Σε θέση «επισφαλούς στασιμότητας» το ελληνικό εμπόριο, έχει δρόμο ακόμη για να επιστρέψει σε τροχιά ανάπτυξης, υστερεί στη δίδυμη μετάβαση («πράσινη» και ψηφιακή) και δεν ευνοείται από την καταναλωτική δαπάνη, που παραμένει κάτω από τα επίπεδα του 2008, μετά τις αλλεπάλληλες κρίσεις, που έφεραν μείωση εσόδων και αύξηση λειτουργικού κόστους και χρεών, ειδικά στις πιο μικρές επιχειρήσεις.
Μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις αναπτύσσονται με διαφορετική ταχύτητα στην αγορά, με το μικρό μέγεθος να αποτελεί πρόβλημα εξίσου σημαντικό με την υπερβολική συγκέντρωση. Επιπλέον, η ψηφιοποίηση του κράτους θα πρέπει να συμβαδίζει με τον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων. Πρόκειται για ενδεικτικές τάσεις που ανέδειξε η ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Εμπορίου & Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ) της Ελληνικής Συνομοσπονδίας Εμπορίου & Επιχειρηματικότητας (ΕΣΕΕ). Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων ακαδημαϊκοί και οικονομολόγοι που σχολίασαν τα ευρήματα προτείνουν έξυπνα χρηματοδοτικά εργαλεία, δράσεις για την ανάσχεση της μείωσης της ελληνικής προστιθέμενης αξίας στο εμπόριο και συνεργασίες μεταξύ των μικρών επιχειρήσεων, ώστε να μην επαναληφθεί το ντόμινο λουκέτων που παρατηρήθηκε πριν από μερικές δεκαετίες με τις επιχειρήσεις ένδυσης και κλωστοϋφαντουργίας.
Αφετηρία για τον ανασχεδιασμό της στρατηγικής στο εμπόριο είναι η διαπίστωση ότι η ανάκαμψη των επιχειρήσεων του κλάδου είναι τύπου «L» και όχι «V», όπως προσδοκούσαν οι επιχειρηματίες, περνώντας από την πτώση στη στασιμότητα και όχι στη βίαιη ανάκαμψη, μετά την καθίζηση στην πανδημία. Αυτό σημαίνει ότι οι έμποροι είναι προσηλωμένοι κυρίως στην επιβίωσή τους και λιγότερο στον μακροπρόθεσμο μετασχηματισμό τους. Στα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν και αναδεικνύουν κίνδυνο για την ανθεκτικότητά τους στο μέλλον περιλαμβάνονται: τα λειτουργικά έξοδα, οι ανατιμήσεις, το κόστος της ενέργειας, το κόστος αγοράς από τους προμηθευτές και η ρευστότητα.
Ενδεικτικό των αλλαγών που συντελούνται στο εμπόριο είναι επίσης ότι μειώνονται οι θέσεις εργασίας, κυρίως λόγω της εξόδου επιχειρηματιών από την αγορά, ειδικά σε πόλεις της περιφέρειας. Το μερίδιο των αυτοαπασχολουμένων στο σύνολο του εμπορίου έχει μειωθεί σωρευτικά από το 2004 κατά 46,5%. Επίσης, ενώ στο σύνολο της οικονομίας η απασχόληση ενισχύθηκε πέρυσι κατά 1,7%, στο εμπόριο υποχώρησε 3,5%. Παρ’ όλα αυτά, το λιανεμπόριο παραμένει ο μεγαλύτερος εργοδότης της ελληνικής οικονομίας, με 700 χιλ. εργαζόμενους, συνεισφέροντας το 16,5% της συνολικής απασχόλησης.
Όπως έδειξε η ετήσια έκθεση της ΕΣΕΕ, συνολικά στην αγορά καταγράφεται αύξηση τζίρου και κερδοφορίας, με την πίτα ωστόσο να συγκεντρώνεται σε λιγότερους παίκτες. Η συγκέντρωση αποτυπώνεται τόσο στη μείωση των αυτοαπασχολούμενων όσο και στην αύξηση των εργαζομένων ανά εργοδότη, σε 6 από 5,3 έναν χρόνο πριν. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η αύξηση του μεριδίου της μερικής απασχόλησης σε 8% από 7% έναν χρόνο πριν και της προσωρινής απασχόλησης σε 4,6% από 3,1% αντίστοιχα.
Ορισμένες από τις προκλήσεις φαίνεται να είναι συνδεδεμένες με τη δομική μετάβαση των επιχειρήσεων, όπως για παράδειγμα το πρόβλημα της απασχόλησης, που συνδέεται με τις ψηφιακές δεξιότητες και την εκπαίδευση των εργαζομένων, ώστε να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες των εργοδοτών.
Αρνητικά μηνύματα από την κατανάλωση
Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα στην αγορά είναι η κατανάλωση, που έχει ανακάμψει από την περίοδο της πανδημίας, αλλά υστερεί από τα προ κρίσης επίπεδα. Η μέση μηνιαία καταναλωτική δαπάνη ανά νοικοκυριό το 2022 ήταν 1.600,34 ευρώ, ενώ το 2008 ήταν 2.117,67 ευρώ. Σημειώνεται ότι το μερίδιο των τροφίμων στις δαπάνες αυτές έχει αυξηθεί δραστικά, σε 20,9% από 16,4% αντίστοιχα. Αντίθετη τροχιά ακολουθεί η εξέλιξη του μεριδίου στις δαπάνες των ειδών ένδυσης-υπόδησης, που έχει μειωθεί σε 3,6% από 6,3% το 2008.
Σε κλαδικό επίπεδο, στον τομέα οχημάτων παρατηρήθηκε αύξηση του δείκτη κύκλου εργασιών πέρυσι κατά 23,2% και του δείκτη όγκου κατά 5,3%. Στο χονδρικό εμπόριο σημειώνεται πτώση τζίρου 1,3% και αύξηση όγκου 5,9% και στο λιανικό εμπόριο αύξηση 3,2% του τζίρου και πτώση 3,8% του όγκου. Επίσης, σε φαρμακεία και σούπερ μάρκετ, αν και καταγράφεται αύξηση τζίρου 3,1% και 7,3% αντίστοιχα, με όρους όγκου σημειώνεται πτώση 4,2% και 4% αντίστοιχα, ενώ στην ένδυση σημειώνεται αύξηση τζίρου 6,3% και όγκου 0,3%. Καλύτερες επιδόσεις εμφανίζει η αγορά επίπλων και ηλεκτρικών ειδών, με αύξηση τζίρου 4,6% και όγκου πωλήσεων 2%.
Σε δείγμα 1.000 επιχειρήσεων, πάνω από τις μισές (52,1%) προβλέπουν στάσιμο τζίρο, στα επίπεδα της προηγούμενης χρονιάς. Αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν μεγάλες αυξήσεις στις τιμές αγοράς εμπορευμάτων, με αποτέλεσμα να εξανεμίζεται η μικρή αύξηση τζίρου, όπου εμφανίζεται, ενώ θετικό στοιχείο είναι η σχετική αποκλιμάκωση των οφειλών. Οι επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει σε ιδιόκτητο ακίνητο είναι το 61%, ποσοστό υψηλό, αλλά χαμηλότερο από το 69%, που ήταν το 2016. Επίσης, υποχωρεί το ποσοστό νεοσύστατων επιχειρήσεων, σε 14% το 2023, από 22% έναν χρόνο πριν και 32% που ήταν το 2016. Επίσης, οι επιχειρήσεις που επενδύουν διαθέτουν ίδια κεφάλαια της επιχείρησης και προσωπικές αποταμιεύσεις.
Εν κατακλείδι, το εμπόριο χρειάζεται πολύπλευρη στήριξη για να επιβιώσει, σύμφωνα με τον Γιώργο Καρανίκα, πρόεδρο της ΕΣΕΕ. Παρουσιάζοντας τα βασικά συμπεράσματα της ετήσιας έκθεσης της ΕΣΕΕ, αναφέρθηκε στην αβεβαιότητα που υπάρχει σήμερα στον τρόπο που λειτουργούν τόσο οι επιχειρήσεις όσο και οι καταναλωτές. Τόνισε δε ότι για να φτάσει η αγορά να δει το φως στην άκρη του τούνελ χρειάζεται φορολογικές και μη μισθολογικές ελαφρύνσεις και άρση των εμποδίων πρόσβασης στον δανεισμό.
