Την τελευταία 20ετία, και παρά τα δισεκατομμύρια ευρώ που επενδύθηκαν σε σιδηροδρομικά έργα, το μερίδιο του σιδηροδρόμου στη μεταφορά επιβατών στην Ελλάδα συρρικνώθηκε ραγδαία. Τα εξαιρετικά αρνητικά στοιχεία δείχνουν την κατάσταση που προσπαθεί να ανατρέψει η σημερινή ηγεσία του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών με σειρά πρωτοβουλιών που έχει ανακοινώσει το τελευταίο διάστημα.
Δείχνουν, επίσης, πως πήγαν στράφι μέχρι σήμερα οι τεράστιες δαπάνες για την αναβάθμιση του σιδηροδρομικού δικτύου στην Ελλάδα. Οι θεομηνίες στη Θεσσαλία και η τραγωδία των Τεμπών έδωσαν απλώς τη χαριστική βολή. Είναι ενδεικτικό πως -ακόμα και σήμερα- το λιμάνι της Πάτρας, η δυτική πύλη της χώρας, δεν συνδέεται με το σιδηροδρομικό δίκτυο!
Μεταξύ 1995 και 2023 το μερίδιο του σιδηροδρόμου στη μεταφορά εμπορευμάτων στη χώρα μας μειώθηκε σημαντικά, από 0,3 δισ. tkm (τονοχιλιόμετρα) το 1995, σε 0,2 δισ. τονοχιλιόμετρα το 2023. Κατέγραψε, μάλιστα, τη μεγαλύτερη μείωση στην ΕΕ (53,9%) μεταξύ 2022 και 2023, σύμφωνα με την πρόσφατη έκδοση «EU Transport in Figures». Ο υπολογισμός του tkm προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό του βάρους του εμπορεύματος σε τόνους με την απόσταση που διανύθηκε σε χιλιόμετρα. Για παράδειγμα, η μεταφορά 10 τόνων εμπορευμάτων σε απόσταση 200 χιλιομέτρων αντιστοιχεί σε 2.000 tkm.
Αλλά και στη μεταφορά επιβατών η μείωση ήταν επίσης πολύ μεγάλη την περίοδο 2022 – 2023, αφού άγγιξε το 40%. Μόνο στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία (μόλις 0,5%) καταγράφεται μείωση του μεριδίου του σιδηροδρόμου στη μεταφορά επιβατών την ίδια περίοδο, ενώ σε πολλά κράτη – μέλη σημειώθηκε πολύ μεγάλη αύξηση, όπως στην Ουγγαρία (40,6%). Από 2 δισ. επιβατοχιλιόμετρα (pkm) το 1990 ο ελληνικός σιδηρόδρομος περιορίστηκε στα 0,7 δισ. επιβατοχιλιόμετρα το 2023 -μείωση που ξεπερνά το 50% στη μεταφορά επιβατών.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εξαιρούνται νησιωτικές χώρες που δεν διαθέτουν σιδηροδρομικό δίκτυο, όπως η Κύπρος και η Μάλτα) με βάση το μερίδιο του σιδηροδρόμου στη μεταφορά εμπορευμάτων. Μόλις 1,1% ήταν το μερίδιο του σιδηροδρόμου στη χώρα μας το 2023, όταν στη Λιθουανία ήταν 44%, τη Ρουμανία 23,6%, την Αυστρία 26,4%, κ.λπ. Στην Ελλάδα το 98,7% των μεταφορών πραγματοποιείται με φορτηγά μέσω των οδικών αξόνων. Αλλά και στη μεταφορά επιβατών η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Το μερίδιο των οδικών μεταφορών (ΙΧ, λεωφορεία, κ.α.) ήταν το 2023 σε επίπεδα άνω του 98%, με τον σιδηρόδρομο να έχει μερίδιο μόλις 0,5% -πάλι το μικρότερο στην ΕΕ.
Η κατάντια του σιδηροδρόμου βολεύει, πάντως, το κρατικό ταμείο, που επιβάλλει πολύ υψηλούς φόρους σε καύσιμα κίνησης, τέλη κυκλοφορίας, διόδια, κ.λπ., αλλά και σε όσους χρησιμοποιούν τους δρόμους για τη μετακίνηση επιβατών και εμπορευμάτων. Η Ελλάδα ήταν το 2023 στη δεύτερη θέση της Ευρώπης, με βάση τους φόρους στα καύσιμα ως ποσοστό του ΑΕΠ (βρισκόταν στο 1,5% του ΑΕΠ πίσω μόνο από τη Σλοβενία (1,6% του ΑΕΠ). Η χώρα μας σκαρφαλώνει στην πρώτη θέση της ΕΕ, αν στους φόρους καυσίμων προστεθούν και οι άλλες επιβαρύνσεις όπως τα τέλη κυκλοφορίας. Το 5,7% των συνολικών φόρων αφορούσαν το 2023 στις μεταφορές (φόρου καυσίμων, τέλη κυκλοφορίας, κ.α.), όταν ο μέσος όρος στην ΕΕ ήταν μόλις 3,3%.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, 64.258 επιχειρήσεις δραστηριοποιούνταν το 2022 στον τομέα των μεταφορών στην Ελλάδα, περισσότερες από τις μισές (33.856) στον τομέα των οδικών μεταφορών, με δεύτερο κλάδο τον τομέα των logistics/αποθηκεύσεων (6.399 επιχειρήσεις) και τρίτο τον τομέα της μεταφοράς δεμάτων και επιστολών (4.556 επιχειρήσεις). Μόλις 10 εταιρείες ασχολούνται με τις σιδηροδρομικές μεταφορές, θεωρητικός αριθμός αφού ουσιαστικές υπηρεσίες (μεταφοράς εμπορευμάτων) παρέχουν πολύ λιγότερες.
Τα συνολικά έσοδα του τομέα μεταφορών στην Ελλάδα έφτασαν το 2022 τα 19 δισ. ευρώ, με τη μερίδα του λέοντος (7,56 δισ. ευρώ) να κατευθύνεται προς τις εταιρείες logistics/αποθηκεύσεων και στη δεύτερη θέση να βρίσκονται οι εταιρείες οδικών μεταφορών με συνολικά έσοδα 3,86 δισ. ευρώ. Στην τρίτη θέση είναι οι ακτοπλοϊκές εταιρείες με συνολικό τζίρο 2,97 δισ. ευρώ. Τα συνολικά έσοδα των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον σιδηροδρομικό τομέα, ήταν μόλις 120 εκατ. ευρώ, τα μικρότερα στην Ευρώπη (στις χώρες που έχουν σιδηρόδρομο) εξαιρουμένης της Λετονίας.
