Μετά τις πρωτοφανείς θερμοκρασίες της περασμένης εβδομάδας και ενώ επίκειται νέο κύμα ζέστης, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: οι καύσωνες γίνονται όλο και πιο συχνοί, εντοπίζονται νωρίτερα μέσα στο έτος και επιφέρουν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, ιδιαίτερα σε ευπαθείς ομάδες και εργαζόμενους σε εξωτερικούς χώρους.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Imperial College του Λονδίνου και του London School of Hygiene and Tropical Medicine, περίπου 2.300 θάνατοι συνδέονται με τη ζέστη σε 12 ευρωπαϊκές πόλεις από τις 23 Ιουνίου έως τις 2 Ιουλίου. Από αυτούς, 1.500 αποδίδονται άμεσα στην κλιματική αλλαγή. Στην Αθήνα καταγράφηκαν 96 τέτοια περιστατικά.
Ο δεύτερος θερμότερος Ιούνιος
Όπως δείχνουν τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (meteo.gr), ο Ιούνιος του 2025 ήταν ο δεύτερος πιο θερμός των τελευταίων 16 ετών σχεδόν σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας. «Στη δυτική και βόρεια Ελλάδα οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν κατά δύο βαθμούς τις κανονικές τιμές», εξηγεί ο Δρ Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής Ερευνών του ΙΕΠΒΑ. Μόνο οι Κυκλάδες και η Κρήτη παρέμειναν κοντά στον ένα βαθμό θετικής απόκλισης.
«Ο φετινός Ιούνιος ήταν ζεστός, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με τον περσινό, που ήταν ο πιο ακραίος μήνας που έχουμε καταγράψει ποτέ», τονίζει ο κ. Λαγουβάρδος. Η επανάληψη τέτοιων καυσώνων τα τελευταία πέντε χρόνια εγείρει ερωτήματα για το αν βρισκόμαστε ενώπιον μιας νέας κανονικότητας. «Ακόμα και αν η ζέστη δεν είναι ακραία, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Το ανησυχητικό είναι η διαρκής καταγραφή θετικών αποκλίσεων μήνα με τον μήνα», επισημαίνει.
Καύσωνες: Νέο κύμα προ των πυλών
Ο Ιούλιος ξεκίνησε με καύσωνα και αναμένεται να συνεχιστεί με θερμοκρασίες που σε πολλές περιοχές θα ξεπεράσουν τους 37°C – όριο που ορίζεται ως καύσωνας. Αν και δεν προβλέπεται να είναι ακραίος θερμοκρασιακά, η διάρκειά του (7-8 ημέρες) θα συμβάλει στην άνοδο της μέσης θερμοκρασίας του μήνα και θα προκαλέσει καταπόνηση στους πολίτες.
Ο κ. Λαγουβάρδος προειδοποιεί για τις υψηλές νυχτερινές θερμοκρασίες, οι οποίες δεν επιτρέπουν την ανάκτηση ενέργειας του οργανισμού και εντείνουν τη θερμική επιβάρυνση στα αστικά περιβάλλοντα.
Η αίσθηση εξοικείωσης με τη ζέστη μπορεί να αποβεί παραπλανητική και επικίνδυνη. Όπως σημειώνει η Ελένη Μυριβήλη, επικεφαλής για την Αντιμετώπιση της Αστικής Υπερθέρμανσης στα Ηνωμένα Έθνη, «όταν “συνηθίζουμε” τις ακραίες θερμοκρασίες, αποδεχόμαστε παθητικά την επιβάρυνση, χωρίς να απαιτούμε πολιτικές προστασίας και πρόληψης».
Παρά τη θετική τάση ενίσχυσης της τοπικής δράσης –με κάποιους δήμους να προχωρούν σε έργα προσαρμογής– η κεντρική πολιτεία δεν έχει δώσει ακόμα την απαιτούμενη έμφαση. «Χρειαζόμαστε γενναίες, προληπτικές παρεμβάσεις και όχι μόνο μέτρα καταστολής όταν προκύψει η κρίση», υπογραμμίζει η κ. Μυριβήλη.
Ο καύσωνας ως «σιωπηλός δολοφόνος»
Ο καύσωνας αποκαλείται «σιωπηλός δολοφόνος» επειδή οι επιπτώσεις του σπάνια καταγράφονται άμεσα ως αιτία θανάτου. «Πολλοί θάνατοι σχετίζονται με προϋπάρχοντα νοσήματα – όπως καρδιοαγγειακά και αναπνευστικά – τα οποία επιδεινώνονται λόγω της ζέστης», εξηγεί η κ. Μυριβήλη. Επειδή η θερμότητα εμφανίζεται ως δευτερεύουσα αιτία, οι στατιστικές υποεκτιμούν το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος.
Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει συστηματικός μηχανισμός καταγραφής των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη. Συνήθως αναγνωρίζονται μόνο όσοι οφείλονται σε θερμοπληξία, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ένα ελλιπές και καθησυχαστικό στατιστικό αποτύπωμα.
Ο μεταδιδακτορικός ερευνητής του ΕΑΑ, Χρήστος Γιάνναρος, εξηγεί ότι τα πρώιμα επεισόδια καύσωνα –όπως εκείνα του Μαΐου ή των αρχών Ιουνίου– είναι πιο επικίνδυνα, γιατί ο οργανισμός δεν έχει προλάβει να εγκλιματιστεί. Αντίθετα, αντίστοιχα επεισόδια στο τέλος Αυγούστου ή τον Σεπτέμβριο είναι πιο ήπια για το σώμα, το οποίο έχει ήδη εκτεθεί για εβδομάδες στη ζέστη.
Ο κ. Γιάνναρος συμμετέχει στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης HEAT-ALARM, το οποίο ειδοποιεί τις περιφέρειες της χώρας για υψηλό θερμικό κίνδυνο. Την πιλοτική χρονιά εφαρμογής του (2024), καταγράφηκαν 50-60 προειδοποιήσεις για μέρες με επικίνδυνα επίπεδα θερμικής καταπόνησης. Το φετινό καλοκαίρι, ήδη από το τέλος Μαΐου εκδόθηκε σχετική προειδοποίηση για την Κρήτη, ενώ τα κύματα καύσωνα του Ιουνίου και του Ιουλίου ενεργοποίησαν ξανά τον μηχανισμό.
Η απειλή επιμηκύνεται
Η επέκταση της περιόδου των ακραίων θερμοκρασιών είναι πλέον επιστημονικά καταγεγραμμένη. «Τα φαινόμενα καύσωνα εμφανίζονται νωρίτερα και διαρκούν περισσότερο», αναφέρει ο κ. Γιάνναρος. Ο Δρ Λαγουβάρδος επιβεβαιώνει πως σύμφωνα με μελέτη του ΕΑΑ, η θερμική καταπόνηση έχει ήδη αυξηθεί κατά την περίοδο 1991-2020, με τα μοντέλα να δείχνουν περαιτέρω επιδείνωση στο μέλλον.
Παρά το γεγονός ότι φέτος ο Ιούνιος είχε «θετικό» στοιχείο τις χαμηλές βραδινές θερμοκρασίες, το επερχόμενο κύμα αναμένεται να φέρει και νύχτες με πολύ υψηλή ζέστη – κάτι που επιτείνει το στρες στον ανθρώπινο οργανισμό.
Η κλιματική κρίση είναι εδώ
Η επανάληψη των καυσώνων, η πρωιμότητα της εμφάνισής τους και η αύξηση της θνησιμότητας επιβεβαιώνουν αυτό που οι ειδικοί επαναλαμβάνουν: η κλιματική αλλαγή δεν είναι ένα μακρινό ενδεχόμενο, αλλά μια καθημερινή πραγματικότητα που απειλεί ήδη τη δημόσια υγεία. Η Ελλάδα, όπως και άλλες μεσογειακές χώρες, βρίσκεται στην «κόκκινη ζώνη» και χρειάζεται άμεσο σχεδιασμό με επίκεντρο την πρόληψη, την καταγραφή επιπτώσεων και την προστασία των πιο ευάλωτων.
