Ύστερα από μια μαραθώνια και εξαντλητική σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέληξε σε συμφωνία για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας, επιλέγοντας τελικά τον δρόμο του κοινού ευρωπαϊκού δανεισμού.
Η απόφαση αυτή, αν και διασφαλίζει τη βραχυπρόθεσμη επιβίωση της ουκρανικής πολεμικής προσπάθειας, σηματοδοτεί μια σαφή πολιτική ήττα για τη Γερμανία και προσωπικά για τον καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς, ο οποίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιο που είχε προωθήσει με επιμονή: τη χρηματοδότηση του Κιέβου μέσω των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.
Όταν ο Μερτς εμφανίστηκε κουρασμένος μπροστά στους δημοσιογράφους, μετά από σχεδόν 18 ώρες διαπραγματεύσεων, παραδέχτηκε ότι η ημέρα τον είχε κουράσει και δοκιμάσει. Υποστήριξε όμως ότι το δάνειο των 90 δισεκατομμυρίων ευρώ που συμφωνήθηκε αποτελεί νίκη τόσο για τη Γερμανία όσο και για την Ουκρανία.
Στην πραγματικότητα, πίσω από τις δηλώσεις περί «ρεαλιστικού συμβιβασμού», κρυβόταν μια δύσκολη παραδοχή: το Βερολίνο είχε αναγκαστεί να υποχωρήσει μπροστά στην αδιαλλαξία του Βελγίου και στη σταδιακή μεταστροφή κρίσιμων ευρωπαϊκών συμμάχων.
Τι σημαίνει το δάνειο για Ουκρανία
Για την Ουκρανία, το αποτέλεσμα είναι ζωτικής σημασίας. Τα χρήματα επαρκούν για να αποτραπεί μια δημοσιονομική κατάρρευση του κράτους και ενισχύουν τη θέση του Κιέβου σε ενδεχόμενες διαπραγματεύσεις για μια μελλοντική ειρηνευτική συμφωνία με τη Ρωσία.
Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η συμφωνία λειτουργεί ως απόδειξη ότι, έστω και την ύστατη στιγμή, το μπλοκ μπορεί να λάβει κρίσιμες αποφάσεις για την υπεράσπιση των στρατηγικών του συμφερόντων. Όμως για τον Γερμανό καγκελάριο, το πολιτικό κόστος είναι βαρύ.
Η αρχική στρατηγική της Γερμανίας, σε στενή συνεργασία με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προέβλεπε τη χρήση των κερδών ή ακόμη και του κεφαλαίου από τα περίπου 210 δισεκατομμύρια ευρώ παγωμένων ρωσικών αποθεματικών.
Το σχέδιο αυτό αντιμετώπισε από την αρχή τη σθεναρή αντίσταση του Βελγίου, όπου φυλάσσεται το μεγαλύτερο μέρος των συγκεκριμένων κεφαλαίων μέσω της Euroclear. Ο Βέλγος πρωθυπουργός Μπαρτ ντε Βέβερ προειδοποίησε ότι μια τέτοια κίνηση θα εξέθετε τη χώρα του σε σοβαρούς νομικούς και οικονομικούς κινδύνους, σε περίπτωση που η Ρωσία κέρδιζε δικαστικές προσφυγές στο μέλλον.
Ανυποχώρητος ο πρωθυπουργός του Βελγίου
Παρά τις πιέσεις από άλλους Ευρωπαίους ηγέτες, ο Ντε Βέβερ παρέμεινε ακλόνητος. Η στάση του προκάλεσε ενόχληση, με ορισμένους, όπως η πρωθυπουργός της Δανίας Μέτε Φρεντέρικσεν, να αφήνουν να εννοηθεί ότι το Βέλγιο θα μπορούσε να παρακαμφθεί.
Ωστόσο, τέτοιες τοποθετήσεις περισσότερο όξυναν το κλίμα παρά έφεραν λύση. Στο παρασκήνιο, οι Βέλγοι διαπραγματευτές έθεταν έναν όρο που αποδείχθηκε καθοριστικός: πλήρεις και απεριόριστες εγγυήσεις από την ΕΕ για οποιαδήποτε απώλεια θα μπορούσε να προκύψει από τη χρήση των ρωσικών κεφαλαίων.
Καθώς η ημέρα προχωρούσε, έγινε σαφές ότι το τίμημα για να καμφθεί η βελγική αντίσταση ήταν πολιτικά δυσβάσταχτο. Η πρόταση για «απεριόριστη» εγγύηση προκάλεσε αντιδράσεις, όχι μόνο από τις χώρες που παραδοσιακά αντιτίθενται σε βαθύτερη δημοσιονομική ολοκλήρωση, αλλά και από κυβερνήσεις που ανησυχούσαν για το προηγούμενο που θα δημιουργούσε. Η συζήτηση έγινε τόσο τεχνική, που αρκετοί ηγέτες παραδέχτηκαν εκ των υστέρων ότι δεν κατανοούσαν πλήρως το κείμενο που κλήθηκαν να εγκρίνουν.
Κρίσιμη παρέμβαση Μελόνι
Σε αυτό το σημείο, οι ισορροπίες άρχισαν να αλλάζουν. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι, η οποία μέχρι τότε κρατούσε χαμηλό προφίλ, τάχθηκε κατά των απεριόριστων εγγυήσεων προς το Βέλγιο, στερώντας από τον Μερτς έναν κρίσιμο σύμμαχο. Μαζί της συντάχθηκαν η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Τσεχία, χώρες που είτε διατηρούν πιο φιλική στάση απέναντι στη Μόσχα είτε επιθυμούν να αποφύγουν νέες οικονομικές δεσμεύσεις.
Μπροστά στο αδιέξοδο, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν πρότεινε μια ενδιάμεση λύση, ένα είδος «γέφυρας» χρηματοδότησης. Όμως και αυτή γρήγορα εγκαταλείφθηκε.
Τελικά, η προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, υπό τον Αντόνιο Κόστα, έφερε στο τραπέζι μια πιο απλή και πολιτικά διαχειρίσιμη πρόταση: ένα καθαρό δάνειο 90 δισεκατομμυρίων ευρώ, βασισμένο στον κοινό ευρωπαϊκό δανεισμό, με τη δυνατότητα ορισμένες χώρες να μην συμμετάσχουν.
Η αλλαγή αυτή άλλαξε άμεσα το κλίμα στην αίθουσα. Με το σχέδιο των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων ουσιαστικά νεκρό, οι εντάσεις εκτονώθηκαν και η συμφωνία έκλεισε μέσα σε λίγες ώρες.
Νίκη για Ουκρανία, έμμεση νίκη για Ρωσία
Για την Ουκρανία, το αποτέλεσμα ήταν θετικό. Για τη Ρωσία, μια έμμεση νίκη: τα παγωμένα της κεφάλαια παραμένουν εκτός άμεσης εμβέλειας της ΕΕ. Ρώσοι αξιωματούχοι δεν έκρυψαν την ικανοποίησή τους, παρουσιάζοντας την ευρωπαϊκή υποχώρηση ως ένδειξη αδυναμίας.
Ο μεγάλος χαμένος, ωστόσο, ήταν ο Φρίντριχ Μερτς. Μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο, είδε να καταρρέουν δύο βασικές του επιδιώξεις: η προώθηση της συμφωνίας ΕΕ–Mercosur και, κυρίως, το σχέδιο αξιοποίησης των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.
Για εβδομάδες, η Γερμανία υποστήριζε ότι ο κοινός δανεισμός ήταν πολιτικά αδύνατος. Η τελική συμφωνία απέδειξε το αντίθετο, υπονομεύοντας το κύρος του καγκελαρίου στις Βρυξέλλες.
Η σύνοδος αυτή κατέγραψε, με τον πιο καθαρό τρόπο, τις νέες ισορροπίες ισχύος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Βέλγιο, μια μεσαία χώρα, κατάφερε να επιβάλει τη γραμμή του απέναντι στη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης.
Η Γερμανία, παρά τον ρόλο του βασικού χρηματοδότη της Ουκρανίας, αναγκάστηκε να προσαρμοστεί στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Και η ΕΕ, για ακόμη μια φορά, απέδειξε ότι προχωρά μόνο μέσα από δύσκολους συμβιβασμούς, όπου οι νικητές και οι ηττημένοι συχνά απέχουν ελάχιστα μεταξύ τους.
