Το εδαφικό δεν αποτελεί τωρινό «αγκάθι» στις έμμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Ακόμα και τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής (Φεβρουάριος 2022), πριν ακολουθήσει η ουκρανική αντεπίθεση του Απριλίου που είχε ως αποτέλεσμα την απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων από την περιφέρεια του Κιέβου και του Χαρκόβου, οι εδαφικές διεκδικήσεις της Ρωσίας «τορπίλιζαν» τις όποιες λιγοστές ελπίδες για τερματισμό του πολέμου κατά τη διάρκεια των απευθείας διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο πλευρών στη Λευκορωσία. Και μπορεί ο Τραμπ να πιέζει τον Ζελένσκι να παραδώσει το Ντονμπάς στη Ρωσία, για τους Ουκρανούς όμως η συγκεκριμένη περιοχή είναι κάτι περισσότερο από «απλά εδάφη».
Το Κρεμλίνο γνωρίζει πολύ καλά τη σημασία του Ντονμπάς, το οποίο είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη σοβιετική βιομηχανία, την περίοδο που το Τείχος βρισκόταν ακόμα στη θέση του. Εξ ου και από την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας, το καλοκαίρι του 2014, η Ρωσία ξεκίνησε τη διαδικασία αφαίρεσης εδαφών από την ουκρανική επικράτεια, βάζοντας στο στόχαστρο το Ντονμπάς (περιφέρειες Ντονέτσκ και Λουχάνσκ). Τα εδάφη αυτά έχουν τόσο στρατηγική και οικονομική όσο και ενεργειακή σημασία, που εξηγεί γιατί ο Πούτιν επιθυμεί διακαώς την προσάρτησή τους.
Το Ντονέτσκ είναι πλούσιο σε αποθέματα άνθρακα, λίθιο, τιτάνιο και γραφίτη, όπως και σε φυσικό αέριο (σχιστολιθικό). Επίσης, αποτελεί -μαζί με το Χάρκοβο στα βορειοανατολικά της χώρας- σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της Ουκρανίας, με αξιοσημείωτες επιδόσεις σε τομείς όπως η χαλυβουργία. Επίσης, ο έλεγχος του Ντονέτσκ επιτρέπει στη Ρωσία τη διασφάλιση του χερσαίου διαδρόμου που ξεκινά από τα ρωσικά σύνορα και φθάνει μέχρι την Κριμαία. Σε αυτόν τον χερσαίο διάδρομο βρίσκεται η Μαριούπολη, την οποία η Μόσχα διατηρεί υπό τον έλεγχό της και η Οδησσός, η πόλη – κλειδί στη Μαύρη Θάλασσα, που παραμένει στην ουκρανική επικράτεια. Διεθνείς αναλυτές προειδοποιούν ότι ο σχεδιασμός για τον συγκεκριμένο διάδρομο είναι να καταλήξει στη Μολδαβία και την ημιαυτόνομη επαρχία Υπερδνειστερία.
Παρόμοιο ρόλο έχει και το Λουχάνσκ, το έτερο κομμάτι του Ντονμπάς, με μικρότερη ωστόσο σημασία σε ορυκτά και αποθέματα άνθρακα. Ευρισκόμενο και αυτό στον μεγάλο ρωσικό διάδρομο που θέλει να δημιουργήσει η Μόσχα για να αποκόψει πλήρως την Ουκρανία από τη Μαύρη Θάλασσα και να εξασφαλίσει μια χερσαία ζώνη ανεφοδιασμού της Κριμαίας, που δεν θα εξαρτάται από τη ναυσιπλοΐα και την ομώνυμη γέφυρα, το Λουχάνσκ έχει εξίσου στρατηγική σημασία για τη Ρωσία. Και αυτό καθώς έρχεται να συμπληρώσει το Ντονέτσκ, δημιουργώντας έναν σημαντικό στρατηγικό και οικονομικό θύλακα για τη Ρωσία στην Ανατολική Ουκρανία, με πρόσβαση σε λιμάνια και διαδρόμους μεταφορών.
Και το σημαντικότερο όλων, στα εδάφη του Ντονέτσκ που παραμένουν υπό τον έλεγχο της Ουκρανίας, υπάρχουν καλά οχυρωμένες περιοχές, οι οποίες λειτουργούν ως μια «ουκρανική γραμμή Μαζινό», ένα τελευταίο προπύργιο πριν από τις μεγάλες πεδιάδες που οδηγούν στην πρωτεύουσα, Κίεβο. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που ο Ζελένσκι απορρίπτει κάθε ρωσική απαίτηση για την παραχώρηση μιας περιοχής, την οποία η Μόσχα αδυνατεί να καταλάβει, ενώ ο πόλεμος τον Φεβρουάριο του 2026 κλείνει τέσσερα χρόνια από την έναρξή του. Λαμβάνοντας, μάλιστα, υπ’ όψιν τα όσα έχουν καταγραφεί στη νεότερη ρωσική ιστορία (σ.σ. πόλεμοι στην Τσετσενία), η Ρωσία δεν δείχνει διατεθειμένη να σταματήσει να πολεμά μέχρι να εξασφαλίσει πλήρως τα συμφέροντά της.
Explainer για το εδαφικό στην Ουκρανία
Σε ανάλυσή του για το εδαφικό και το πώς επηρεάζει το ουκρανικό, το Bloomberg εξηγεί σε 7 ερωταπαντήσεις γιατί το Ντονμπάς αποτελεί «μήλον της έριδος» μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Συγκεκριμένα:
Γιατί το έδαφος θα είναι καθοριστικό για την ειρηνευτική συμφωνία στην Ουκρανία;
Παρά τις διακηρύξεις του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ότι μπορεί να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία ταχύτατα, η σύγκρουση συνεχίζεται και το βασικό αγκάθι παραμένει το ίδιο: το εδαφικό. Οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία θα πρέπει να καθορίσει το μέλλον των ουκρανικών περιοχών που βρίσκονται υπό ρωσική κατοχή, ένα ζήτημα που αγγίζει την κυριαρχία της χώρας, την ευρωπαϊκή ασφάλεια και τις ισορροπίες ισχύος μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία έχουν παρουσιάσει σχέδια που προβλέπουν ουσιαστική απώλεια ουκρανικών εδαφών, εγκατάλειψη της προοπτικής ένταξης στο ΝΑΤΟ και περιορισμό των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. Οι προτάσεις αυτές έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στο Κίεβο και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, καθώς θεωρείται ότι ανταμείβουν τη στρατιωτική επιθετικότητα και δημιουργούν προηγούμενο για μελλοντικές αναθεωρητικές κινήσεις της Μόσχας.
Ποια μέρη της Ουκρανίας ελέγχει η Ρωσία και γιατί;
Η Ρωσία ελέγχει περίπου το 20% του ουκρανικού εδάφους. Η Κριμαία προσαρτήθηκε παράνομα το 2014, ενώ τμήματα των επαρχιών Ντόνετσκ και Λουχάνσκ πέρασαν υπό ρωσικό ή φιλορωσικό έλεγχο την ίδια χρονιά, μετά από αυτονομιστική εξέγερση που υποστηρίχθηκε από το Κρεμλίνο. Μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή το 2022, η Ρωσία κατέλαβε εκτεταμένες περιοχές στις ίδιες επαρχίες, καθώς και τμήματα σε Χερσώνα και Ζαπορίζια, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου πυρηνικού σταθμού της Ευρώπης. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει επανειλημμένα εκφράσει την άποψη ότι η Ουκρανία αποτελεί μέρος της «ιστορικής Ρωσίας» και ότι τα σημερινά της σύνορα είναι τεχνητά. Παρότι οι ρωσικές δυνάμεις δεν ελέγχουν πλήρως τις τέσσερις αυτές επαρχίες, η Μόσχα ανακοίνωσε την προσάρτησή τους το 2022, διεξάγοντας τοπικά δημοψηφίσματα. Σημειώνεται ότι το ρωσικό σύνταγμα πλέον απαγορεύει ρητά την παραχώρηση εδαφών, που έχουν κηρυχθεί ρωσικά.
Πώς θα αλλάξουν τα σύνορα της Ουκρανίας σύμφωνα με τις τελευταίες ειρηνευτικές προτάσεις;
Σύμφωνα με το σχέδιο 20 σημείων του Τραμπ, η Κριμαία, το Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ θα αναγνωριστούν de facto ως ρωσικά. Η Ουκρανία θα αποσύρει τις δυνάμεις της από τα εδάφη που εξακολουθεί να ελέγχει στο Ντόνετσκ, τα οποία θα μετατραπούν σε αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη ασφαλείας. Στη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια, η γραμμή επαφής θα «παγώσει», οδηγώντας σε έμμεση διεθνή αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης. Η απαίτηση, πάντως, για ουσιαστική αποδοχή της απώλειας βασικών εδαφών παραμένει, προκαλώντας τις αντιρρήσεις του Κιέβου.
Πόσο πιθανό είναι να παραχωρήσει η Ουκρανία αυτά τα εδάφη;
Επισήμως, η ουκρανική ηγεσία απορρίπτει κάθε αναγνώριση εδαφικών απωλειών, επικαλούμενη το σύνταγμα που κατοχυρώνει την ακεραιότητα της χώρας. Στην πράξη, όμως, το Κίεβο φαίνεται πιο διατεθειμένο να αποδεχθεί μια «προσωρινή πραγματικότητα ρωσικού ελέγχου», εφόσον συνοδεύεται από ισχυρές εγγυήσεις ασφάλειας εκ μέρους των ΗΠΑ. Ωστόσο, στρατιωτικές αναλύσεις προειδοποιούν ότι η πλήρης παράδοση του Ντόνετσκ θα άφηνε την Ουκρανία στρατηγικά εκτεθειμένη. Αν και η κοινή γνώμη παραμένει σε μεγάλο βαθμό αντίθετη στις παραχωρήσεις, η κόπωση του πολέμου έχει μειώσει την απόλυτη απόρριψη, σύμφωνα με το Bloomberg.
Έχει ο Ζελένσκι άλλη επιλογή;
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι στηρίζεται πολιτικά από την Ευρώπη και την G7, όμως δέχεται ισχυρή πίεση από την Ουάσιγκτον για ταχεία επίτευξη μια ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Ρωσία. Η απειλή διακοπής της στρατιωτικής και πληροφοριακής υποστήριξης των ΗΠΑ (σ.σ. Starlink) είναι καθοριστική, την ώρα που η Ουκρανία αντιμετωπίζει ενεργειακή κρίση, συνεχιζόμενες αεροπορικές επιθέσεις και εσωτερικά προβλήματα διαφθοράς. Ταυτόχρονα, η ευρωπαϊκή οικονομική βοήθεια δεν είναι δεδομένη, καθώς υπάρχουν διαφωνίες για τη χρήση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Ως εκ τούτου, οι επιλογές του Ζελένσκι περιορίζονται δραματικά.
Ποιο είναι το ενδιαφέρον του Πούτιν για την περιοχή του Ντονμπάς;
Το Ντονμπάς αποτελεί ιστορικό βιομηχανικό πυρήνα, πλούσιο σε άνθρακα και βαριά βιομηχανία. Διαθέτει επίσης κρίσιμα αποθέματα πρώτων υλών, όπως λίθιο, τιτάνιο και γραφίτη. Πέρα από την οικονομική αξία, η περιοχή έχει τεράστια στρατηγική σημασία, καθώς ο έλεγχός της επιτρέπει στη Ρωσία να διατηρεί χερσαίο διάδρομο προς την Κριμαία μέσω της Μαριούπολης.
Γιατί ο Πούτιν θέλει να διατηρήσει τον έλεγχο της Κριμαίας;
Η Κριμαία έχει βαθιά ιστορική και στρατηγική σημασία για τη Ρωσία. Φιλοξενεί τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας στη Σεβαστούπολη και επιτρέπει τον έλεγχο κρίσιμων θαλάσσιων οδών εμπορίου και ενέργειας. Η προσάρτησή της το 2014 ενίσχυσε καθοριστικά τη ρωσική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή και αποτέλεσε τη βάση για τη μετέπειτα εισβολή στην Ουκρανία. Για τον Πούτιν, η Κριμαία είναι ταυτόχρονα σύμβολο ιστορικής αποκατάστασης και εργαλείο στρατιωτικής ισχύος.
Τι τελικά συνέβη με το σπίτι του Πούτιν και τη φερόμενη ουκρανική επίθεση με drones
Εν τω μεταξύ, έντονη κλιμάκωση της ρητορικής και νέα ένταση στις ειρηνευτικές προσπάθειες για την Ουκρανία προκάλεσαν οι ρωσικές καταγγελίες περί ουκρανικής επίθεσης σε προεδρική κατοικία του Βλαντίμιρ Πούτιν. Σύμφωνα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, η Ουκρανία εξαπέλυσε στις 28 και 29 Δεκεμβρίου επίθεση με 91 μη επανδρωμένα αεροσκάφη μεγάλου βεληνεκούς εναντίον κατοικίας του Ρώσου προέδρου στην περιοχή του Νόβγκοροντ. Ο Λαβρόφ προειδοποίησε ότι τέτοιες ενέργειες δεν θα μείνουν χωρίς απάντηση και ότι η Μόσχα θα επανεξετάσει τη διαπραγματευτική της στάση, χωρίς ωστόσο να διευκρινιστεί εάν ο Πούτιν βρισκόταν στην κατοικία εκείνη τη στιγμή.
Οι ουκρανικές αρχές απέρριψαν κατηγορηματικά τους ρωσικούς ισχυρισμούς. Ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτήρισε τους ισχυρισμούς της Μόσχας «έναν ακόμη γύρο ψεμάτων», υποστηρίζοντας ότι η Ρωσία επιχειρεί να υπονομεύσει την πρόοδο που έχει σημειωθεί στις συνομιλίες για την ειρήνη με τη συμμετοχή των ΗΠΑ. Παράλληλα, προειδοποίησε ότι η Ρωσία ενδέχεται να χρησιμοποιεί τις καταγγελίες αυτές ως πρόσχημα για να δικαιολογήσει νέες επιθέσεις σε ουκρανικούς κυβερνητικούς στόχους στο Κίεβο. Προς αυτήν την κατεύθυνση, ο Ζελένσκι κάλεσε τον Αμερικανό πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ, να αντιδράσει στις ρωσικές απειλές.
Σε μια παράλληλη εξέλιξη, ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε ότι ο Τραμπ είχε «θετική τηλεφωνική συνομιλία» με τον Πούτιν σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Σύμφωνα με το Κρεμλίνο, ο Ρώσος πρόεδρος ενημέρωσε τον Αμερικανό ομόλογό του για την υποτιθέμενη επίθεση και του μετέφερε ότι η Ρωσία θα επανεξετάσει τη θέση της στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Ο σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου, Γιούρι Ουσακόφ, δήλωσε ότι ο Τραμπ εμφανίστηκε «σοκαρισμένος» από τις πληροφορίες, τονίζοντας ωστόσο ότι η Μόσχα επιθυμεί να συνεχίσει τη συνεργασία με τις ΗΠΑ για την επίτευξη ειρήνης.
Από την πλευρά της, η Ουκρανία επιμένει ότι οι ρωσικές ανακοινώσεις στερούνται βάσης και αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής παραπληροφόρησης. Ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας, Άντριι Σιμπίχα, κάλεσε τη διεθνή κοινότητα να καταδικάσει τους ρωσικούς χειρισμούς, υποστηρίζοντας ότι η Μόσχα αναζητά προσχηματικές δικαιολογίες για περαιτέρω στρατιωτικές επιθέσεις στην Ουκρανία.
