Ακόμα και μέσα στην εβδομάδα, σύμφωνα με πληροφορίες του powergame.gr, ενδέχεται να υπογραφεί η νέα σύμβαση Υποχρεώσεων Δημόσιας Υπηρεσίας (ΥΔΥ) μεταξύ του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και της Hellenic Train. Η συμφωνία περιλαμβάνει ένα εκτεταμένο πρόγραμμα επενδύσεων για την προμήθεια νέων συρμών, με στόχο την παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών, παράλληλα με την αναβάθμιση του σιδηροδρομικού δικτύου, που αποτελεί ευθύνη του νέου φορέα «Σιδηρόδρομοι Ελλάδος». Ο νέος φορέας «Σιδηρόδρομοι Ελλάδος Μονοπρόσωπη Α.Ε.» προέκυψε από τη συγχώνευση του ΟΣΕ, της ΕΡΓΟΣΕ και του τμήματος τροχαίου υλικού της ΓΑΙΑΟΣΕ. Η ίδρυσή του σηματοδοτεί μια νέα προσπάθεια για την αναβάθμιση της σιδηροδρομικής ασφάλειας και την καλύτερη οργάνωση του τομέα.
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η νέα σύμβαση με τη Hellenic Train, καθώς –όπως υπενθυμίζεται– μετά τη συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με την Ιταλίδα ομόλογό του Τζόρτζια Μελόνι, η κυβέρνηση είχε δεσμευθεί ότι «θα αλλάξουν όλα» στον σιδηρόδρομο. Στο πλαίσιο αυτό όχι μόνο θα προχωρήσουν τα έργα αναβάθμισης και συντήρησης, αλλά η Hellenic Train θα λάβει επιπλέον 360 εκατ. ευρώ για την προμήθεια νέων συρμών.
Για να προχωρήσουν όμως οι Ιταλοί στην επένδυση για την προμήθεια νέων συρμών, προϋπόθεση αποτελεί η δέσμευση του ελληνικού Δημοσίου για τις λεγόμενες «άγονες γραμμές». Στον σιδηρόδρομο, ο όρος αυτός αφορά δρομολόγια, που δεν είναι εμπορικά βιώσιμα –καθώς δεν αποφέρουν έσοδα ικανά να καλύψουν το κόστος τους– αλλά παραμένουν αναγκαία για την εξυπηρέτηση των πολιτών. Πρόκειται για υπηρεσίες κοινωνικού χαρακτήρα, οι οποίες συνδέουν απομονωμένες περιοχές, μικρές πόλεις και ακριτικές περιοχές και καλύπτονται οικονομικά μέσω επιδότησης από το κράτος.
Η ισχύουσα σύμβαση Υποχρεώσεων Δημόσιας Υπηρεσίας (ΥΔΥ), που υπεγράφη τον Ιούλιο του 2022, θεωρείται πλέον ξεπερασμένη και θα αντικατασταθεί από νέο πλαίσιο, το οποίο θα καθορίζει εκ νέου ποιες γραμμές εντάσσονται στο καθεστώς «άγονων» και με ποιο ύψος χρηματοδότησης. Πέρα από την οικονομική ενίσχυση, όμως, υπάρχει και μια κρίσιμη δέσμευση, καθώς το ελληνικό Δημόσιο, μέσω του ΟΣΕ, οφείλει να διασφαλίσει, ότι η σιδηροδρομική υποδομή –γραμμές, σηματοδότηση, τηλεδιοίκηση και συστήματα ασφαλείας– θα λειτουργεί απρόσκοπτα. Μόνο υπό αυτήν την προϋπόθεση η Hellenic Train δηλώνει έτοιμη να επενδύσει στην αγορά 23 νέων τρένων. Από αυτά, τα 15 θα κατευθυνθούν στον Προαστιακό –ο οποίος πρόκειται να επεκταθεί προς τη Δυτική Αττική– ενώ τα υπόλοιπα οκτώ θα ενισχύσουν το ευρύτερο σιδηροδρομικό δίκτυο.
Μετά την υπογραφή της σύμβασης θα ακολουθήσουν οι παραγγελίες για τους 23 νέους συρμούς. Οι Ιταλοί ωστόσο υποστηρίζουν ότι προτεραιότητα έχει πρώτα η ολοκλήρωση του δικτύου και στη συνέχεια η ενίσχυσή του με καινούργια τρένα. Συγκεκριμένα, οι επενδύσεις σε νέο τροχαίο υλικό συνδέονται άμεσα με την πρόοδο των έργων στον βασικό άξονα Αθήνας – Θεσσαλονίκης, τα οποία αναμένεται να ολοκληρωθούν στα τέλη του 2026.
Το πραγματικό ωστόσο πρόβλημα των Ιταλών είναι η περιορισμένη διαθεσιμότητα στα ευρωπαϊκά εργοστάσια, κάτι που –σύμφωνα με πληροφορίες– καθιστά δύσκολη την παράδοσή τους έως το 2027, όπως επιθυμεί η ελληνική κυβέρνηση.
Το παρελθόν των επενδύσεων στον σιδηρόδρομο
Η υπό διαμόρφωση νέα σύμβαση του ελληνικού Δημοσίου με τη Hellenic Train θα είναι η τρίτη κατά σειρά από το 2017, όταν οι Ιταλοί απέκτησαν την πρώην ΤΡΑΙΝΟΣΕ έναντι 45 εκατ. ευρώ. Οι δύο προηγούμενες συμβάσεις, που προέβλεπαν εκσυγχρονισμό του δικτύου και επενδύσεις σε καινούργια τρένα, δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Από τότε χρονολογείται και η διαμάχη μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και της Hellenic Train για τις οφειλές προς τη θυγατρική του ιταλικού ομίλου. Μετά το ραντεβού του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με την Ιταλίδα ομόλογό του, Τζόρτζια Μελόνι, προ μηνών, η κυβέρνηση συμφώνησε να καταβάλλει τις οφειλές και να κλείσει αυτό το μέτωπο. Μέχρι στιγμής, πάντως, έχουν καταβληθεί οι οφειλές για το πρώτο εξάμηνο του 2024.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συμφωνία του Ιουλίου 2022, επί υπουργίας Κώστα Καραμανλή. Η περιβόητη σύμβαση προέβλεπε επενδύσεις 163,5 εκατ. ευρώ μέχρι το 2027, εκ των οποίων τα 86 εκατ. αφορούσαν μισθώσεις τροχαίου υλικού, αφήνοντας στην πράξη μόλις 77,5 εκατ. ευρώ για πραγματικές επενδύσεις. Η διαφορά ήταν τεράστια σε σχέση με τις εξαγγελίες του 2019, όταν με το μνημόνιο συνεργασίας, που είχε υπογραφεί, οι Ιταλοί δεσμεύονταν για πρόγραμμα ύψους 645 έως 810 εκατ. ευρώ, με στόχο την προμήθεια νέου τροχαίου υλικού, την εισαγωγή υβριδικών συρμών, την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και την αξιοποίηση σιδηροδρομικών ακινήτων.
Ενδεικτικό του περιορισμένου ρεαλισμού που χαρακτήριζε τη σύμβαση του 2022 ήταν η πρόβλεψη για μίσθωση δέκα υδρογονοκίνητων τρένων έως το τέλος του 2027, με χρηματοδότηση 54 εκατ. ευρώ από την Hellenic Train και το υπόλοιπο ποσό από το Ταμείο Ανάκαμψης. Ωστόσο, για την κυκλοφορία συρμών υδρογόνου απαιτούνταν ειδικές υποδομές που έπρεπε να δημιουργήσει ο ΟΣΕ, κάτι που ουδέποτε συνέβη. Αντίστοιχα, η πρόβλεψη για δέκα ηλεκτροκίνητους συρμούς έως το 2027, με δαπάνη 32 εκατ. ευρώ, δεν κάλυπτε τις ανάγκες του Προαστιακού και του υπόλοιπου δικτύου. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα ο Προαστιακός της Αθήνας λειτουργεί με συρμούς σε κακή κατάσταση, ενώ στελέχη του κλάδου προειδοποιούν πως, αν δεν υπάρξουν νέοι μέσα στην επόμενη διετία, τα δρομολόγια θα κινδυνεύσουν να σταματήσουν.
Ο νέος ΟΣΕ και οι προτεραιότητες για την ασφάλεια
Στο πλαίσιο αυτό, η νέα διοίκηση του ΟΣΕ επιχειρεί να θέσει ξανά τον σιδηρόδρομο σε αξιόπιστη και ασφαλή τροχιά. Ο νέος επικεφαλής του Οργανισμού, ο Χρήστος Παληός έχει χαράξει τρεις άξονες δράσης, που θεωρεί καθοριστικούς για την επόμενη μέρα. Πρώτη προτεραιότητα είναι η άμεση λειτουργία του συστήματος αυτόματης προστασίας ETCS, ώστε να ενεργοποιηθούν νέες δικλίδες ασφαλείας και να περιοριστεί δραστικά ο ανθρώπινος παράγοντας.
Δεύτερη είναι η στελέχωση του ΟΣΕ με εξειδικευμένο προσωπικό, τόσο με Έλληνες της διασποράς, που διαθέτουν εμπειρία από σύγχρονους σιδηροδρόμους, όσο και με ενίσχυση των ανθρώπων της πρώτης γραμμής. Η εκπαίδευση και η συνεχής αξιολόγηση αποτελούν βασικά εργαλεία στη διαδικασία αυτή. Τρίτη κατεύθυνση είναι η αναβάθμιση της υποδομής και του τροχαίου υλικού, με στόχο τη βελτίωση της αξιοπιστίας και τη διασύνδεση του σιδηροδρόμου με λιμάνια και κέντρα logistics, ώστε να επανακτήσει τον ρόλο του ως μοχλός ανάπτυξης και εξαγωγών.
Ήδη έχει ολοκληρωθεί η εγκατάσταση του ETCS σε 100 αμαξοστοιχίες και έχουν πραγματοποιηθεί δοκιμές σε όλους τους τύπους μηχανών. Ήδη, η πρώτη ενέργεια του νέου διευθύνοντος συμβούλου ήταν να καλέσει τη Hellenic Train να ορίσει άμεσα ημερομηνίες εκπαίδευσης των μηχανοδηγών, ώστε να εξοικειωθούν με το νέο σύστημα αυτόματης πέδησης, το οποίο μπορεί να σταματά το τρένο σε περίπτωση παράβασης. Παράλληλα, θεσπίζεται νέο πειθαρχικό πλαίσιο για την τήρηση υποχρεώσεων από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, με σαφές μήνυμα ότι ο σιδηρόδρομος αφήνει πίσω τα «μπαλώματα» και εισέρχεται σε μια εποχή όπου η ασφάλεια δεν είναι υπόσχεση, αλλά καθημερινή πράξη.
