προχωρά σε κινήσεις που θα θεωρηθούν από τη Ρωσία ως εχθρικές ή αποσταθεροποιητικές.
Αυτός ο λεπτός διπλωματικός χορός εξηγεί γιατί η διαδικασία επίλυσης του ζητήματος των S-400 δεν είναι απλή. Η Τουρκία θα χρειαστεί να διαχειριστεί τόσο την ανάγκη αποκατάστασης των σχέσεών της με τις ΗΠΑ όσο και την εξασφάλιση ότι η Ρωσία δεν θα θεωρήσει ότι χάνει έδαφος.
Αν οι δηλώσεις του Μπάρακ επιβεβαιωθούν και μέσα στο επόμενο εξάμηνο υπάρξει ουσιαστική λύση, τότε η τουρκική επιστροφή στην οικογένεια του F-35 θα σηματοδοτήσει μια βαθιά αλλαγή στον άξονα ΗΠΑ–Τουρκίας, με επιπτώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, στη Μέση Ανατολή και στη ΝΑ Ευρώπη.
Η επόμενη κίνηση ανήκει στην Άγκυρα — και θα κρίνει όχι μόνο το μέλλον των τουρκικών εξοπλιστικών προγραμμάτων, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η Τουρκία θα ισορροπεί μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας τα επόμενα χρόνια.
