Την Τετάρτη, το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα εκδικάσει την υπόθεση Pfizergate, έπειτα από χρόνια διαμάχης γύρω από τα υποτιθέμενα διαγραμμένα γραπτά μηνύματα που αντάλλαξε η επικεφαλής της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, με τον CEO του αμερικανικού φαρμακευτικού κολοσσού Pfizer Άλμπερτ Μπουρλά, σε μια συμφωνία πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ για τα εμβόλια με τις Βρυξέλλες.
Όπως γράφει ο ιστότοπος ftm.eu, αυτό που ξεκίνησε ως ένα απλό νομικό ερώτημα -κατά πόσον τα μηνύματα κειμένου θεωρούνται έγγραφα σύμφωνα με το δίκαιο της Ε.Ε.- κλιμακώθηκε σε μια δικαστική μάχη που απειλεί τον ισχυρισμό της Φον ντερ Λάιεν ότι είναι ακλόνητη υπέρμαχος του κράτους δικαίου. Η επικεφαλής της Επιτροπής έχει αντιδράσει στις κρίσιμες ερωτήσεις δημοσιογράφων, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας σχετικά με τα κείμενα.
«Είμαι διαφανής», επέμεινε η Φον ντερ Λάιεν κατά τη διάρκεια δημόσιας συζήτησης πριν από την επανεκλογή της. Και όμως, η απόφαση θα μπορούσε να σηματοδοτήσει ένα σημείο καμπής για την ελευθερία της πληροφόρησης εντός του μπλοκ.
Η υπόθεση ασκήθηκε από τους New York Times και την πρώην επικεφαλής του γραφείου τους στις Βρυξέλλες, Matina Stevis-Gridneff (δημοσιογράφος που την εποχή εκείνη εργαζόταν στο γερμανικό netzpolitik.org), κατά της Επιτροπής.
Οι τρεις κορυφαίες ερωτήσεις στις οποίες θα πρέπει να επικεντρωθεί η αυριανή απόφαση, οι οποίες απαντήθηκαν:
- Τι περιέχουν τα γραπτά μηνύματα που η Φον ντερ Λάιεν θέλει να κρατήσει μυστικά;
Εν ολίγοις: δεν ξέρουμε, αναφέρει το δημοσίευμα.
Η Φον ντερ Λάιεν αποκάλυψε για πρώτη φορά τις κλήσεις και τα μηνύματά της με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer, Άλμπερτ Μπουρλά, σε συνέντευξή της στους New York Times τον Απρίλιο του 2021. Εκείνη την εποχή η επικεφαλής της Επιτροπής ήταν πρόθυμη να διαφημίσει τον ρόλο της στην εξασφάλιση των εμβολίων COVID-19 που εξακολουθούν να χρειάζονται απεγνωσμένα σε πολλά κράτη μέλη της Ε.Ε., καθώς το μπλοκ υστερούσε σημαντικά σε σχέση με ομόλογες χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ στα ποσοστά εμβολιασμού των πολιτών.
Ωστόσο, οι λεπτομέρειες των συμβάσεων που αποκαλύφθηκαν από τους Financial Times τρεις μήνες αργότερα δείχνουν ότι η Ε.Ε. πλήρωσε ένα πιο τσουχτερό τίμημα για τις νέες δόσεις που η Φον ντερ Λάιεν βοήθησε να εξασφαλιστούν σε σχέση με μια προηγούμενη δόση: η νέα συμφωνία, η οποία προέβλεπε την προμήθεια όσο το δυνατόν περισσότερων 1,8 δισεκατομμυρίων νέων δόσεων, περιλάμβανε αύξηση της τιμής μιας δόσης από 15,50 ευρώ σε 19,50 ευρώ, γεγονός που κόστισε στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επιπλέον δισεκατομμύρια ευρώ σε χρήματα των φορολογουμένων. Τα κείμενα θα μπορούσαν να παράσχουν στοιχεία γύρω από τον ρόλο της Φον ντερ Λάιεν στην αγορά του εμβολίου και να βοηθήσουν να χυθεί φως στο πώς προέκυψε η υψηλότερη τιμή.
Το εκτελεστικό όργανο της Ε.Ε. ισχυρίστηκε σε ακρόαση στο Λουξεμβούργο τον Νοέμβριο ότι τα κείμενα χρησιμοποιούνταν μόνο για τον συντονισμό των συνεδριάσεων και δεν περιείχαν ουσιαστικές πληροφορίες. Ωστόσο, οι δικηγόροι της Επιτροπής παραδέχθηκαν ότι δεν είχαν δει στην πραγματικότητα τα ίδια τα κείμενα. Αντ’ αυτού είχαν βασιστεί σε όσα τους είχε αναφέρει το υπουργικό συμβούλιο της Φον ντερ Λάιεν. Οι δικηγόροι δεν μπορούσαν επίσης να απαντήσουν στις ερωτήσεις του δικαστηρίου σχετικά με το αν τα κείμενα υπήρχαν ακόμη: ενώ η Επιτροπή δεν είχε αρχειοθετήσει τα μηνύματα, οι δικαστές προσπαθούσαν να διαπιστώσουν αν είχαν αποθηκευτεί σε κάποιο φυσικό τηλέφωνο.
- Τι απομένει για να αποφασίσουμε αν τα κείμενα έχουν ουσιαστικά διαγραφεί;
Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι μόνο τα μηνύματα που περιέχουν ουσιαστικές πληροφορίες πληρούν τις προϋποθέσεις για να θεωρηθούν έγγραφο σύμφωνα με τη νομοθεσία της Ε.Ε. για τη διαφάνεια, και επομένως τα «βραχύβια» γραπτά μηνύματα εξαιρούνται από αυτήν. Μέχρι σήμερα η εκτελεστική εξουσία της Ε.Ε. δεν έχει επιτρέψει την πρόσβαση σε ούτε ένα γραπτό μήνυμα -ούτε από τη Φον ντερ Λάιεν, ούτε από κανέναν άλλον.
Στην απόφασή τους οι 15 δικαστές του Γενικού Δικαστηρίου της Ε.Ε. είναι πιθανό να επικεντρωθούν στον στενό ορισμό της Επιτροπής για το τι συνιστά έγγραφο που πληροί τις προϋποθέσεις, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα στο Follow the Money ο νομικός Päivi Leino-Sandberg. Ο Φινλανδός ακαδημαϊκός, ο οποίος έχει παρακολουθήσει στενά την υπόθεση, πιστεύει επίσης ότι το δικαστήριο του Λουξεμβούργου θα μπορούσε να πει κάτι σχετικά με την υποχρέωση της Επιτροπής να διατηρεί τα έγγραφα που θεωρούνται ότι εμπίπτουν στον νόμο. «Αυτό σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να σας επιτρέπεται να αποφεύγετε τις υποχρεώσεις δημοσιοποίησης καταστρέφοντας ενεργά έγγραφα», δήλωσε.
- Τι μπορεί να σημαίνει η απόφαση για το πόσο διαφανής πρέπει να είναι η Ε.Ε.;
Όπως σημειώνεται στο δημοσίευμα, μεγάλο μέρος της σύγχρονης γραφειοκρατίας των Βρυξελλών διοικείται μέσω κειμένων και άμεσων μηνυμάτων. Οι υπουργοί Εξωτερικών της Ε.Ε. για παράδειγμα, ανταλλάσσουν πληροφορίες μέσω μιας ομάδας Signal που διευθύνεται από τον επικεφαλής της διπλωματίας του μπλοκ, Κάγια Κάλλας. Τα 30.000 μέλη του προσωπικού της Επιτροπής χρησιμοποιούν την πλατφόρμα Teams της Microsoft για εσωτερικές ανταλλαγές, καθώς και έναν πίνακα μηνυμάτων στο εσωτερικό δίκτυο (τον οποίο η Επιτροπή θεωρεί εκτός ορίων για αιτήματα πρόσβασης, παρόμοια με τα μηνύματα κειμένου).
Το 2022 ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, ένα ανεξάρτητο όργανο παρακολούθησης της Ε.Ε., ζήτησε από τα θεσμικά όργανα και τους οργανισμούς της Ε.Ε. να καθορίσουν σαφείς οδηγίες σχετικά με το πότε και πώς θα πρέπει να «εξάγονται, να μεταφέρονται και να καταγράφονται» τα κείμενα και τα άμεσα μηνύματα από το προσωπικό και τις υπηρεσίες της Ε.Ε. Τους ζήτησε επίσης να διευκολύνουν την εν λόγω καταγραφή με την εισαγωγή νέων τεχνολογικών λύσεων.
Τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους, ωστόσο -ακριβώς κατά την έναρξη της δεύτερης θητείας της Φον ντερ Λάιεν- η Επιτροπή άλλαξε τις κατευθυντήριες γραμμές της για τη διαφάνεια. Σύμφωνα με το νέο κείμενο, τα έγγραφα, συμπεριλαμβανομένων των νομικών γνωμοδοτήσεων και των φακέλων από τις ρυθμιστικές έρευνες της εκτελεστικής εξουσίας της Ε.Ε., υπόκεινται πλέον σε «τεκμήριο μη δημοσιοποίησης», πράγμα που σημαίνει ότι οι αιτήσεις πρόσβασης σε τέτοια έγγραφα θα απορρίπτονται εξ ορισμού, εκτός εάν ο αιτών μπορεί να αποδείξει δημόσιο συμφέρον.
Οι τροποποιημένοι κανόνες ορίζουν επίσης ότι τα γραπτά μηνύματα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για σημαντικές πληροφορίες, εκτός εάν είναι απολύτως απαραίτητο, και ότι, όταν χρησιμοποιούνται, θα πρέπει να συμμορφώνονται με τους κανόνες της Επιτροπής για την αυτόματη εξαφάνιση των μηνυμάτων.
Εν ολίγοις, «καλή τύχη με την αίτηση μηνυμάτων κειμένου στο μέλλον», σχολίασε ο νομικός Leino-Sandberg.
Συνολικά, όμως, η απόφαση Pfizergate και μια ξεχωριστή νομική αμφισβήτηση των αναθεωρημένων κανόνων διαφάνειας θα μπορούσαν να ανατρέψουν το status quo και να αναγκάσουν τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. να αρχειοθετούν με συνέπεια τα μηνύματα κειμένου.
