Όταν η πλειοψηφία των Βρετανών που συμμετείχαν στο δημοψήφισμα για το Brexit, τον Ιούνιο του 2016, τάχθηκαν υπέρ της αποχώρησης της χώρας τους από την ΕΕ δεν μπορούσαν να φανταστούν πως θα χάνονταν θέσεις εργασίας που δεν αναπληρώθηκαν ξανά. Όχι μόνον δεν αποτράπηκε η αύξηση της παράνομης μετανάστευσης μέσα στα επόμενα χρόνια, αλλά ταυτόχρονα η αγορά εργασίας μόνο στο Λονδίνο συρρικνώθηκε κατά 290.000 άτομα και η οικονομία της βρετανικής πρωτεύουσας κατά 30 δισ. στερλίνες, σύμφωνα με μελέτη του Cambridge Econometrics. Ακόμη και σήμερα παρατηρούνται ελλείψεις στο γεωργικό προσωπικό, ιδιαίτερα στις απαιτητικές αγροτικές εργασίες, όπως έδειξαν επίσημα στοιχεία που υποβλήθηκαν στο βρετανικό κοινοβούλιο.
Οπότε η σκληρή πολιτική κατά της μετανάστευσης που προασπίζει με σθένος ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, και τα ακροδεξιά κόμματα στην Ε.Ε δημιουργούν μείζονα ερωτήματα για την επάρκεια των αγορών εργασίας, ιδιαίτερα σ’ ότι αφορά θέσεις χαμηλών δεξιοτήτων που οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν προτίθενται να αναλάβουν. Τα ερωτήματα αυτά γίνονται ακόμη πιο ακανθώδη εάν συμπεριλάβει κανείς το δημογραφικό πρόβλημα στις ανεπτυγμένες κοινωνίες της Δύσης.
Το «μεγάλο, όμορφο νομοσχέδιο» του Ντόναλντ Τραμπ, το οποίο πέρασε από το Κογκρέσο στις αρχές Ιουλίου, περιλαμβάνει την αύξηση των ομοσπονδιακών κονδυλίων για την πρόσληψη 10.000 επιπλέον πρακτόρων της Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Τελωνείων (ICE) έως το 2029. Εάν, όμως, συνεχιστούν οι απελάσεις μεταναστών από τις ΗΠΑ λόγω της πολιτικής των σκληρών συνόρων του Τραμπ, τότε οικονομικοί αναλυτές προειδοποιούν πως οι επιπτώσεις στην αγορά θα είναι άμεσες. Το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO) ανέφερε προ τριμήνου πως εάν μειωθούν οι μετανάστες στις ΗΠΑ και αναχαιτιστεί η αύξηση της απασχόλησης τότε η αμερικανική οικονομία θα αντιμετωπίσει σοβαρά κενά μέσα στην επόμενη 30ετία. Οι κλάδοι που θα επηρεαστούν πιο πολύ είναι ο κατασκευαστικός, οι υπηρεσίες, οι μεταφορές, η φιλοξενία, η μεταποίηση και η γεωργία. Στη φιλοξενία, παραδείγματος χάριν, το ποσοστό των ξένων που εργάζονται στις ΗΠΑ αντιπροσωπεύει το 20% του συνόλου. Στις κατασκευές φτάνει το 30% και στον αγροτικό κλάδο ξεπερνά το 20%.
Ανάλογη είναι η εικόνα που διαμορφώνεται στην Ευρώπη. Σύμφωνα με έρευνα της Caixa Bank που δημοσιεύτηκε στα μέσα Ιουνίου, «θα πρέπει να γίνει ειδική μνεία στη συμβολή του αλλοδαπού πληθυσμού στη δυναμική της αγοράς εργασίας, ιδιαίτερα λαμβανομένης υπόψη της γήρανσης του πληθυσμού». Η αναλύτρια της ισπανικής τράπεζας, Μαρία Ρομέρο Μελέντεθ, αναφέρει ότι πάνω από το 50% των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν μεταξύ 2019 και 2024 καλύφθηκαν από εργαζομένους εκτός Ε.Ε. -περίπου 3,4 εκατομμύρια- παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν μόλις το 6,6% του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού το 2024. Ένα μεγάλο τμήμα της αύξησης αυτής από το 2022 και έπειτα πηγάζει από την εισροή Ουκρανών λόγω του πολέμου με τη Ρωσία. Υπολογίζεται πως πάνω από τέσσερα εκατ. Ουκρανοί έχουν εγκατασταθεί στο εξωτερικό, με την Πολωνία και τη Γερμανία να είναι κύριοι αποδέκτες.
Σε πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) τονίζεται πως η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας στην Ευρωζώνη την περίοδο 2023-24 αποδίδεται στην αύξηση των μεταναστών εκτός Ε.Ε και την ενίσχυση της απασχόλησης τους. Μπορεί στην Ιταλία να ήταν περιορισμένος ο αντίκτυπος, αλλά στη Γερμανία οι εργαζόμενοι από το εξωτερικό μετρίασαν τις επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού.
Σύμφωνα με έρευνα της EBSCO, η οποία εδρεύει στην Αλαμπάμα, και ανάλυση της Eurofound, προκύπτει πως τόσο η Ευρώπη όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν ευρείες και πολύπλευρες ελλείψεις στην αγορά εργασίας, οι οποίες οφείλονται στις δημογραφικές αλλαγές. Αυτά τα κενά δεν αφορούν μόνο έναν καθαρό αριθμό κενών θέσεων εργασίας, αλλά περιλαμβάνουν επίσης σημαντικές αναντιστοιχίες στις δεξιότητες, περιφερειακές ανισορροπίες, και πίεση σε κρίσιμους τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη, οι υπηρεσίες και η γεωργία.
Ουδείς πια δεν μπορεί να αμφισβητήσει την έκταση του δημογραφικού προβλήματος στην Ε.Ε. Ο συνολικός πληθυσμός των 27 κρατών-μελών αναμένεται να συρρικνωθεί σημαντικά, από 451 εκατ. το 2022 σε 406 εκατ. το 2050, δηλαδή μια μείωση 10%. Επιπροσθέτως, ο αριθμός των ατόμων σε ηλικία εργασίας, δηλαδή από 20 έως 64 ετών, εκτιμάται ότι θα μειωθεί ακόμη περισσότερο, από 264 εκατομμύρια το 2022 σε 207 εκατομμύρια το 2050, δηλαδή μια μείωση 21%, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Ε.Ε. Στις ΗΠΑ, το 16,5% του πληθυσμού, ήτοι περίπου 54 εκατομμύρια άτομα, είναι άνω των 65 ετών. Μέχρι το 2030, ο αριθμός αυτός αναμένεται να ανέλθει στα 74 εκατομμύρια. Μάλιστα, ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης αναμένεται να χάσει πάνω από 2,1 εκατ. εργαζομένους, ενώ η ζήτηση για τις υπηρεσίες του αυξάνεται λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.
