Αν ξεκινούσαμε σήμερα να σχεδιάζουμε από την αρχή ένα εθνικό πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας, το πρώτο που θα έπρεπε να διασφαλίσουμε είναι η ωριμότητα πριν από την ανακοίνωση. Αυτή είναι η φράση που επαναλαμβάνουν πολλοί ειδικοί και παίκτες της αγοράς μιλώντας για την πορεία υλοποίησης των προγραμμάτων, εν αναμονή της έναρξης του «Εξοικονομώ 2025», αλλά και με αφορμή τις συζητήσεις για το νέο σχήμα που σχεδιάζεται για τα προγράμματα εξοικονόμησης από το 2026.
Οι προηγούμενοι κύκλοι εφαρμογής έχουν δείξει πως η εξοικονόμηση ενέργειας στα νοικοκυριά είναι εφικτή, ότι κινητοποιεί την αγορά και προσφέρει κοινωνικό όφελος:
- Εκδόθηκαν πάνω από 150.000 ηλεκτρονικές ταυτότητες κτιρίων.
- Ενισχύθηκε ξανά η οικοδομική δραστηριότητα, που είχε σχεδόν μηδενιστεί την προηγούμενη δεκαετία.
- Αναβαθμίστηκε ενεργειακά ένα τεράστιο απόθεμα παλαιών κατοικιών, με αισθητή βελτίωση στις ενεργειακές κατηγορίες.
Η μέχρι σήμερα εμπειρία αποκάλυψε αδυναμίες που δεν σχετίζονται με την πρόθεση ή τη χρησιμότητα του προγράμματος, αλλά με τον τρόπο που οργανώθηκε. Το σύστημα αξιολόγησης, η τεχνική επάρκεια, η γραφειοκρατία και η χρηματοδότηση αποδείχθηκαν τα αδύναμα σημεία.
Στο ερώτημα «πώς θα μπορούσε να στηθεί από την αρχή ένα επιτυχημένο πρόγραμμα εξοικονόμησης», οι απαντήσεις συγκλίνουν: χρειάζεται προετοιμασία, σταθερότητα κανόνων, ρευστότητα στην αγορά και μηχανισμός ελέγχου που να αποτυπώνει την πραγματική εξοικονόμηση ενέργειας. Αυτά είναι τα σημεία όπου το τρέχον μοντέλο «χωλαίνει» και εκεί ακριβώς θα πρέπει να εστιάσει ο επανασχεδιασμός.
Όπως σημειώνουν πηγές της αγοράς, το ζητούμενο δεν είναι μόνο να δοθούν επιδοτήσεις, αλλά να σχεδιαστεί μια βιώσιμη διαδικασία, η οποία θα στηρίζει την αγορά, θα εμπνέει εμπιστοσύνη στους πολίτες και θα εξασφαλίζει ότι τα δημόσια κονδύλια πιάνουν τόπο.
Τα διαχρονικά προβλήματα
- Ανεπαρκής προετοιμασία
Το πιο συχνό και πιο κρίσιμο ζήτημα είναι ότι οι διαδικασίες ξεκινούν πριν ολοκληρωθούν οι εσωτερικοί μηχανισμοί. Σε αρκετούς κύκλους οι αιτήσεις άνοιξαν χωρίς να έχουν δοκιμαστεί επαρκώς τα πληροφοριακά συστήματα ή χωρίς να υπάρχουν σαφείς οδηγίες για τον έλεγχο και τις πληρωμές. Το αποτέλεσμα ήταν καθυστερήσεις, παγώματα φακέλων και μεγάλη πίεση σε μηχανικούς και ωφελούμενους.
- Πολυπλοκότητα και γραφειοκρατία
Η υπερβολική γραφειοκρατία είναι το δεύτερο σταθερό παράπονο. Το πλήθος των εγγράφων, οι αλλαγές στα απαιτούμενα δικαιολογητικά και η ανάγκη για πολλαπλούς ελέγχους προκαλούν σύγχυση. Οι μικροί ιδιοκτήτες και τα συνεργεία αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις διαδικασίες, ενώ πολλές φορές χρειάζονται εξωτερική τεχνική βοήθεια για απλά βήματα. Όπως τονίζεται, η πολυπλοκότητα αποθαρρύνει τη συμμετοχή, ιδίως στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα.
- Υπερβολική «χαρτούρα»
Ένα άλλο σημείο κριτικής είναι η υπερβολική τεκμηρίωση που ζητούνταν για μικρές δαπάνες. «Για έργα των 20.000 ευρώ ζητούσαν παραστατικά σαν να ήταν εκατομμύρια. Έπρεπε να στείλεις φωτογραφίες, να φαίνονται τα serial numbers των συσκευών, να τις συγκρίνεις με τα τιμολόγια… Χάος», αναφέρουν τεχνικοί.
Έπειτα από παρεμβάσεις των φορέων άλλαξε ο σχετικός οδηγός και ο ρυθμός πληρωμών αυξήθηκε: «Έφτασαν να πληρώνονται 5.000 φάκελοι τον μήνα, 350 την ημέρα».
- Έλλειψη ρευστότητας στην αγορά
Ένα από τα σημαντικότερα λειτουργικά προβλήματα είναι η καθυστέρηση στη ροή χρημάτων. Όταν οι πληρωμές γίνονται μόνο μετά την ολοκλήρωση του έργου, οι ιδιοκτήτες αναγκάζονται να προκαταβάλουν μεγάλα ποσά, ενώ οι προμηθευτές εργάζονται για μήνες χωρίς εξόφληση. Η αγορά παγώνει, τα συνεργεία μειώνουν δραστηριότητα και πολλοί μηχανικοί αποφεύγουν να εμπλακούν. Το «Εξοικονομώ 2021» υπήρξε η θετική εξαίρεση, καθώς εισήγαγε προκαταβολή έως και 70% της επιδότησης – κάτι που αναγνωρίζεται ως καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας.
- Προβληματισμοί στους τεχνικούς ελέγχους
Ένα άλλο χρόνιο πρόβλημα είναι ότι οι έλεγχοι των φακέλων επικεντρώνονται στα παραστατικά και όχι στην ουσία. Σε αρκετές περιπτώσεις, η τεχνική αξιολόγηση των παρεμβάσεων γίνεται από μηχανισμούς χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό, με αποτέλεσμα να εγκρίνονται έργα που δεν αποδίδουν τα προσδοκώμενα ενεργειακά οφέλη ή να απορρίπτονται άλλα για τυπικούς λόγους. Αυτή η κατάσταση μειώνει την αξιοπιστία του προγράμματος και δημιουργεί ανασφάλεια σε όσους συμμετέχουν.
- Προβληματικά κριτήρια προτεραιότητας
Τέλος, ένα ζήτημα που έχει προκαλέσει διαρκή συζήτηση αφορά τα κριτήρια γεωγραφικής ή εισοδηματικής προτεραιότητας. Οι βαθμοημέρες θέρμανσης χρησιμοποιούνται συχνά ως μέτρο ενεργειακής ανάγκης, όμως η προσέγγιση αυτή αγνοεί τις ανάγκες ψύξης και τις ιδιαιτερότητες του Νότου. Έτσι, περιοχές με σημαντική ενεργειακή κατανάλωση λόγω κλιματικών συνθηκών μένουν σε μειονεκτική θέση. Επιπρόσθετα, εστιάζει τελικά στη θέρμανση, την ώρα που και οι ανάγκες ψύξης αναδεικνύονται σε ζήτημα πρώτης προτεραιότητας και παράγοντα μεγάλης κατανάλωσης ενέργειας τους θερινούς κατά κύριο λόγο μήνες, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα.
- Η πίεση της αγοράς και ο ρεαλισμός
Σήμερα, με το «Εξοικονομώ 23» σε πλήρη εξέλιξη και το «Εξοικονομώ 25» να ξεκινά, η αγορά βρίσκεται στα όριά της. Οι ίδιοι μηχανικοί και τεχνικές εταιρείες καλούνται να τρέξουν δεκάδες έργα από διαφορετικούς κύκλους ταυτόχρονα. «Δεν υπάρχουν αρκετά συνεργεία, δεν υπάρχει ανθρώπινο δυναμικό. Ο όγκος δεν είναι θέμα χρημάτων, είναι θέμα δυνατοτήτων», εξηγούν πηγές της αγοράς, θέτοντας το ζήτημα του σωστού προγραμματισμού χρονικά των προγραμμάτων εξοικονόμησης, προκειμένου να μην «πέφτει» το ένα πρόγραμμα πάνω στο άλλο.
Διαβάστε περισσότερα στο energygame.gr
