Η Αφρική έχει μετατραπεί σε στρατηγικό πεδίο διεθνούς ανταγωνισμού για τις βιομηχανικά πολύτιμές σπάνιες γαίες, καθώς η Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα εντείνουν τις προσπάθειές τους για πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες και ορυκτά στρατηγικής σημασίας. Σύμφωνα με τη FAZ, η Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες στρέφουν το βλέμμα τους προς την Αφρική, προσπαθώντας να μειώσουν την εξάρτησή τους από τις κινεζικές προμήθειες και να ενισχύσουν τις επενδύσεις σε υποδομές, τεχνολογία και βιομηχανία.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ πραγματοποιούν σημαντικές κινήσεις για να επανακαταλάβουν την κορυφαία θέση στις άμεσες ξένες επενδύσεις στην ήπειρο, υπογραμμίζοντας τη γεωπολιτική σημασία των αφρικανικών πόρων στην τεχνολογική και ενεργειακή μετάβαση. Η κατάσταση δημιουργεί ένα περίπλοκο πλέγμα συμφερόντων, ανταγωνισμού και προκλήσεων για τις αφρικανικές χώρες.
Η Αφρική στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών στρατηγικών για τις σπάνιες γαίες
Η Κίνα ελέγχει σήμερα μεγάλο μέρος των κρίσιμων πρώτων υλών παγκοσμίως, με τις βαριές σπάνιες γαίες να καλύπτουν πάνω από το 90% των παγκόσμιων αναγκών, σύμφωνα με τη FAZ. Αυτό έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία στη γερμανική βιομηχανία, όπου ο Σύνδεσμος Γερμανικών Βιομηχανιών (BDI) ζητά πιο ενεργή στρατηγική και στήριξη της βιομηχανίας μέσω του Ταμείου Πρώτων Υλών.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει πλέον στόχο να χρηματοδοτήσει έργα εξόρυξης, επεξεργασίας και ανακύκλωσης κρίσιμων υλών, σε συνεργασία με αφρικανικές χώρες, όπως η ΛΔΚ στο κοβάλτιο και η Νότια Αφρική στα μέταλλα πλατίνας και χρώμιο.
Η ΕΕ, μέσω της συνόδου ΕΕ-Αφρικής στην Ανγκόλα, επιδιώκει να ενισχύσει τις εμπορικές σχέσεις, να προωθήσει επενδύσεις σε υποδομές και ενέργεια και να μειώσει την εξάρτησή της από κινεζικές αλυσίδες αξίας, ιδιαίτερα στον τομέα των σπάνιων γαιών. Σύμφωνα με Ευρωπαίους διπλωμάτες, οι ανταλλαγές αγαθών και υπηρεσιών έφτασαν τα 467 δισ. ευρώ το 2023, ενώ οι άμεσες ξένες επενδύσεις της ΕΕ στην Αφρική ανήλθαν σε 239 δισ. ευρώ.
Γερμανική στρατηγική και σπάνιες γαίες
Σύμφωνα με αναλυτές στη FAZ, η κυριαρχία της Κίνας στις κρίσιμες πρώτες ύλες αποτελεί την «Αχίλλειο πτέρνα» των γερμανικών και ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Ο BDI προτείνει εισαγωγή εργαλείων σταθεροποίησης τιμών για στρατηγικά σημαντικά ορυκτά, προστασία από πτώσεις τιμών και δημιουργία κινήτρων για επενδύσεις.
Παράλληλα, τονίζεται η ανάγκη για ευελιξία του Ταμείου Πρώτων Υλών και συμμετοχή μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων με ποσά κάτω των 50 εκατ. ευρώ. Οι συνεργασίες θα πρέπει να εξυπηρετούν αφενός τα ευρωπαϊκά, αφετέρου τα αφρικανικά συμφέροντα, αποφεύγοντας μονομερείς επιβολές ευρωπαϊκών αξιών.
Η γερμανική στρατηγική περιλαμβάνει διμερείς συμφωνίες πρώτων υλών με εγγυήσεις αγοράς, τριμερή έργα με χώρες όπως Καναδάς και Αυστραλία και υποστήριξη έργων υποδομής μέσω του επενδυτικού προγράμματος της ΕΕ «Global Gateway». Σύμφωνα με τη FAZ, οι εκτιμήσεις του BDI για την αντικατάσταση κινεζικών αλυσίδων αξίας κυμαίνονται μεταξύ 15 και 30 δισ. δολαρίων, γεγονός που καθιστά αναγκαία μια πανευρωπαϊκή προσέγγιση.
Η Αφρική ως πεδίο διεθνούς ανταγωνισμού
Η αφρικανική ήπειρος δεν αποτελεί πλέον πεδίο μονομερούς ευρωπαϊκής επιρροής. Οι ΗΠΑ, για πρώτη φορά από το 2012, ανέκτησαν τη θέση τους ως ο μεγαλύτερος άμεσος ξένος επενδυτής στην Αφρική, επενδύοντας 7,8 δισ. δολάρια το 2023 έναντι 4 δισ. δολαρίων της Κίνας, σύμφωνα με στοιχεία του BBC και της Πρωτοβουλίας Έρευνας Κίνας-Αφρικής του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.
Η αμερικανική στρατηγική, μέσω της US International Development Finance Corporation (DFC), επικεντρώνεται σε κρίσιμα ορυκτά και μέταλλα, υποστηρίζοντας τοπικές εταιρείες όπως η Trinity Metals στη Ρουάντα και τη ReElement Africa στη Νότια Αφρική.
Τα αφρικανικά κράτη βλέπουν ευκαιρίες από τον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας, επιδιώκοντας συμφωνίες με μακροπρόθεσμα οφέλη. Όπως επισημαίνει η οικονομολόγος Σέπο Χαϊχάμπο, η ήπειρος πρέπει να προετοιμαστεί για δεσμεύσεις και να εξετάσει μοντέλα κοινοπραξιών, τοπική συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο και κρατικά επενδυτικά ταμεία για την ενίσχυση της ανάπτυξης σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη.
Σπάνιες γαίες και τεχνολογική στρατηγική
Οι σπάνιες γαίες και τα κρίσιμα μέταλλα καθίστανται πλέον κεντρικό πεδίο στρατηγικής. Η Κίνα, μέσω της πρωτοβουλίας «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος», εξασφαλίζει δικαιώματα εξόρυξης σε αντάλλαγμα για έργα υποδομής, ενώ οι ΗΠΑ επενδύουν στην κατασκευή διυλιστηρίων στην Αφρική για να διασφαλίσουν απευθείας προμήθειες και να δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία στην ήπειρο. Παράλληλα, η ΕΕ προωθεί υπεύθυνες πολιτικές εξόρυξης, με σεβασμό στα τοπικά πρότυπα και έμφαση στη δημιουργία θέσεων εργασίας και οικονομικής ανάπτυξης.
Η σύνδεση γεωπολιτικής και τεχνολογικής στρατηγικής καθιστά την Αφρική κεντρικό παίχτη για την παγκόσμια οικονομία, ιδιαίτερα στον τομέα της ηλεκτροκίνησης, των τεχνολογικών κέντρων δεδομένων και της πράσινης μετάβασης.
Προκλήσεις και προοπτικές για την Αφρική
Παρά τις διεθνείς επενδύσεις, οι αφρικανικές χώρες αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην αξιοποίηση των φυσικών πόρων τους. Υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη επεξεργασία ορυκτών επί τόπου, ισχυρότερη τοπική συμμετοχή και προστασία των συμφερόντων της ηπείρου.
Οι ηγέτες της ΕΕ και των ΗΠΑ πρέπει να συνδυάσουν τις στρατηγικές τους με ουσιαστικές δεσμεύσεις που δημιουργούν οικονομική αξία στην Αφρική και δεν περιορίζονται σε δηλώσεις προθέσεων.
Η διασφάλιση βιώσιμων, αμοιβαία επωφελών συνεργασιών και η υποστήριξη έργων υποδομής αποτελούν βασικά στοιχεία για την επιτυχία των ευρωπαϊκών και αμερικανικών στρατηγικών, ενώ οι αφρικανικές χώρες έχουν πλέον την ευκαιρία να ενισχύσουν τη θέση τους στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα.
