28η Οκτωβρίου: Η Ελλάδα γιορτάζει την εθνική επέτειο του "Όχι"

Με τη μεγάλη στρατιωτική παρέλαση στη Θεσσαλονίκη και με τις σχολικές παρελάσεις σε όλη τη χώρα κορυφώνονται σήμερα Τρίτη οι εορταστικές εκδηλώσεις για την εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940.

Η παρέλαση στη Θεσσαλονίκη θα ξεκινήσει στις 11.00 στην παραλιακή λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ θα την παρακολουθήσουν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τασούλας, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, οι υπουργοί Άμυνας της Ελλάδας, Νίκος Δένδιας, και της Κύπρου Βασίλης Πάλμας, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτης Φάμελλος, ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος, εκπρόσωποι κομμάτων, μέλη της κυβέρνησης, βουλευτές, η περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας Αθηνά Αηδονά, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Στέλιος Αγγελούδης, εκλεγμένοι της αυτοδιοίκησης, η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, εκπρόσωποι προξενικών αρχών κ.ά.

Νωρίτερα, στις 10.30, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας θα καταθέσει στεφάνι στο Ηρώο του Γ΄ Σώματος Στρατού.

Ξημερώματα 28ης Οκτωβρίου 1940…

Λίγο μετά τις 03:00 τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940 η τότε ιταλική κυβέρνηση απέστειλε στην Ελλάδα τελεσίγραφο, δια του Ιταλού πρέσβη στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι, ο οποίος και το επέδωσε ιδιόχειρα στον Ιωάννη Μεταξά στην οικία του στην Κηφισιά και με το οποίο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία του Βασιλείου της Ελλάδος, (λιμένες, αεροδρόμια κλπ), για ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεών του, στη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική.

Μετά την ανάγνωση του κειμένου ο Μεταξάς απάντησε στον Ιταλό πρέσβη στα γαλλικά (επίσημη διπλωματική γλώσσα) την ιστορική φράση: «Alors, c’est la guerre», (Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο), εκδηλώνοντας έτσι την αρνητική θέση επί των ιταλικών αιτημάτων.

Στις 05:30 τα ξημερώματα, ξεκίνησε ο ελληνοιταλικός πόλεμος με την αιφνιδιαστική εισβολή (το τελεσίγραφο όριζε ότι η επίθεση θα ξεκινούσε στις 6 πμ) των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο, οπότε η Ελλάδα αμυνόμενη εισήλθε στον πόλεμο. Το λεγόμενο «Έπος του Σαράντα», το οποίο ακολούθησε, και οι μεγάλες νίκες που ο ελληνικός στρατός κατήγαγε εις βάρος των Ιταλών, καθιερώθηκε να γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου, την ημέρα της επίδοσης του ιταλικού τελεσιγράφου και της άρνησης του Ιωάννη Μεταξά να συναινέσει.

Κάθε χρόνο αυτήν τη μέρα γίνεται στη Θεσσαλονίκη, η επίσημη εορτή, παρουσία του/της Προέδρου της Δημοκρατίας και άλλων επισήμων, με μεγάλη στρατιωτική παρέλαση. Στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις γίνονται μαθητικές παρελάσεις, ενώ δημόσια και ιδιωτικά κτίρια υψώνουν την ελληνική σημαία.

Η επέτειος του «ΟΧΙ» γιορτάστηκε για πρώτη φορά στα χρόνια της Κατοχής. Στο κεντρικό κτίριο και στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιήθηκε ο πρώτος εορτασμός στις 28 Οκτωβρίου 1941. Στη δεύτερη επέτειο (28/10/1942), ο εορτασμός έγινε στην Πλατεία Συντάγματος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΠΟΝ και ΠΕΑΝ. Για πρώτη φορά η επέτειος γιορτάστηκε επίσημα στις 28 Οκτωβρίου 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.

Η Εκκλησία της Ελλάδος αποφάσισε το 1952, η γιορτή της Αγίας Σκέπης από την 1η Οκτωβρίου να μεταφερθεί στις 28 Οκτωβρίου, με το αιτιολογικό ότι η Παναγία βοήθησε τον Ελληνικό Στρατό στον πόλεμο της Αλβανίας.

28η Οκτωβρίου: Η άγνωστη τραγωδία στην περαταριά Λούρου

Εκεί, όπου σήμερα βρίσκονται τα απομεινάρια μια παλιάς σιδερένιας γέφυρας, τύπου Μπέλεϋ στον ποταμό Λούρο, ανάμεσα στα χωριά Νέα Κερασούντα και Άγιος Σπυρίδωνας, έμελλε τη νύχτα της 27ης προς 28η Απριλίου του 1941 να γραφτεί μια άγνωστη σε πολλούς, τραγωδία.

Θύματα, δεκατρείς εξουθενωμένοι από το αλβανικό μέτωπο φαντάροι, που απεγνωσμένα μαζί με χιλιάδες άλλους μετά τη συνθηκολόγηση, κατηφόριζαν για να φτάσουν στον τόπο τους, και πνίγηκαν στον Λούρο ποταμό.

Οι περαταριές, που ήταν ξύλινες αυτοσχέδιες εξέδρες για να γεφυρώνεται ο ποταμός Λούρος ήταν η μοναδική λύση, για τους χιλιάδες στρατιώτες, ως παράκαμψη και ταχύτερη διαφυγή από τον συνωστισμό του γεφυριού της Άρτας και τα γερμανικά μπλόκα στη γέφυρα Καλογήρου. Στις όχθες του ποταμού κατέφθαναν συνεχώς με τα μουλάρια ή τα άλογα τους, χωρίς οπλισμό, καθώς τον είχαν παραδώσει στην Ηγουμενίτσα και τα Ιωάννινα, πεινασμένοι, ταλαιπωρημένοι, με ψείρες. Ο προορισμός τους, ήταν περιοχές στη νότια Ελλάδα. Έφταναν στο χωριό Νέα Κερασούντα και στη συνέχεια με τη βοήθεια της περαταριάς, συνέχιζαν την πορεία τους, περνώντας από το χωριό του Αγίου Σπυρίδωνα.

Οι ερευνητές Φώτης Βράκας και ο Αποστόλης Μπρέντας από τον Άγιο Σπυρίδωνα κατέγραψαν μαρτυρίες για την «τραγωδία της περαταριάς», ως μνημόσυνο στα παλληκάρια που γλίτωσαν στο μέτωπο, όμως η μοίρα είχε άλλα σχέδια. Δεν γύρισαν ποτέ στο σπίτι. Τα κάταπιε το ποτάμι.

28η Οκτωβρίου: Η άγνωστη τραγωδία στην περαταριά Λούρου. Ήρωες του αλβανικού μετώπου χάνονται στα νερά του ποταμού ©ΑΠΕ-ΜΠΕ

Ο κ. Βράκας, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, πως «ο άδικος χαμός των νεαρών αντρών συγκλόνισε και τη μικρή κοινωνία του χωριού. Οι μαρτυρίες που έχουμε, προέρχονται από άτομα τα οποία δεν ήταν πάνω στην περαταριά αλλά στις όχθες. Ήταν μάρτυρες του δυστυχήματος, αλλά όχι του τι συνέβηκε πάνω στην περαταριά».

Ο Αποστόλης Μπρέντας, καταγράφει την μαρτυρία του Στάθη Τσιόντζου από τη γειτονική Πέτρα.

«… Πέρασαν πολλοί φαντάροι από δω, πολλοί Κρητικοί και χαμπέρια. Είχαν σκορπίσει σε διάφορα χωριά. Είχαν βρει εδώ τη γέφυρα (περαταριά), να πάρουν λίγο ψωμί, νηστικοί ήταν και να περάσουν απέναντι. Από την Πρέβεζα, από τα Γιάννενα ερχόταν, δεν ήξεραν τον τόπο τα παιδιά αυτά και Κρητικοί είχαν πέσει εδώ, με τ’ άλογα ερχόταν καβάλα κι έφευγαν ύστερα να πάνε στα σπίτια τους ο κόσμος. Όπως ήταν ο στρατός που ερχόταν από τη μάχη, θα πέρναγαν υποχρεωτικά από δω. Δεν ήταν στην απάνω πλευρά να έρθουν από τα Γιάννενα, για να πάνε από την Γέφυρα της Άρτας, αφού ερχόταν από πέρα από την Πρέβεζα θα πέρναγαν υποχρεωτικά από δω. Ήταν Άνοιξη που πέρασαν οι στρατιώτες, είχε κόψει το πολύ νερό. Βέβαια άμα έβρεχε, έβγαινε και το Μάη το ποτάμι έξω, και σε μας, εδώ που είμαστε τώρα έρχονταν τα νερά του Λούρου, τότες. Αλλά τώρα όχι, έχουν γίνει έργα και δεν πλημμυρίζει. Εμείς είχαμαν τη γέφυρα και την Περαταριά που λέγαμε. Για να σου δώσω να καταλάβεις, ήταν μεγάλα καδρόνια, σανίδες, ένα από δω κι ένα από κει, γύρω στα 5 – 6 μέτρα. Είχε κι ένα σχοινί πιασμένο από τη μία όχθη στην άλλη. Ο περατάρης τράβαγε το καρούλι και περνάγαμε απέναντι. Πέρναγαν σούστες, τα κάρα μέσα με τ’ άλογα και τα πέρναγαν απέναντι. Το ατύχημα έγινε στην περαταριά στο χωριό Άγιος Σπυρίδωνας. Εκεί μπατάρισε η Περαταριά με τα σανίδια. Με το τράβηγμα που έκαναν στο καρούλι, τα μουλάρια που είχαν βάλει μέσα οι στρατιώτες φοβήθηκαν, έσπασαν τα καδρόνια, μπατάρισαν κι έτσι πνίγηκαν τα παιδιά. Εμείς βάζαμε μέσα στην περαταριά, σούστες, κάρα με άλογα και τα περνούσαμε απέναντι, συνέχεια. Τα δικά μας άλογα και τα μουλάρια ήταν μαθημένα που τα πηγαίναμε έτσι, αλλά τα ξένα πράματα (ζώα) δεν ήταν μαθημένα. Τα έβαλαν μέσα αυτά τα μουλάρια που έφερναν μαζί τους οι φαντάροι χωρίς να ξέρουν ότι θα φοβηθούν. Όταν άρχισε το ταλάνισμα, τα ζώα άρχισαν να πηδάνε στον αέρα κι αγρίεψαν. Έσπασαν τα καδρόνια και γι’ αυτό πνίγηκαν τα παιδιά. Έπειτα αυτά δεν θα ήξεραν και μπάνιο. Ύστερα και μπάνιο να ήξεραν, άμα είσαι ντυμένος με χλαίνη και πολλά ρούχα το ποτάμι έχει 4 – 5 μέτρα βάθος εκεί, δεν βγαίνεις εύκολα γιατί σε τραβάει κάτω. ».

Μια ακόμη μαρτυρία, είναι εκείνη της κ. Μάνθα Ρώσιου, η οποία έζησε σαν παιδάκι την τραγωδία και την διηγήθηκε στον Φώτη Βράκα λίγο πριν πεθάνει.

«Τι μου θύμησες τώρα Φώτη μου… Εγώ ήμουν μικρή 4 ή 5 χρονών θα ήμουν τότε και πήγαινα με την μάνα μου και άλλες γυναίκες για νερό στην πηγή. Από κει, παίρναμε τότε το καλό νερό, για να πίνουμε. Μόλις φτάσαμε στην περαταριά γίνονταν χαμός. Μόλις πρέπει να είχε αναποδογυρίσει η περαταριά και πνίγονταν οι φαντάροι. Φωνές από δω, φωνές απο την άλλη μεριά από τα Λεβούνια, που ήταν και άλλοι φαντάροι και τρέχαν μήπως βοηθήσουν…πάνε τα καημένα τα παιδάκια… Δεν πήραμε νερό εκείνη την μέρα. Γυρίσαμε πίσω. Χρόνια αργότερα κατέβαινα από τα Λεβούνια και στην παλιά γέφυρα την ξύλινη στο ποτάμι, δεν θυμάμαι με ποιον ήμουν. Πρέπει να ήταν μετά τον εμφύλιο, συνάντησα μια ταλαιπωρημένη γυναίκα, να κλαίει στο ποτάμι και να έχει ένα αναμμένο κερί. Την ρωτήσαμε τι κάνει και αν θέλει βοήθεια. Μας διηγήθηκε τον πόνο της και όταν της είπα, πως τα έζησα με αγκάλιασε και κλάψε περισσότερο. Είχε ξεκινήσει την προηγούμενη μέρα από το χωριό της και διανυκτέρευσε στην Άρτα και ήρθε εδώ να ανάψει κερί στο αδικοχαμένο παιδί της….

Η γυναίκα αυτή με το κερί, ήταν η Ελένη Παππά από τους Μελισσουργούς…».

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος και η Κοινότητα Αγίου Σπυρίδωνα Άρτας μετά από 84 χρόνια του συμβάντος, πραγματοποίησαν για πρώτη φορά εκδήλωση μνήμης και επιμνημόσυνη δέηση. Κατά την εκδήλωση που έγινε πρόσφατα, ακούστηκαν για πρώτη φορά τα ονόματα όλων των νεκρών αλλά και μαρτυρίες σχετικά με το γεγονός

Ο Αποστόλης Μπρέντας και ο Φώτης Βράκας μας επισημαίνουν ότι το τραγικό δυστύχημα, ήταν ένα από τα πολλά, που συνέβησαν κατά την οπισθοχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Αλβανία.

«Ένα κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας που δεν έχει καταγραφεί, ούτε και ενδιαφέρθηκε ποτέ κάποιος να το αναδείξει. Είναι οι μικρές λεπτομέρειες της ιστορίας που πέρασαν απαρατήρητες, δεν ενδιέφεραν ποτέ κανέναν, ούτε και συγκίνησαν ποτέ την επίσημη πολιτεία, εκτός, από τις οικογένειες που έζησαν και βίωσαν το δράμα για τον άδικο χαμό των παιδιών τους», λένε χαρακτηριστικά.

28η Οκτωβρίου: Η ασυμβίβαστη, ηρωική απόφαση ενός Έλληνα φαντάρου

«…Την 6η Απριλίου οπισθοχωρήσαμε με αποτέλεσμα την υποδούλωσιν της πατρίδας μου. Πριν ακόμη η στυγνή σκλαβιά σκεπάσει όλη την Ελλάδα και λουσμένος μέσα εις τα νάματα του πατριωτισμού, έλαβον την απόφασιν να μην παραδώσω με το χέρι μου όπλο Ελληνικό εις τους εχθρούς-Ιταλούς….».

Είναι η απόφαση του Θωμά Νάκη, που πολέμησε γενναία στο Αλβανικό Μέτωπο. Δεν καταθέσε τα όπλα, μετά την συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς κατακτητές από τον Στρατηγό Τσολάκογλου. Είναι η κατάθεση ψυχής του, τα λόγια του, από τα ιδιόχειρα «τετράδια» του. Γεννήθηκε το 1904 στο χωριό Ελευθέρι Μαργαριτίου της Θεσπρωτίας, παιδί πολυμελούς οικογένειας.

Σελίδες από το «τετράδιο» της μνήμης, έχει η εγγονή του, κ.Ελένη Καλαμπάκα εκπαιδευτικός στην Ηγουμενίτσα, η οποία παρέθεσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ το ιστορικό ντοκουμέντο.

Ο Θωμάς Νάκης, όταν η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην χώρα μας, ζούσε στο χωριό του. Από την πρώτη στιγμή, δημιούργησε την δική του ομάδα και άρχισε να βοηθά την ελληνική αστυνομία στην περιοχή τις δύσκολες μέρες του πολέμου, ενώ στη συνέχεια έκανε αποστολές που του ανέθεσαν για τον ελληνικό στρατό, στα σύνορα με την Αλβανία. Τον Μάρτιο του 1941 επιστρατεύθηκε, παρουσιάστηκε στα Ιωάννινα και από εκεί πήρε φύλο πορείας για το Χάνι Δελβινάκι και στη συνέχεια βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του Μετώπου στο Αργυρόκαστρο και ακόμη πιο βαθιά στην Αλβανία, την Κολώνια και στο Γκολέμι. Μετά τη συνθηκολόγηση επέστρεψε στον τόπο του με κρυοπαγήματα και ένα αναπάντητο για εκείνον γιατί, που τον γέμιζε οργή, όπως φαίνεται στις σημειώσεις του.

28η Οκτωβρίου: Η ασυμβίβαστη, ηρωική απόφαση ενός Έλληνα φαντάρου © ΑΠΕ-ΜΠΕ

Συγγενικό του πρόσωπο, ο συνταξιούχος εκπαιδευτικός κ. Θανάσης Αηδόνης Νάκης, υπερήλικας σήμερα, καταθέτει σε βιβλίο του όσα σαν έφηβος τότε, το Πάσχα του 1941, έζησε στο πατρικό σπίτι του Θωμά Νάκη.

«Ήταν 20 Απριλίου 1941, μέρα Λαμπρής πρωί – πρωί της Πασχαλιας γυρίζουν από το μέτωπο της Αλβανίας τα αδέλφια Τάσος και Θωμάς Νάκης. Το μεσημέρι καθίσαμε όλοι στο λαμπριάτικο τραπέζι να φάμε, εκτός του Θωμά. Μόλις τελειώσαμε το φαγητό, μας ανακοινώνει σοβαρά, “ακούστε, εγώ δεν θα παραδώσω τον οπλισμό μου στους εχθρούς της πατρίδας μου, ούτε εγώ ο ίδιος θα παραδοθώ σ’αυτούς, αλλά θα πάρω το τουφέκι μου και θα βγω στο κλαρί -βουνό- να κάνω αντίσταση κι όπου με βρει ο Χάρος, θα πεθάνω όμως Ελεύθερος”».

28η Οκτωβρίου: Η ασυμβίβαστη, ηρωική απόφαση ενός Έλληνα φαντάρου © ΑΠΕ-ΜΠΕ

Η αντιστασιακή δραστηριότητα του Θωμά Νάκη, μπαίνει στο στόχαστρο των κατακτητών. Στο «τετράδιο» γράφει:

«…. Εις τας 12 Ιουνίου έλαβον επιστολήν από Ιταλικάς Αρχας να παραδώσω 12 όπλα, ένα οπλοπολυβόλο, έναν ολμίσκο και διάφορα πολεμοφόδια και απαντήσας ότι: Ιταλικά όπλα δεν έχω να παραδώσω. Τα Ελληνικά δεν τα παραδίδω, υπακούοντας στον όρκο του Έλληνα Στρατιώτη».

Λίγε μέρες αργότερα στις 12 Ιουνίου, οι Ιταλοί έστησαν ενέδρα στα αδέλφια Νάκη. Μία διμοιρία Ιταλών υποστηριζόμενοι από Τσάμηδες τους περικύκλωσαν, ο Φώτης όπως γράφει, κατάφερε να διαφύγει, όμως συνέλαβαν τον αδελφό του Αναστάσιο και τον φυλάκισαν στο Μαργαρίτι.

“.…Επηκολούθησε επιστολή ότι: εάν δεν παραδοθείτε μαζί με τον οπλισμό σας, θα εκτελέσωμεν τον αδελφό σας. Απάντησα, ότι καλά θα κάμετε να τον εκτελέσετε, αφού δεν υπήκουσε στην παράκλησιν μου να λάβει όπλο και να με ακολουθήσει. Αλλά, σας διαβεβαιώ, πολύ σύντομα θα εκδικηθώ τον θάνατον του…»

28η Οκτωβρίου: Η ασυμβίβαστη, ηρωική απόφαση ενός Έλληνα φαντάρου © ΑΠΕ-ΜΠΕ

Ιταλοί και Τσάμηδες προσπάθησαν να τον συλλάβουν άλλα όπως ο ίδιος αναφέρει, οι συγχωριανοί των φύλαγαν «ως κάτι ιερό».

«..Εις τας 10 Ιουλίου συνατήθηκα με τον Βασίλειον Μπαλούμην εις το χωρίον Σπαθαραίους Μαργαριτίου και αποφασίσαμεν να συγκροτήσωμεν εθνική ομάδα και να πολεμήσωμεν τον εχθρόν της πατρίδος μας και να διαφυλάξωμεν χωριά από την λεηλασίαν των Αλβανοτσάμηδων. Την 18η Οκτωμβρίου πολεμήσαμε με Ιταλούς και Αλβανοτσάμηδες. Την 8η Φεβρουαρίου 1942 πολεμήσαμε τους Ιταλούς και Αλβανοτσάμηδες. Την 1η Ιουλίου μας επετέθησαν ένα Τάγμα Ιταλών και ένα Τάγμα Αλβανοτσάμηδων.9 Δεκεμβρίου μας κήρυξαν τον πόλεμο πολλά τάγματα Τουρκαλβανών, διαρκέσας επί 3 ημέρας,τους αποκρούσαμε νικηφόρως….»

Ο Θωμάς Νάκης και η ομάδα του στη συνέχεια, εντάχτηκαν σε αντιστασιακές οργανώσεις και συνέχισαν τον αγώνα κατά των κατακτητών μέχρι το τέλος της Κατοχής.. Είχε υπηρετήσει στο Ελληνικό Στρατό στο 40ο Σύνταγμα Ευζώνων από τον Σεπτέμβριο του 1924 έως τον Μάρτιο του 1926. Έφυγε από την ζωή το 1977, προδομένος από την καρδιά του.

28η Οκτωβρίου 1942: Όταν οι Έλληνες αεροπόροι σφυροκοπούσαν το ιταλικό στρατηγείο στο Ελ Αλαμέιν

Εκείνο το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1942, καθώς δώδεκα καταδιωκτικά «Χαρικέιν» έπαιρναν μπροστά μ΄ έναν εκκωφαντικό θόρυβο, καταμεσής της λιβυκής ερήμου, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πως μια χούφτα παράτολμοι Έλληνες αεροπόροι – φυγάδες οι περισσότεροι από την κατεχόμενη Ελλάδα – θα πραγματοποιούσαν μια από τις πιο παράτολμες αεροπορικές επιδρομές στη Βόρεια Αφρική κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που ακόμα και οι ίδιοι οι Εγγλέζοι θεωρούσαν καθαρή τρέλα.

«Θέλουμε να πάρουμε το αίμα μας πίσω», έλεγε με την χαρακτηριστική τρικαλινή προφορά του ο επισμηναγός Ιωάννης Κέλλας, ένας τριαντατετράχρονος άνδρας, που είχε αναμετρηθεί με τους Ιταλούς στον αέρα πάνω από τα αλβανικά βουνά, την Ήπειρο και τη Στερεά Ελλάδα κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, αλλά τώρα ήταν διοικητής της 335ης Μοίρας Διώξεως που είχε εφοδιαστεί και δρούσε στην έρημο υπό την εποπτεία των Βρετανών.

«Ο Κέλλας ζήτησε από την πτέρυγα στην οποία ανήκε η Μοίρα να προγραμματίσει μια επίθεση εναντίον του ιταλικού στρατηγείου στις 28 του μηνός γα λόγους γοήτρου, επειδή μας κήρυξαν τον πόλεμο στις 28 Οκτωβρίου», είχε διηγηθεί στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο το 2020 ο αείμνηστος πτέραρχος Γεώργιος Πλειώνης, που τον Οκτώβριο του 1942, είχε πρωτοέρθει στη 335 ως νεαρός ανθυποσμηναγός.

Το Ιταλικό Στρατηγείο καμιά εικοσαριά μίλια δυτικότερα της γραμμής του μετώπου του Ελ Αλαμέιν ήταν καλά οχυρωμένο με αντιαεροπορικά, και έτοιμο ν’ ανταπεξέλθει σε κάθε επιδρομή, μια και η δεύτερη Μάχη του Ελ Αλαμέιν βρισκόταν σε εξέλιξη.

«Του είπαν (οι Βρετανοί) αυτή η αποστολή που ζητάς να γίνει είναι και επικίνδυνη και άσκοπη», ανέφερε ο πτέραρχος Πλειώνης και συμπλήρωνε:

«Ο Κέλλας όμως το είχε πάρει προσωπικά και τους λέει “εγώ εάν δεν μου επιτρέψετε να πάω οργανωμένος, θα πάρω τη Μοίρα μου και θα πάω μόνος μου”. Εμείς ήμασταν χειριστές στη Μοίρα. Εάν έλεγε ο μοίραρχος σε όλους να πάμε, θα πηγαίναμε. Είδαν οι Βρετανοί ότι δεν έβαζε μυαλό ο Κέλλας και του λένε καλά, αφού επιμένεις θα έρθει μαζί σου η 274 Μοίρα Νεοζηλανδών (σ.σ Νοτιοαφρικανών). Κατέστρωσαν μάλιστα το επιτελικό σχέδιο. Δώδεκα αεροπλάνα εκείνοι, δώδεκα οι Έλληνες, η μια πάνω η άλλη κάτω. Εμείς θα κάναμε κάλυψη της 274 από τα εχθρικά αεροπλάνα και αφού θα γινόταν η επίθεση από τους Νεοζηλανδούς στο στρατηγείο, μετά το σχέδιο προέβλεπε να συγκεντρωθούν αυτοί και ν’ ανέβουν από πάνω από την ελληνική Μοίρα και να κάνει και αυτή την προσβολή της. Έγινε η προσβολή από την 274 πρώτα και αυτοί σηκωθήκαν και έφυγαν. Δεν έμειναν να καλύψουν την Μοίρα (ελληνική) από πάνω. Ευτυχώς δεν παρουσιάστηκε κανένα γερμανικό αεροπλάνο. Ο Κέλλας είχε βάλει τον υποσμηναγό Παναγόπουλο, ο οποίος ήξερε αγγλικά, αρχηγό. Πήραν θέσεις τ’ αεροπλάνα κάνανε τον κύκλο και την επίθεση και έφυγαν. Όμως ο αιφνιδιασμός πήγε περίπατο διότι είχαν ξυπνήσει οι Ιταλοί λόγω της 274 και χτύπαγαν αβέρτα τα ελληνικά αεροπλάνα. Δεν υπήρχε κανένα αεροπλάνο από τα δώδεκα που να μην χτυπήθηκε», κατέληγε ο αιωνόβιος πτέραρχος.

Επισμηναγός Ιωάννης Κέλλας, ένας σεμνός ήρωας

Βυθίζοντας κατακόρυφα προς τον στόχο τους, οι πιλότοι έβλεπαν πάνω στην έρημο ένα χρυσαφένιο στρώμα από τις λάμψεις των εκρήξεων των ιταλικών αντιαεροπορικών πυροβόλων, μέσα από το οποίο περνούσαν τα δώδεκα αεροπλάνα, ενώ ο τότε ανθυποσμηναγός Ηλίας Καρταλαμάκης, που ήταν επικεφαλής της δεύτερης τετράδας είχε τονίσει ότι η αποστολή του δικού του σμήνους ήταν να επιτεθεί στα αντιαεροπορικά αμέσως μετά τον αρχηγό. Η άλλη τετράδα, το σμήνος του υποσμηναγού Βουτσινά, είχε σκοπό να τους καλύπτει τα νώτα.

Τα καταδιωκτικά φτάνουν έως λίγα μέτρα πάνω από το έδαφος χτυπώντας με τα πολυβόλα τους οτιδήποτε ιταλικό βρουν μπροστά τους, από φορτηγά και σκηνές μέχρι θέσεις αντιαεροπορικών και ντεπόζιτα βενζίνης, χάρις στη μαεστρία του επισμηναγού Κέλλα, του «πρώτου αετού της ερήμου».

Ο Κέλλας ήταν ένα παλικάρι πραγματικό, σύμφωνα με τον πτέραρχο Πλειώνη. «Δεν ήταν της σχολής, ούτε της Ευελπίδων, από κάποια σχολή υπαξιωματικών προερχόταν, αλλά ήταν λεβέντης», ανέφερε ο βετεράνος αεροπόρος.

Καθώς χιλιάδες τροχιοδεικτικών βλημάτων σαρώνουν τον ουρανό της ερήμου το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1942, θέλοντας να πιάσουν σ’ έναν θανατηφόρο ιστό και τα δώδεκα «Χαρικέιν», εκείνα παίρνουν «το αίμα τους πίσω», για τα βάσανα, τις στερήσεις, και τον θάνατο που έσπερναν οι κατακτητές στην σκλαβωμένη πατρίδα.

Σύμφωνα με επίσημη αναφορά της RAF επτά φορτηγά καταστράφηκαν, καθώς και ένα «Ju-87», μαζί με σκηνές και φωλιές πολυβόλων, ενώ ο ανθυποσμηναγός Ξύδης έκανε αναγκαστική προσγείωση σε φίλιο έδαφος, μετά από διαρροή γλυκόλης λόγω των βλημάτων που δέχτηκε. Ο ανθυποσμηναγός Καρταλαμάκης αρχικά είχε κηρυχτεί αγνοούμενος, αργότερα όμως μαθεύτηκε ότι είχε τραυματιστεί μετά από ανώμαλη προσγείωση στον τομέα των Αυστραλών, με το αεροπλάνο του ολοκληρωτικά κατεστραμμένο.

Όπως έχει τονίσει ο πτέραρχος Πλειώνης, «όταν γύρισαν τ’ αεροπλάνα άλλος είχε κομμένο φτερό, αλλουνού είχαν περάσει οι σφαίρες δίπλα από το κάθισμα. Κοίταζαν όλοι και έλεγαν πω-πω ευτυχώς που τη γλύτωσα. Το μόνο αεροπλάνο που δεν είχε ούτε μια σφαίρα ήταν του Λευτέρη του Χατζηιωάννου».

Όταν ο Χατζηιωάννου έψαξε το αεροπλάνο και δεν βρήκε καμία σφαίρα γύρισε και είπε «ρε συ όλοι έχουν από μια σφαίρα…θα νομίζουν ότι εγώ δεν πήγα».

Την επομένη ημέρα τα συμμαχικά ραδιόφωνα μιλούσαν για την επιτυχία των Ελλήνων και ειδικά στο BBC ακούστηκε η φωνή του Βρετανού υπουργού ναυτιλίας να συγχαίρει τους Έλληνες χειριστές, ενώ το ιταλικό ραδιόφωνο επιδόθηκε στα γνωστά ψέματά του λέγοντας «αυθάδεις Έλληνες τόλμησαν να επιτεθούν σε ιταλικούς στόχους, αλλά πλήρωσαν το θράσος τους με απώλεια έντεκα αεροσκαφών (!)».

Η δεύτερη Μάχη του Ελ Αλαμέιν (23 Οκτωβρίου – 5 Νοεμβρίου 1942) υπήρξε μια από τις πλέον εμβληματικές μάχες του Β’ΠΠ. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε δηλώσει πως ήταν «το τέλος της αρχής» για το Άφρικα Κορπς, όταν οι συμμαχικές δυνάμεις έσπασαν τις γερμανικές γραμμές, αναγκάζοντας τις δυνάμεις του Ρόμελ σε υποχώρηση. Στις επιχειρήσεις συμμετείχε και η 1η Ελληνική Ταξιαρχία.

28η Οκτωβρίου – Ηράκλειο: Τα γράμματα από το μέτωπο είναι ό,τι έχει από τον πατέρα του

Κοιτάζει τα γράμματα του πατέρα του και είναι τα μόνα που έχει από εκείνον. Όταν σκοτώθηκε στην Κατοχή, ο ίδιος ήταν σχεδόν ενός έτους. Ο κ. Βαγγέλης Μωραΐτης γεννήθηκε το 1943 και μέχρι σήμερα, αμέτρητες φορές έχει κρατήσει στα χέρια του τα γράμματα αυτά και άλλες τόσες δεν έχει καταφέρει να τα διαβάσει. Τα μάτια του κάθε φορά πλημμύριζαν και εξακολουθούν να πλημμυρίζουν με δάκρυα.

«Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος βρήκε τον πατέρα μου Μιχάλη Μωραΐτη να υπηρετεί ήδη στο στρατό. Από τα λίγα που κατάφερε και η ίδια η μητέρα μου να μου πει όταν μεγάλωσα, ήταν ότι με αυτά τα γράμματα τόσο ο πατέρας μου όσο και ο θείος μου ο Νικολής Σεκέρης (ο μεγάλος αδελφός της μητέρας μου) που πήγε στο Αλβανικό Μέτωπο, ήταν ο τρόπος να συνδέονται με την οικογένειά τους που βρισκόταν πίσω».

Mε ημερομηνία 15-3-1941 το γράμμα του πατέρα του, προς τη μητέρα του, αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Αγάπη μου Ουρανία χαίρε, υγείαν έχω και ηγείαν ποθώ και διά εσάς. Αγάπη μου αφτήν την όρα που σας γράφο έλαβα την επιστολή σου και όρα 2 Μετά Μεσονύχτιον και μην φανταστείς την χαράν μου δίοτι είχα πια απελπιστή που δεν ελάβενα επιστολήν σας και δεν εγνόριζα τι να κάνω».

Στο τέλος των γραμμάτων πάντα έγραφε:

«Σας χαιρετό με Αγάπη ο Αρεβονιαστικόσου .

Αντίο και Καλή Αντάμοση. Αντίο και όνηρα γλυκά».

28η Οκτωβρίου - Ηράκλειο: Τα γράμματα από το μέτωπο είναι ό,τι έχει από τον πατέρα του

Αποσπάσματα μιας άλλης περιόδου, κατά την οποία όπως όλα τα Ελληνόπουλα, έτσι και τα Κρητικόπουλα, μάχονταν για την πατρίδα. Μαζί τους και τα δεύτερης γενιάς προσφυγόπουλα από την Μικρά Ασία. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Μιχάλης Μωραΐτης και ο Νικολής Σεκέρης. Γαμπρός και κουνιάδος από τη Νέα Αλικαρνασσό του Ηρακλείου Κρήτης.

«O Ελληνικός στρατός μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την έλευση προσφύγων στον Ελληνικό κορμό από την Μικρά Ασία, αντιμετώπισε τους κληρωτούς με Μικρασιατική καταγωγή, όπως αντιμετώπισε και τους υπόλοιπους κληρωτούς με καταγωγή από τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο» ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ιστορικός ερευνητής Κώστας Μαμαλάκης που πρόσθεσε ότι σε όλες τις μονάδες του Ελληνικού Στρατού, υπηρέτησε μεγάλος αριθμός κληρωτών που προερχόταν από προσφυγικές οικογένειες, ενώ υπήρξαν και θύματα.

Το γράμμα με ημερομηνία 28-1-41 του Νικολή Σεκέρη προς την αδελφή του Ουρανία Σεκέρη-Μωραΐτη, αναφέρει:

«Αγαπημένη μου Αδελφή χέρε, υγείαν έχω και υγείαν ποθό και διεσάς δόξα το Άγειο Θεώ. Τη στηγμήν που σας γράφο, έλαβα γράμα από το Μηχάλη και ήναι καλά και να μήνετε υσηχη. Ουρανία, μου γράφης ότι δεν λαβένετε γράμα και στενοχορήστε, αλά εγό γράφω τακτηκά, αλλά το γράμα αργή να έλθη, ληπόν να μη στενοχορήστε καθόλου και εγό περνό πολή καλά και γρήγορα θα πετάξομε τους Ιταλούς στην θάλασσα να ησηχάσομε».

Στους φακέλους από τα γράμματα που κρατάει στα χέρια του ο κ. Μωραΐτης αναγράφεται «Ελογοκρίθη» και οι δύο στρατιώτες μέσα σε αυτά, χωρίς να αναφέρονται σε λεπτομέρειες περιγράφουν τις συνθήκες που ζουν. Το κρύο και τα χιόνια στα αλβανικά βουνά, δυο-τρεις αράδες για όσους γνωστούς έχουν καταφέρει να μάθουν νέα, πολλές ευχές και πολλά χαιρετίσματα στις οικογένειες, τους φίλους, τους συγγενείς, ακόμη και τους γείτονες.

Όπως τόνισε ο κ. Μαμαλάκης, «όπως το να φτάνει ένα γράμμα από έναν στρατιώτη στην οικογένειά του ήταν πολύ σημαντικό, το ίδιο σπουδαίο ήταν όταν έφταναν νέα από το μέτωπο, κυρίως από εφημερίδες. Στα καφενεία διάβαζαν όλοι μαζί τα νέα, τα οποία αναμεταδίδονταν μέσα σε ελάχιστο χρόνο, στις γειτονιές αλλά και στα χωριά».

Σε ένα από τα γράμματα που φυλάει σα φυλαχτό ο κ. Μωραΐτης, υπάρχει το σχήμα της παλάμης του, όταν ήταν μωρό. Το είχε σχεδιάσει πάνω στο χαρτί η μητέρα του, για να το στείλει μαζί με τα νέα τους στον πατέρα του, που βρισκόταν εκτός Ηρακλείου την περίοδο της Κατοχής, με την ευχή σύντομα να συναντηθούν.

«Η ευχή αυτή, δεν έπιασε, αφού ο πατέρας μου σκοτώθηκε στην Κατοχή και από τις περιγραφές της μάνας μου και της γιαγιάς μου όταν μεγάλωσα, γνωρίζω ότι όσα ακολούθησαν ήταν πολύ δύσκολα. Αν και δεν καταλάβαινα για χρόνια πολλά πράγματα, νομίζω ότι η μητέρα μου κάθε φορά που έπιανε αυτά τα γράμματα και τα διάβαζε, ήταν σαν να κρατούσε τα χέρια του πατέρα μου, που έχασε τη ζωή του 24 ετών και ενώ η μητέρα μου ήταν μόλις 20».

Η πληροφορία πάντως, για την απώλεια ενός νέου ανθρώπου, ήταν μαρτυρική. Όπως ανέφερε ο Κώστας Μαμαλάκης «μετά την πληροφόρηση για το χαμό των οικείων προσώπων, οι οικογένειες μαυροντύνονταν. Άκουσα πριν από χρόνια την αφήγηση ενός ανθρώπου για το τι συνέβαινε στις οικογένειες και αλήθεια σοκαρίστηκα, αφού λόγω των μαύρων μαντιλιών μου είπε ότι στα χωριά δεν ξεχώριζες “τις νιες από τις γρες”».

Ο κ. Βαγγέλης Μωραΐτης περίμενε και φέτος την 28η Οκτωβρίου, αφού όπως κάθε χρόνο έτσι και αυτή τη χρονιά ήταν έτοιμος να βάλει και πάλι τα καλά του ρούχα για να παρακολουθήσει όχι μόνο στην παρέλαση, αλλά και να παραβρεθεί στο τρισάγιο που γίνεται για τα θύματα του πολέμου. Ανάμεσα σε αυτά που αναγράφονται στο «Ηρώο», στο προαύλιο της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στη Νέα Αλικαρνασσό είναι και αυτό του πατέρα του.

«Είμαι υπερήφανος για τον πατέρα μου, αν και όσο ήμουν μικρός, το να μην έχω ούτε καν μια ανάμνησή του, με πονούσε» είπε μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, συμπληρώνοντας ότι τις ίδιες σκέψεις, τον ίδιο πόνο και απώλεια έζησαν χιλιάδες οικογένειες.

Στα χέρια του που έχουν γεράσει από το χρόνο, το μικρό αποτύπωμα της παλάμης πάνω στο γράμμα με αποστολέα τη μητέρα του και παραλήπτη τον πατέρα του, είναι τόσο μικρό που μοιάζει να μην ανήκει στον ίδιο άνθρωπο. Στα 82 του χρόνια ο κ. Μωραΐτης, λέει ότι απολαμβάνει να εξιστορεί όλα αυτά με καμάρι, στα παιδιά και τα εγγόνια του. Εκεί, ωστόσο, που σταματάει η αφήγηση – γιατί πάντα τα μάτια του βουρκώνουν – είναι όταν βλέπει πλάι στη δική του φωτογραφία, τη φωτογραφία του πατέρα του με τη μάνα του, τη μοναδική που έχει από εκείνον.

Δύο φωτογραφίες, αντάμα. Η μια δείχνει τον ίδιο με λευκά μαλλιά και η άλλη τον πατέρα του, ένα νέο παλικάρι ντυμένο στρατιώτη, που δεν πρόλαβε να γεράσει.