Η Ευρωπαϊκή Ένωση και κυβερνήσεις κρατών-μελών λαμβάνουν πλέον συγκεκριμένα μέτρα για να περιορίσουν την εξάρτησή τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες στον τομέα της επιστημονικής έρευνας, ιδίως όσον αφορά τα δεδομένα για το κλίμα και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι ευρωπαϊκές αρχές ανησυχούν έντονα μετά την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, καθώς η νέα του διοίκηση έχει ήδη ξεκινήσει να περικόπτει ριζικά τις χρηματοδοτήσεις προς βασικούς επιστημονικούς οργανισμούς των ΗΠΑ, αποσύροντας παράλληλα από το διαδίκτυο δημόσιες βάσεις δεδομένων που επί δεκαετίες ήταν ανοιχτές στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Ανησυχία για τη διακοπή πρόσβασης σε ζωτικά δεδομένα
Οι περικοπές αφορούν μεταξύ άλλων την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (NOAA), το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας, τον Οργανισμό Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) και τα Κέντρα Ελέγχου Νοσημάτων (CDC). Στο πλαίσιο αυτό, δεκάδες ερευνητικά προγράμματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, τη γεωχωρική χαρτογράφηση και τη δημόσια υγεία τίθενται υπό κατάργηση, με αρκετές δημόσιες πλατφόρμες να «κατεβαίνουν» από το διαδίκτυο.
Σύμφωνα με πηγές του Reuters, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εξέφρασαν έντονη ανησυχία ότι χωρίς συνεχιζόμενη πρόσβαση στα αμερικανικά δεδομένα, θα υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις στην πρόβλεψη φυσικών καταστροφών και στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό υποδομών. Τον Μάρτιο, περισσότερες από δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να στρατολογήσει Αμερικανούς επιστήμονες που ενδέχεται να χάσουν τις θέσεις τους λόγω των περικοπών.
Λευκός Οίκος: «Προστατεύουμε την αληθινή επιστήμη»
Απαντώντας σε ερωτήσεις για τις περικοπές στη NOAA, το Γραφείο Προϋπολογισμού του Λευκού Οίκου υποστήριξε ότι οι αλλαγές στοχεύουν σε προγράμματα που προωθούν «την ψεύτικη επιστήμη του Green New Scam». Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά η εκπρόσωπος Rachel Cauley, «υπό την ηγεσία του Προέδρου Τραμπ, οι ΗΠΑ χρηματοδοτούν ξανά την πραγματική επιστήμη».
Η στάση αυτή προκαλεί ανοιχτή δυσφορία στην Ευρώπη. Η υφυπουργός Παιδείας και Έρευνας της Σουηδίας, Μαρία Νίλσον, δήλωσε ότι «η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη απ’ ό,τι περιμέναμε» και χαρακτήρισε τις τελευταίες εξελίξεις «σοκαριστικές».
Η σημασία της NOAA για την Ευρώπη
Το Δανέζικο Μετεωρολογικό Ινστιτούτο χαρακτήρισε τα δεδομένα των ΗΠΑ «ζωτικής σημασίας», ιδίως για τη μέτρηση της θαλάσσιας θερμοκρασίας και του πάγου στην Αρκτική. Όπως εξηγεί ο επικεφαλής του Κέντρου Κλιματικής Έρευνας του Ινστιτούτου, Άντριαν Λέμα, «δεν πρόκειται απλώς για τεχνικό ζήτημα. Η αξιοπιστία των δεδομένων είναι κρίσιμη για τις έγκαιρες προειδοποιήσεις, τις προβλέψεις και την προστασία των πολιτών».
Αξιωματούχοι από οκτώ ευρωπαϊκές χώρες που μίλησαν στο Reuters επιβεβαίωσαν ότι έχουν ξεκινήσει εσωτερικές αξιολογήσεις σχετικά με την εξάρτησή τους από τις αμερικανικές βάσεις δεδομένων. Σε κοινές πρωτοβουλίες συμμετέχουν ήδη επτά χώρες: Δανία, Φινλανδία, Γερμανία, Ολλανδία, Νορβηγία, Ισπανία και Σουηδία.
Η Ε.Ε. επενδύει σε δικό της δίκτυο θαλάσσιας παρακολούθησης
Πρώτο μέλημα για την Κομισιόν είναι η επέκταση της πρόσβασης στα δεδομένα θαλάσσιας παρατήρησης, που θεωρούνται κρίσιμα για τη ναυτιλία, την ενέργεια και την πρόβλεψη καταιγίδων. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, η Ε.Ε. σχεδιάζει να ενισχύσει το Ευρωπαϊκό Θαλάσσιο Παρατηρητήριο (EMODnet), το οποίο συγκεντρώνει δεδομένα για τις θαλάσσιες διαδρομές, τα θαλάσσια οικοσυστήματα, τα απορρίμματα και άλλα συναφή θέματα.
Το σχέδιο στοχεύει στη «δημιουργία εναλλακτικής λύσης που να αντικατοπτρίζει και ενδεχομένως να αντικαθιστά τις αμερικανικές υπηρεσίες», όπως δήλωσε υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Ειδικά ανησυχητική θεωρείται η πιθανή αποδυνάμωση του Παγκόσμιου Συστήματος Παρατήρησης Ωκεανών (GOOS), το οποίο υποστηρίζει κρίσιμες λειτουργίες όπως η ναυσιπλοΐα και η πρόβλεψη τυφώνων. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται ευρέως από την ασφαλιστική βιομηχανία για μοντέλα καταστροφών και από ενεργειακές εταιρείες για την εκτίμηση της σκοπιμότητας θαλάσσιων έργων.
Η Ε.Ε. εξετάζει επίσης την αύξηση της συνεισφοράς της στο πρόγραμμα Argo — ένα δίκτυο πλωτών αισθητήρων που παρακολουθεί τις ωκεάνιες συνθήκες και παρέχει στοιχεία για την κλιματική αλλαγή, την άνοδο της στάθμης των θαλασσών και τα ακραία φαινόμενα.
Μέχρι σήμερα, οι ΗΠΑ χρηματοδοτούν το 57% του προϋπολογισμού του Argo, ενώ η Ε.Ε. μόλις το 23%. Το αμερικανικό Υπουργείο δεν έχει απαντήσει σε ερωτήσεις για το μέλλον της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα.
Ο πρώην διευθυντής της NOAA, Κρεγκ ΜακΛιν, δήλωσε ότι «οι κινήσεις της Ευρώπης σηματοδοτούν ιστορική ρήξη με δεκαετίες αμερικανικής ηγεμονίας στον τομέα της θαλάσσιας επιστήμης». Όπως εξήγησε, οι ΗΠΑ μέσω της NOAA έχουν πληρώσει πάνω από το ήμισυ των παγκόσμιων μετρήσεων για δεκαετίες.
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη ξεκινήσει την αποθήκευση και τη δημιουργία αντιγράφων ασφαλείας κρίσιμων αμερικανικών δεδομένων, προτού εξαφανιστούν από το διαδίκτυο. Η Νορβηγία, για παράδειγμα, δεσμεύει 2 εκατομμύρια δολάρια για εφεδρική αποθήκευση. Η Δανία ξεκίνησε να «κατεβάζει» αρχεία από τον Φεβρουάριο και ετοιμάζεται να στραφεί σε εναλλακτικές πηγές.
Όπως εξηγεί ο Άντριαν Λέμα, το πιο κρίσιμο σημείο είναι η διακοπή της ροής νέων δεδομένων. «Μπορούμε να λειτουργήσουμε χωρίς τις ΗΠΑ, αλλά τα μοντέλα μας δεν θα έχουν την ίδια ακρίβεια», λέει χαρακτηριστικά.
Η γερμανική κυβέρνηση ανέθεσε σε ερευνητικά κέντρα να επανεξετάσουν την εξάρτηση από τις ΗΠΑ, ενώ δεκάδες επιστήμονες και ακτιβιστές ανά τον κόσμο συμμετέχουν σε μια προσπάθεια «αντάρτικης αρχειοθέτησης», κατεβάζοντας μαζικά δημόσιες βάσεις πριν διαγραφούν.
Όπως δήλωσε ο Φρανκ Όλιβερ Γκλέκνερ, επικεφαλής του γερμανικού ψηφιακού αρχείου PANGAEA, «λάβαμε κυριολεκτικά επείγουσες εκκλήσεις από Αμερικανούς συναδέλφους μας που μας είπαν: “Χάνουμε τις βάσεις μας – βοηθήστε”».
Η NOAA έχει ήδη απολέσει 800 εργαζομένους, ενώ το σχέδιο προϋπολογισμού του 2026 προβλέπει περαιτέρω μείωση κατά 1,8 δισ. δολάρια και κατάργηση του βασικού της ερευνητικού βραχίονα. Μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου, ανακοίνωσε επίσης τη διακοπή 20 βάσεων δεδομένων για σεισμούς και θαλάσσιες παρατηρήσεις.
Παρότι τα περισσότερα δεδομένα είναι δημόσια και μπορούν να αποθηκευτούν χωρίς νομικά εμπόδια, η ανάγκη για συχνή ανανέωση απαιτεί υποδομές και χρηματοδότηση που μόνο κράτη μπορούν να παρέχουν, επισημαίνει η Ντενίς Ρος, πρώην επικεφαλής δεδομένων του Λευκού Οίκου επί προεδρίας Μπάιντεν.
«Υπάρχει μια ευκαιρία για άλλα κράτη, ιδρύματα και φιλανθρωπικούς οργανισμούς να καλύψουν το κενό, αν η ποιότητα των ΗΠΑ αρχίσει να υποχωρεί», δηλώνει.
