Η επιστροφή του εμπορικού προστατευτισμού, με αιχμή του δόρατος τη νέα δασμολογική πολιτική του Αμερικανού προέδρου Τραμπ, επαναφέρει στο προσκήνιο τους κινδύνους για το διεθνές εμπόριο και κατ’ επέκταση για την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα. Σε αυτό το περιβάλλον αυξημένης γεωοικονομικής έντασης, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη όχι τόσο με άμεσες επιπτώσεις, όσο με μια σειρά από έμμεσες προκλήσεις που απορρέουν από τη διασύνδεσή της με την υπόλοιπη Ευρώπη.
Παρότι η άμεση έκθεση της Ελλάδας στις ΗΠΑ είναι περιορισμένη –με τις ελληνικές εξαγωγές να αντιστοιχούν μόλις στο 1% του ΑΕΠ και μετριοπαθείς εισροές άμεσων επενδύσεων από Αμερικανούς επενδυτές– η εξάρτηση της χώρας από την ευρωπαϊκή οικονομία μεταφράζεται σε αυξημένη ευπάθεια στις παρενέργειες ενός ενδεχόμενου εμπορικού πολέμου. Καθώς μεγάλες οικονομίες όπως η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιρλανδία βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του κινδύνου, ο αντίκτυπος στη ζήτηση για ελληνικά αγαθά και υπηρεσίες ενδέχεται να αποδειχθεί σημαντικός.
Στο παρόν Δελτίο οικονομικών εξελίξεων της Alpha Bank παρουσιάζονται τα στοιχεία για τις εμπορικές σχέσεις της Ελλάδας, αλλά και των εταίρων της χώρας μας στην ΕΕ-27 με τις ΗΠΑ και σκιαγραφούνται οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις που αναμένεται να έχει η δασμολογική πολιτική των ΗΠΑ στην ελληνική οικονομία.
Τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους η κυβέρνηση των ΗΠΑ προχώρησε στην επιβολή δασμών στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, καταργώντας προηγούμενες εξαιρέσεις που είχαν δοθεί σε χώρες όπως ο Καναδάς, το Μεξικό, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27), ενώ στα μέσα Μαρτίου ανακοίνωσε ότι οι δασμοί θα επεκταθούν σε όλες τις εισαγωγές αγαθών ανεξαιρέτως, προσδιορίζοντας συγκεκριμένα ποσοστά, βάσει του εμπορικού ελλείματος των ΗΠΑ με την κάθε χώρα. Τόσο η ΕΕ-27, όσο και μεγάλες οικονομίες όπως ο Καναδάς και η Κίνα αντέδρασαν άμεσα, καταδικάζοντας την απόφαση για επιβολή δασμών και ανακοινώνοντας αντίποινα για τις εισαγωγές αμερικανικών προϊόντων. Στις 9 Απριλίου 2025, η κυβέρνηση των ΗΠΑ επανήλθε ανακοινώνοντας τρίμηνη παύση σε όλους τους αμοιβαίους δασμούς, με ορισμένες εξαιρέσεις (π.χ. Κίνα) και επέβαλε οριζόντιο δασμό 10% σε όλες τις εισαγωγές κατευθυνόμενες προς τις ΗΠΑ. Δεδομένου ότι το γεωοικονομικό παίγνιο των δασμολογικών πολιτικών βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, δεν είναι δυνατό να επιχειρηθεί μία ποσοτικοποίηση του αντικτύπου. Ωστόσο, είναι χρήσιμο σε πρώτη φάση να παρουσιαστούν στοιχεία σχετικά με την έκθεση της ευρωπαϊκής και της ελληνικής οικονομίας σε κινδύνους που απορρέουν από ενδεχόμενες μεταβολές στις εμπορικές σχέσεις τους με τις ΗΠΑ.
Αναφορικά με τις άμεσες επιπτώσεις, τα κανάλια μέσω των οποίων ενδέχεται ο αυξημένος εμπορικός προστατευτισμός να επηρεάσει την ελληνική οικονομία είναι τα ακόλουθα:
- Εμπορικό ισοζύγιο: Από το 2011, με εξαίρεση το 2022, δηλαδή κατά τη διάρκεια της πρόσφατης ενεργειακής κρίσης, η Ελλάδα διατηρεί εμπορικό πλεόνασμα με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το οποίο ανήλθε το 2024 σε περίπου Ευρώ 0,25 δισ. (Γράφημα 3α). Επιπρόσθετα, οι εξαγωγές στις Ηνωμένες Πολιτείες αντιπροσωπεύουν σήμερα το 1% του ΑΕΠ της Ελλάδας και λιγότερο από το 5% των συνολικών εξαγωγών (Γράφημα 2). Πιο συγκεκριμένα, οι εξαγωγές της χώρας μας προς τις ΗΠΑ ανήλθαν σε 2,4 δισ. ευρώ το 2024, με το 23% αυτών να αφορά εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, ενώ ακολουθούν τα τρόφιμα -κυρίως φρούτα και λαχανικά- και τα βιομηχανικά προϊόντα: λαχανικά (10,5% των συνολικών εξαγωγών προς τις ΗΠΑ), φρούτα και ξηροί καρποί (4,4%), τσιμέντο (3,9%), προϊόντα αλουμινίου (3,8%), τυρί και πηγμένο γάλα (3,1%) και ελαιόλαδο (3,1%). Δεδομένου ότι οι ελληνικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ αφενός αποτελούν σχετικά χαμηλό ποσοστό επί του συνόλου και αφετέρου δεν αφορούν σε γενικές γραμμές κλάδους που αναμένεται να πληγούν σημαντικά από τους δασμούς (π.χ. αυτοκινητοβιομηχανία, είδη πολυτελείας), ο άμεσος αντίκτυπος της νέας εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ εκτιμάται ότι δεν θα είναι σημαντικός για τη χώρα μας.
- Ξένες Άμεσες Επενδύσεις: Οι εισροές ΞΑΕ από τις Ηνωμένες Πολιτείες ανήλθαν σε Ευρώ 177 εκατ. το 2024, αντιπροσωπεύοντας το 2,6% των συνολικών εισροών. Από αυτές, τα Ευρώ 131 εκατ. αφορούσαν επενδύσεις σε ακίνητα. Σωρευτικά, μεταξύ 2020-2024, οι εισροές ΞΑΕ από τις Ηνωμένες Πολιτείες ανήλθαν σε Ευρώ 1,56 δισ. (5,6% του συνόλου), με Ευρώ 565 εκατ. να κατευθύνονται στην αγορά ακινήτων.
- Τουριστικές ροές: Η πιθανή επιβράδυνση ή/και ύφεση της αμερικανικής οικονομίας λόγω των δυσμενών επιπτώσεων της δασμολογικής πολιτικής, σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση του δολαρίου έναντι του ευρώ, μπορεί βραχυπρόθεσμα να οδηγήσει σε εξασθένηση των ροών εισερχομένων ταξιδιωτών από τις ΗΠΑ. Το 2024 αποδείχθηκε έτος ορόσημο για την αμερικανική αγορά, με πρωτοφανή επίπεδα αφίξεων επισκεπτών και ταξιδιωτικών εισπράξεων στην Ελλάδα. Οι αφίξεις (συμπεριλαμβανομένης της κρουαζιέρας) από τις Ηνωμένες Πολιτείες ανήλθαν σε 1,55 εκατομμύρια τουρίστες (3,8% των συνολικών αφίξεων), ενώ οι τουριστικές εισπράξεις (συμπεριλαμβανομένης της κρουαζιέρας) ανήλθαν σε Ευρώ 1,6 δισ. (7,3% του συνόλου, το οποίο ήταν το τρίτο υψηλότερο ποσοστό μετά τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, Γράφημα 3β).
Σε ό,τι αφορά στις έμμεσες επιπτώσεις, εκτιμάται ότι θα είναι πιο σημαντικές και θα προέλθουν κατά βάση από την έκθεση των Ευρωπαίων εταίρων της Ελλάδας στις μεταβολές της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ, κυρίως λόγω της εξωστρέφειας (trade openness) και της ισχυρής διασύνδεσής τους με τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες. Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, μάλιστα είναι πιο ευάλωτες από άλλες, όπως η Ιρλανδία, η Ιταλία και η Γερμανία (Γράφημα 2). Αναφορικά με τις κατηγορίες προϊόντων με τη μεγαλύτερη έκθεση στις μεταβολές των όρων εμπορίου, οι εξαγωγές της ΕΕ-27 προς τις ΗΠΑ είναι τριπλάσιες σε σύγκριση με τις αντίστοιχες εισαγωγές σε τρόφιμα/ποτά/καπνό και διπλάσιες σε μεταποιητικά προϊόντα μεταξύ των οποίων μηχανολογικό/ μεταφορικό εξοπλισμό και χημικά. Αντίθετα, οι εισαγωγές σε καύσιμα από τις ΗΠΑ υπερβαίνουν τις αντίστοιχες εξαγωγές κατά έξι φορές (στοιχεία Eurostat, 2024).
- Εξωτερική ζήτηση: Η κυριότερη έμμεση επίπτωση αφορά στο γεγονός ότι οι ευαίσθητες στους δασμούς χώρες της Κεντρικής Ευρώπης είναι οι κύριοι εμπορικοί εταίροι της Ελλάδας σε ό,τι αφορά στα αγαθά, αλλά και οι κύριες χώρες προέλευσης εισερχόμενου τουρισμού. Συνολικά προς την ΕΕ-27 κατευθύνεται άνω του 50% των συνολικών εξαγωγών των ελληνικών προϊόντων και από την ΕΕ-27 προέρχεται πάνω από το 50% των τουριστικών αφίξεων και εισπράξεων. Επομένως, η επιβράδυνση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης στις χώρες αυτές, λόγω της αποδυνάμωσης της εξαγωγικής τους διείσδυσης προς τις ΗΠΑ, θα επηρεάσει σημαντικά και την χώρα μας.
- Αβεβαιότητα: Οι εντάσεις στο διεθνές εμπόριο οδηγούν σε άνοδο της αβεβαιότητας, επιδείνωση του οικονομικού κλίματος και των χρηματοπιστωτικών συνθηκών, με αρνητικές επιπτώσεις για τις εξαγωγές, την κατανάλωση, την επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις. Ως εκ τούτου ένας ενδεχόμενος εμπορικός πόλεμος θα οδηγήσει σε επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, γεγονός που θα έχει αρνητικό αντίκτυπο και στην ελληνική οικονομία.
