Η Κίνα δεν ανταγωνίζεται πλέον τις μεγάλες δυνάμεις μόνο σε επίγειους δείκτες ισχύος, αντιθέτως έχει μεταφέρει τη διεκδίκηση επιρροής σε χώρους που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν περιφερειακοί για τη γεωπολιτική: τον βαθύ βυθό, τους πόλους, το διάστημα, τον κυβερνοχώρο, αλλά και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι κινήσεις της είναι συστηματικές, πολυεπίπεδες και σε μεγάλο βαθμό υποτιμημένες από τη δημόσια συζήτηση στη Δύση. Όπως επισημαίνει το Foreign Affairs, πίσω από κάθε θεαματική είδηση, από τον πρώτο εμπορικό διάπλου της Αρκτικής μέχρι τη διαστημική συνεργασία με τη Ρωσία, υπάρχει μια μακρόχρονη στρατηγική που αναπτύχθηκε μεθοδικά ήδη από τη δεκαετία του 1950. Καθώς η Ουάσιγκτον συχνά αντιδρά αποσπασματικά, το Πεκίνο επιχειρεί να διαμορφώσει τους κανόνες, τις τεχνολογίες και τα πρότυπα που θα καθορίσουν την επόμενη φάση της παγκόσμιας τάξης.
Η άφιξη του κινεζικού φορτηγού Istanbul Bridge στο βρετανικό λιμάνι του Felixstowe, τον Οκτώβριο του 2025, ανέδειξε με τον πιο απτό τρόπο αυτή τη μετάβαση. Το πλοίο ήταν το πρώτο κινεζικό φορτηγό που έφτασε απευθείας στην Ευρώπη μέσω του Αρκτικού Ωκεανού, ολοκληρώνοντας το ταξίδι σε μόλις 20 ημέρες -εβδομάδες ταχύτερα από τις παραδοσιακές οδούς μέσω Σουέζ ή του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας. Ήταν η πιο ορατή ένδειξη ενός ευρύτερου, συντονισμένου κινεζικού σχεδίου για τους νέους τομείς παγκόσμιας ισχύος.
Σύμφωνα με την αναλύτρια της κινεζικής πολιτικής Elizabeth Economy, οι Κινέζοι ηγέτες εδώ και δεκαετίες συζητούν το πώς θα αποκτήσουν προβάδισμα στα «σύνορα» του κόσμου, γεωγραφικά και τεχνολογικά. Από τον βυθό μέχρι τον κυβερνοχώρο, και από τους πόλους έως το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, το Πεκίνο επιδιώκει να τοποθετήσει την Κίνα στο επίκεντρο των συστημάτων που θα ορίσουν την οικονομική, τεχνολογική και στρατιωτική ισχύ των επόμενων δεκαετιών.
Η μέθοδος είναι σταθερή: επένδυση στις απαιτούμενες ικανότητες, διείσδυση στους διεθνείς θεσμούς με Κινέζους ειδικούς, εκμετάλλευση των αδυναμιών της Δύσης και δημιουργία νέων παράλληλων δομών, όπου οι υπάρχοντες μηχανισμοί δεν εξυπηρετούν το Πεκίνο.
Ο Βυθός: Η επόμενη πρώτη ύλη της ισχύος
Η Κίνα ξεκίνησε την έρευνα για εξόρυξη βαθέων υδάτων από τη δεκαετία του 1970 και έως σήμερα έχει δημιουργήσει 12 εξειδικευμένα ερευνητικά ινστιτούτα, καθώς και τον μεγαλύτερο στόλο πολιτικών ερευνητικών σκαφών στον κόσμο. Η κρατικά ελεγχόμενη Ένωση Έρευνας και Ανάπτυξης Θαλάσσιων Ορυκτών Πόρων (COMRA) συντονίζει όλες τις δραστηριότητες, ενώ από το 2016 ο Σι Τζινπίνγκ έχει χαρακτηρίσει τον βαθύ βυθό «ζώνη εθνικής προτεραιότητας».
Τα ορυκτά των πολυμεταλλικών οζιδίων, μαγγάνιο, νικέλιο, κοβάλτιο, αποτελούν κρίσιμα στοιχεία για μπαταρίες, τεχνολογίες αιχμής και στρατιωτικά συστήματα. Έλεγχος της εξόρυξής τους σημαίνει έλεγχος των παγκόσμιων αλυσίδων σπάνιων γαιών, έναν τομέα όπου η Κίνα ήδη κυριαρχεί στη στεριά.
Παράλληλα, ο βυθός έχει καθαρή στρατιωτική διάσταση: χαρτογράφηση υποθαλάσσιων διαδρομών, εγκατάσταση καλωδίων και ανάπτυξη μέσων ναυτικού πολέμου. Η παρουσία της Κίνας στο Συμβούλιο της Διεθνούς Αρχής για το Βυθό (ISA) είναι σχεδόν συνεχής, ενώ κινεζικές εταιρείες κατέχουν πέντε συμβόλαια εξερεύνησης — τα περισσότερα παγκοσμίως.
Ωστόσο, το Πεκίνο βρίσκεται στη μειοψηφία των χωρών που θέλουν ταχεία εκμετάλλευση του βυθού, ακόμη και εις βάρος περιβαλλοντικής προστασίας. Το 2023 φέρεται να μπλόκαρε μονομερώς συζήτηση για προστατευτικά μέτρα, αντίθετα με τη θέση 40 άλλων κρατών.
Ο δρόμος που ανοίγεται στους πάγους
Από το 2014, ο Σι Τζινπίνγκ έχει καταστήσει σαφές ότι επιδιώκει να μετατρέψει την Κίνα σε «μεγάλη πολική δύναμη». Η Αρκτική, με το 13% των ανεξερεύνητων παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και το 30% του φυσικού αερίου, προσφέρει τεράστια γεωοικονομικά οφέλη, πέραν της ναυσιπλοΐας.
Η Κίνα δραστηριοποιείται συστηματικά εδώ και δεκαετίες, έχοντας ιδρύσει το Ινστιτούτο Πολικής Έρευνας ήδη από το 1989, ενώ το 2013 έγινε παρατηρητής στο Αρκτικό Συμβούλιο. Παρότι αρκετά έργα στις δυτικές χώρες της Αρκτικής έχουν απορριφθεί ή μπλοκαριστεί, η Ρωσία —λόγω της μεταπολεμικής απομόνωσης— έχει ανοίξει πλήρως τις πόρτες της στο Πεκίνο.
Κοινές ασκήσεις Κίνας–Ρωσίας στον Αρκτικό Ωκεανό, περιπολίες βομβαρδιστικών κοντά στην Αλάσκα και συμφωνίες για εξόρυξη τιτανίου και λιθίου δημιουργούν ένα πρωτόγνωρο επίπεδο κινεζικής στρατιωτικής και οικονομικής παρουσίας. Στην πράξη, οι δύο χώρες διαθέτουν πλέον ικανότητες στην Αρκτική που ξεπερνούν εκείνες των ΗΠΑ.
Το Διάστημα: Ο νέος στρατηγικός ανταγωνισμός
Η Κίνα έθεσε τις πρώτες βάσεις για την κατάκτηση του διαστήματος ήδη από το 1956. Σήμερα, με πάνω από 700 δορυφόρους σε τροχιά —το ένα τρίτο στρατιωτικοί— αποτελεί μια από τις δύο κορυφαίες διαστημικές δυνάμεις του κόσμου. Πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι θεωρούν ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία η Κίνα μπορεί να ξεπεράσει τις ΗΠΑ.
Η συνεργασία της με τη Ρωσία στον Διεθνή Σεληνιακό Ερευνητικό Σταθμό (ILRS) φιλοδοξεί να αποτελέσει αντίβαρο στο αμερικανικό πρόγραμμα Artemis, αν και μέχρι στιγμής έχει προσελκύσει μόλις 11 χώρες. Αντιθέτως, οι Συμφωνίες Artemis έχουν ήδη 60 υπογράφοντες.
Η Κίνα αντιτάχθηκε ή απείχε από ψηφίσματα του ΟΗΕ για περιορισμό των αντιδορυφορικών δοκιμών και του εξοπλισμού του διαστήματος, κινήσεις που επιβεβαιώνουν τη στρατιωτική διάσταση των διαστημικών της φιλοδοξιών.
O έλεγχος του κυβερνοχώρου
Η ψηφιακή στρατηγική της Κίνας αποτελεί τον πιο άμεσο και απτό χώρο παγκόσμιας επιρροής. Το Huawei–ZTE block κατέχει πλέον το 40% της αγοράς τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού παγκοσμίως, ενώ το σύστημα Beidou προσφέρει εξαιρετικά ακριβή γεωεντοπισμό σε μεγάλο μέρος του κόσμου.
Το πρόγραμμα China Standards 2035 έχει εκτινάξει τον αριθμό κινεζικών προτάσεων σε διεθνείς οργανισμούς προτύπων, με μόνη τη Huawei να επιβάλλει πάνω από 5.000 τεχνικές προτάσεις το 2022.
Η πρόταση New IP (2019), που στοχεύει σε ένα Διαδίκτυο με ενσωματωμένο κρατικό έλεγχο, έχει υποστηριχθεί κυρίως από ορισμένα αφρικανικά κράτη, αλλά αντιμετωπίζεται με μεγάλη επιφύλαξη διεθνώς, καθώς θεωρείται ότι υπονομεύει την ανοικτή αρχιτεκτονική του ισχύοντος διαδικτύου.
Το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Σύστημα: Το όνειρο της αποδολαριοποίησης
Η Κίνα πιέζει επίμονα για διεθνοποίηση του κινεζικού γουάν. Από το 2015, το CIPS λειτουργεί ως εναλλακτικό δίκτυο πληρωμών στο SWIFT και σήμερα συνδέει πάνω από 1.700 τράπεζες. Σχεδόν το 29% του κινεζικού εξωτερικού εμπορίου διακανονίζεται πλέον σε RMB.
Ωστόσο, παρά τις εντυπωσιακές διμερείς προόδους, το νόμισμα παραμένει μόλις στο 2,9% των παγκόσμιων πληρωμών και γύρω στο 2,1% των διεθνών αποθεματικών. Το όνειρο της πλήρους αποδολαριοποίησης παραμένει μακρινό, αν και επιταχύνεται από τις κυρώσεις ΗΠΑ–ΕΕ που ωθούν χώρες όπως Ρωσία και Ιράν να στραφούν στο κινεζικό σύστημα.
Παρά τις δυσκολίες —από τη χαμηλή διεθνή στήριξη της New IP έως τις απορρίψεις έργων στην Αρκτική— η Κίνα έχει επιτύχει σε κάθε έναν από τους πέντε τομείς: κυριαρχεί στην ISA, αύξησε δραματικά την παρουσία της στην Αρκτική, ανέπτυξε κορυφαίες διαστημικές ικανότητες, εδραιώθηκε ως ψηφιακή υπερδύναμη και διεύρυνε τη χρήση του νομίσματός της.
Το Foreign Affairs προειδοποιεί ότι οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να χάσουν τον έλεγχο του επόμενου διεθνούς συστήματος αν δεν κινηθούν πιο αποφασιστικά. Η Elizabeth Economy προτείνει τρεις πυλώνες για βιώσιμη στρατηγική:
- Ανοικοδόμηση σκληρών ικανοτήτων — από παγοθραυστικά έως πρωτότυπα εξόρυξης βαθέων υδάτων και προηγμένες διαστημικές τεχνολογίες.
- Ολοκληρωμένη στρατηγική για κάθε τομέα, με ξεκάθαρο όραμα και σοβαρή χρηματοδότηση.
- Επιστροφή των ΗΠΑ στον ρόλο του υπεύθυνου παγκόσμιου ηγέτη, με έμφαση στη συνεργασία και τους κανόνες.
Χωρίς μια συντονισμένη και μακροπρόθεσμη στρατηγική, οι Ηνωμένες Πολιτείες κινδυνεύουν να βρεθούν σε μια πορεία συνεχούς υστέρησης, την ώρα που η Κίνα —χάρη στις συστηματικές και διαρκείς επενδύσεις της— ενισχύει τη θέση της στους νέους τομείς παγκόσμιας ισχύος.
Οι Συμφωνίες Artemis, που δημιουργήθηκαν επί πρώτης προεδρίας Τραμπ, αποτελούν μοντέλο διεθνούς συνεργασίας που θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλους τομείς, προσφέροντας τη βάση για έναν πιο αποτελεσματικό δυτικό ανταγωνισμό απέναντι σε μια αποφασισμένη και συστηματική Κίνα.
