Εντυπωσιακή υποχώρηση σημείωσε η παραοικονομία στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία, με το ποσοστό της να περιορίζεται κάτω από το 15% του ΑΕΠ το 2022, από σχεδόν 30% το 2013, σύμφωνα με τη νέα έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Η μεταβολή αυτή φέρνει στην επιφάνεια κρυφά εισοδήματα άνω των 20 δισ. ευρώ, που μέχρι πρότινος ήταν «αόρατα» και δεν φορολογούνταν. Σύμφωνα με πληροφορίες, η μείωση αυτή συνδέεται άμεσα με την συρρίκνωση του λεγόμενου «κενού ΦΠΑ» (VAT Gap) – ενός βασικού δείκτη που αντανακλά το επίπεδο φοροδιαφυγής και αποτελεί καθρέφτη της παραοικονομίας.
Για πρώτη φορά, το 2024, το «κενό ΦΠΑ» στην Ελλάδα – δηλαδή, η διαφορά μεταξύ των προσδοκώμενων και των πραγματικών εσόδων από τον ΦΠΑ – περιορίστηκε σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις σε μονοψήφιο ποσοστό, στο 9% ή και στο 8%, σημειώνοντας ιστορικό χαμηλό. Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 2020 το αντίστοιχο ποσοστό στη χώρα μας έφτανε το 19,7%, για να υποχωρήσει στο 13,7% το 2022. Οι τάσεις δείχνουν περαιτέρω συρρίκνωση, με την Ελλάδα να πλησιάζει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 7%.
Ενδεικτικά , η χώρα μας το 2019 ήταν ουραγός μαζί με τη Ρουμανία και τη Μάλτα, καταγράφοντας τις μεγαλύτερες απώλειες ΦΠΑ, ενώ από το 2020 η κατάσταση άρχισε να αλλάζει και από τις τελευταίες θέσεις η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες σε ό,τι αφορά τη μείωση φοροδιαφυγής στον ΦΠΑ, μαζί τη Γερμανία την Ουγγαρία και τις Κάτω Χώρες.
Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται σε μια σειρά ψηφιακών και θεσμικών μεταρρυθμίσεων, όπως την την καθιέρωση των ηλεκτρονικών βιβλίων (myDATA), τη διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με την ΑΑΔΕ, την επέκταση της χρήσης POS και την εντατικοποίηση των ελέγχων σε ευαίσθητους τομείς της οικονομίας. Όλα τα παραπάνω μέτρα περιόρισαν τα περιθώρια για «μαύρες» συναλλαγές, οδηγώντας σε ουσιαστική αποκλιμάκωση της αδήλωτης δραστηριότητας.
Αρμόδιες πηγές εκτιμούν ότι η σταθερή υποχώρηση του κενού ΦΠΑ λειτουργεί ως «βαρόμετρο» για την ευρύτερη συρρίκνωση της παραοικονομίας, ιδίως σε κλάδους όπως η εστίαση, το λιανεμπόριο και οι κατασκευές. Αν και η πρόοδος είναι εντυπωσιακή, το υπουργείο Οικονομικών και η ΑΑΔΕ δρομολογούν νέα μέτρα για την παγίωσης της θετικής πορείας, όπως πλήρη αυτοματοποίηση επιστροφών ΦΠΑ, διασταυρώσεις τιμολογίων σε πραγματικό χρόνο και περαιτέρω ψηφιοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών.
Η παραοικονομία του 2022, όπως καταγράφεται στην έκθεση, ανήλθε σε 31 δισ. ευρώ, δηλαδή στο ένα έκτο περίπου του ΑΕΠ των 206,5 δισ. ευρώ. Στην αιχμή της κρίσης χρέους, την περίοδο 2013-2015, η παραοικονομία είχε εκτιναχθεί στο 30% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου 54,2 δισ. ευρώ, με βάση το τότε ΑΕΠ των 180,6 δισ. ευρώ.
Στη σημαντική αυτή μεταβολή στάθηκε και ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κυριάκος Πιερρακάκης, δίνοντας ένα πρώτο στίγμα από τη νέα έκθεση του ΔΝΤ που αποκαλύπτει τη «βουτιά» της αδήλωτης οικονομίας. Πρόκειται για μια μεταβολή – περί τα 23 δισ. ευρώ σε απόλυτους αριθμούς – με ισχυρό δημοσιονομικό και κοινωνικό αποτύπωμα, καθώς όλο και περισσότερη οικονομική δραστηριότητα παύει να είναι «αόρατη» και εντάσσεται στον επίσημο κύκλο.
