Το κύμα απαγορεύσεων βιβλίων στις ΗΠΑ επιστρέφει με πρωτοφανή ένταση, αυτή τη φορά με καθαρή πολιτική σφραγίδα από τον Λευκό Οίκο και αιχμή του δόρατος τις πολιτείες όπου κυριαρχεί το MAGA.
Στην πρώτη γραμμή βρίσκεται η Νότια Καρολίνα, η οποία εξελίσσεται σε εργαστήριο θεσμοθετημένης λογοκρισίας σε σχολεία και βιβλιοθήκες.
Σύμφωνα με την PEN America, μόνο τη σχολική χρονιά 2024-2025 καταγράφηκαν 6.870 απαγορεύσεις βιβλίων σε 23 πολιτείες και 87 δημόσιες σχολικές περιφέρειες. Στο στόχαστρο βρέθηκαν περίπου 4.000 διαφορετικοί τίτλοι, με πολλές απαγορεύσεις να αφορούν τα ίδια βιβλία. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθμό που έχει καταγραφεί ποτέ.
Η Νότια Καρολίνα προηγείται σε απαγορεύσεις σε επίπεδο πολιτείας.
Η υπόθεση μιας καθηγήτριας
Στο επίκεντρο αυτής της σύγκρουσης βρέθηκε η Μέρι Γουντ, 49 ετών, καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας στο λύκειο Chapin, σχολείο βραβευμένο με National Blue Ribbon.
Το 2023 καταγγέλθηκε από δύο μαθητές επειδή δίδαξε αποσπάσματα για τις φυλετικές διακρίσεις και το βιβλίο Between the World and Me, ένα από τα πιο αναγνωρισμένα έργα σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας. Το βιβλίο είχε βρεθεί στο Νο 1 της λίστας των New York Times και ήταν φιναλίστ για National Book Award.
Οι καταγγελίες έφτασαν σε σχολικό συμβούλιο που είχε πλέον επανδρωθεί με πρόσωπα προσκείμενα στο ακροδεξιό κίνημα Moms for Liberty. Τα βιβλία αποσύρθηκαν από τις τάξεις και τοποθετήθηκαν σε ράφι για το υπόλοιπο της σχολικής χρονιάς.
Η ίδια η καθηγήτρια τέθηκε ουσιαστικά σε καθεστώς επαγγελματικής ομηρίας, με ανοιχτές απαιτήσεις για την απόλυσή της από γονείς, τοπικά στελέχη των Ρεπουμπλικανών και εκλεγμένους αξιωματούχους.
Αριθμοί που δείχνουν το μέγεθος
Από το 2021 έως τον Οκτώβριο του 2024, 23 πολιτείες θέσπισαν 47 περιορισμούς στην ελευθερία λόγου στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και άλλους 10 στην ανώτατη εκπαίδευση.
Τον Δεκέμβριο, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αρνήθηκε να εξετάσει προσφυγή κατά απόφασης που επέτρεπε σε βιβλιοθήκες του Τέξας να αποσύρουν βιβλία με αναφορές σε φύλο, φυλή ή σεξουαλικότητα, δίνοντας ουσιαστικά θεσμική κάλυψη στο κύμα λογοκρισίας.
Στη Νότια Καρολίνα, κανονισμός που εγκρίθηκε το 2023 οδήγησε σε καθολική απαγόρευση 21 βιβλίων λόγω «σεξουαλικού περιεχομένου», ανεξαρτήτως λογοτεχνικής ή εκπαιδευτικής αξίας.
Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με προσφυγή σχολικών βιβλιοθηκονόμων, ήταν η προληπτική απόσυρση δεκάδων ακόμη τίτλων και η κατάργηση σχολικών βιβλιοθηκών μέσα στις τάξεις, από φόβο πειθαρχικών ή χρηματοδοτικών κυρώσεων.
Ο ρόλος του Τραμπ και το ομοσπονδιακό χρήμα
Η κλιμάκωση ήρθε με δύο προεδρικά διατάγματα του Ντόναλντ Τραμπ τον Ιανουάριο του 2025. Στις 29 Ιανουαρίου εκδόθηκε κείμενο 2.300 λέξεων που απαιτεί από τα 98.000 δημόσια σχολεία των ΗΠΑ να υιοθετήσουν «πατριωτική εκπαίδευση» και να τερματίσουν την «ιδεολογική κατήχηση».
Η λέξη χρηματοδότηση ή τα παράγωγά της εμφανίζονται εννέα φορές, καθώς η κυβέρνηση απειλεί με διακοπή ομοσπονδιακών κονδυλίων όσα σχολεία δεν συμμορφωθούν.
Δύο ημέρες νωρίτερα, άλλο διάταγμα απαγόρευε στις στρατιωτικές σχολές και στον στρατό τη διδασκαλία θεωριών που χαρακτηρίζονται «διχαστικές» ή «αντιαμερικανικές».
Το αποτέλεσμα ήταν άμεσο: στα σχολεία του αμερικανικού Πενταγώνου αποσύρθηκαν 596 βιβλία, ενώ η Ναυτική Ακαδημία αφαίρεσε 381 τίτλους σχετικούς με φυλετική ισότητα, φύλο και κοινωνικά δικαιώματα.
Μεταξύ των απαγορευμένων συγγραφέων περιλαμβάνονται βραβευμένοι με Pulitzer και εν ενεργεία μέλη του Κογκρέσου.
Ιστορικές σκιές
Η Νότια Καρολίνα έχει μακρά ιστορία απαγορεύσεων. Τον 19ο αιώνα απαγορευόταν η διδασκαλία γραφής και ανάγνωσης στους σκλάβους, ενώ το 1835 στο Τσάρλεστον κάηκαν δημόσια φυλλάδια κατά της δουλείας.
Σήμερα, η πολιτεία ευθυγραμμίζεται πλήρως με τη γραμμή του Λευκού Οίκου, δηλώνοντας επίσημα «πλήρη συμμόρφωση» με την ατζέντα Τραμπ κατά της διαφορετικότητας, της ισότητας και της ένταξης.
Παράλληλα, λίστες απαγορευμένων όρων που εκδόθηκαν το 2025 απαγορεύουν τη χρήση εννοιών όπως «αντιρατσισμός», «κοινωνική δικαιοσύνη» και «αποκαταστατική δικαιοσύνη» στα δημόσια σχολεία, με το σκεπτικό ότι θέτουν σε κίνδυνο την ομοσπονδιακή χρηματοδότηση.
Ο φόβος ως εργαλείο
Για εκπαιδευτικούς όπως η Μέρι Γουντ, το κόστος δεν είναι θεωρητικό. Δέχθηκε απειλές θανάτου, στοχοποιήθηκε δημόσια και βρέθηκε αντιμέτωπη με κοινωνικό αποκλεισμό. Ο γιος της, μαθητής στο ίδιο σχολείο, άκουγε συμμαθητές του να τη χαρακτηρίζουν «ρατσίστρια» και «παράνομη». Παρότι διατήρησε τη θέση της και επανέφερε το βιβλίο στην τάξη το 2024, το έκανε με διαρκή φόβο μήπως μια φράση αξιοποιηθεί πολιτικά εναντίον της.
Το μήνυμα, ωστόσο, είναι σαφές και μετρήσιμο: χιλιάδες τίτλοι, εκατοντάδες σχολεία, δεκάδες πολιτείες και ομοσπονδιακά κονδύλια δισεκατομμυρίων δολαρίων χρησιμοποιούνται ως μοχλός για να επιβληθεί μια ενιαία ιδεολογική γραμμή.
Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, η απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ παύει να είναι τοπικό φαινόμενο και αποκτά κεντρική πολιτική καθοδήγηση, με ιστορικούς συνειρμούς που πολλοί θα προτιμούσαν να ξεχάσουν.
