Ρωγμή στο σημερινό status της ομοφωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή προπομπός μιας επικείμενης μεταρρύθμισης, που μπορεί να φέρει τα πάνω-κάτω; Το ερώτημα προκλήθηκε από την πρόσφατη αναζήτηση στις Βρυξέλλες τρόπου να «καταργηθεί» η ομοφωνία ώστε να παρακαμφθεί το βέτο της Ουγγαρίας αλλά και της Σλοβακίας για την έγκριση μέτρων στήριξης της Ουκρανίας. Η σχετική συζήτηση αναζωπυρώθηκε από την πρόταση τόσο της εκπροσώπου για τις εξωτερικές σχέσεις Κάγια Κάλας, όσο και την επιτρόπου για τη διεύρυνση της ΕΕ, Μάρτα Κος, που διατύπωσαν την ιδέα της λεγόμενης «κατασκευαστικής αποχής» ώστε να παρακαμφθεί η ομοφωνία και να μετατραπεί σε επιλεκτική πλειοψηφία για θέματα εξωτερικής πολιτικής και διεύρυνσης.
Κάποιοι θεωρούν ότι ήδη -εξ ανάγκης κυρίως και όχι από επιλογή- ανοίγει η συζήτηση για ένα κύμα ευρύτερων αλλαγών στη δομή και λειτουργία της ΕΕ. Υπάρχουν όμως και αυτοί που διατυπώνουν έντονες επιφυλάξεις, θεωρώντας ότι με τον τρόπο αυτό ανοίγει η κερκόπορτα για μεταρρυθμίσεις που θα είναι οδυνηρές για τα συμφέροντα των πιο αδύναμων χωρών. Τι από τα δύο ισχύει;
Η ιδέα για κατάργηση του βέτο δεν είναι καινούργια. «Είναι ανάγκη η μεταρρύθμιση προς την κατεύθυνση της ειδικής πλειοψηφίας και όχι της απόλυτης συναίνεσης, διότι το σύστημα λήψης αποφάσεων στην ΕΕ πρέπει να γίνει πιο αποτελεσματικό» δήλωνε πέρσι στην Αθήνα ο επικεφαλής των Φιλελευθέρων στο Ευρωκοινοβούλιο Γκι Φέρχοφστατ. Τα λέει αυτά χρόνια τώρα, πριν από τη ρωσική εισβολή. Καταλύτης όμως έγιναν οι ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις, με κυρίαρχη την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την κατεπείγουσα ανάγκη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού αμυντικού δόγματος απέναντι στη απειλή του Πούτιν. Ήταν όμως και η ανάγκη προσαρμογής της ΕΕ στις ραγδαίες μεταβολές -μετά και την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ αλλά και την κρίση στη Μέση Ανατολή- με ταχύτερη και πιο αποτελεσματική λήψη αποφάσεων. Υπάρχουν και άλλα… επεισόδια που ενισχύουν τους υποστηρικτές των αποφάσεων δια πλειοψηφίας. Ήδη τα θέματα ασφάλειας και άμυνας αποκτούν μεγάλη προτεραιότητα και προωθούνται αποφάσεις -όπως αυτή του προγράμματος SAFE- για να πάψει επιτέλους η εικόνα μιας ανοχύρωτης ΕΕ. Ήδη και για το θέμα της άμυνας, παρά τη γενική αποδοχή, εκδηλώνονται σοβαρές ενστάσεις για τον τρόπο υλοποίησης και τη συνεισφορά των κρατών μελών. Ταυτόχρονα, μπλοκάρει και η όποια συζήτηση για ένταξη της Ουκρανίας και της Μολδαβίας στην Ένωση. Στο πλαίσιο αυτό φαίνεται να κερδίζει έδαφος στους ευρωπαϊκούς κύκλους ότι η αρχή της ομοφωνίας δεν είναι «φετίχ», ούτε μπορεί να μένει αναλλοίωτη στις νέες συνθήκες.
Στον πειρασμό κατάργησης της ομοφωνίας δεν ενδίδουν όμως όλοι –συμπεριλαμβανομένων της Ελλάδας και της Κύπρου, αλλά και άλλων χωρών μελών. Ενδεχόμενη κατάργηση του βέτο μπορεί να θέσει τις χώρες αυτές σε δεινή θέση, έρμαιο των διαθέσεων των ισχυρότερων χωρών. Θα είναι ανήμπορες να φρενάρουν αποφάσεις που ενδεχόμενα θα έπλητταν σοβαρά εθνικά συμφέροντα και κρίσιμα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Εν προκειμένω, η Ελλάδα δικαίως αναζητεί απαντήσεις στο πώς σε ένα πλειοψηφικό σύστημα λήψης αποφάσεων θα έβαζε φρένο σε αποφάσεις που αφορούν π.χ. τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ή τα ενεργειακά ζητήματα. Ασφαλώς η Ελλάδα και οι άλλες μικρότερες χώρες μέλη θα γίνουν δέκτες αφόρητων πιέσεων από τους ισχυρούς, ακόμα και σε ζητήματα που αφορούν τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, την αγροτική πολιτική, τα κοινοτικά προγράμματα.
Πώς μπορεί να λυθεί αυτός ο γόρδιος δεσμός ώστε να ικανοποιηθούν και οι δύο τάσεις στους κόλπους της ΕΕ; Οι οπαδοί της λήψης αποφάσεων με πλειοψηφία διατείνονται ότι μπορούν να επιλεγούν τομείς όπου θα απαιτείται ομοφωνία και άλλοι με πλειοψηφία. Ωστόσο, φαντάζει δύσκολο να ομονοήσουν και τα 27 κράτη μέλη ποιοι τομείς θα επιλεγούν. Κοινός τόπος δεν διαφαίνεται, καθώς άλλες οι προτεραιότητες της Ελλάδας και άλλες της Ολλανδίας… Με αυτά τα δεδομένα, η πλειοψηφία α λα καρτ μοιάζει αδύνατη.
Αν όμως η συζήτηση που άνοιξε είναι ένα σημάδι μιας διάθεσης για ευρύτερες μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ, τότε τα πολιτικά εμπόδια που ορθώνονται μοιάζουν ανυπέρβλητα. Κατ’ αρχάς η κατάργηση της ομοφωνίας έστω και για περιορισμένους τομείς, με τα σημερινά ισχύοντα απαιτεί… ομοφωνία. Είναι σαν να καλείς την Ουγγαρία που βάζει βέτο για τη βοήθεια στην Ουκρανία, να αποδεχτεί να ψηφίσει την κατάργησή του…
Παράλληλα, για να δοθεί ώθηση σε όποιο μεταρρυθμιστικό σχέδιο -που, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη συγκυρία, η ΕΕ το έχει μεγάλη ανάγκη σε όλα τα επίπεδα- χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση, μια ιστορική συναίνεση των κινητήριων δυνάμεων της ΕΕ για τις αλλαγές. Τέτοια συναίνεση δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Το αντίθετο. Με τη Γαλλία να διέρχεται μια πρωτοφανή κρίση εξουσίας, με τον πρόεδρο Μακρόν εξουθενωμένο, με τη Γερμανία να ζει στον αστερισμό της ύφεσης και τον κυβερνητικό συνασπισμό να περνά καθημερινά δοκιμασίες, δεν μπορεί να γίνεται λόγος για οποιαδήποτε σχέδιο αλλαγής. Μιλάμε τώρα για τον περίφημο γαλλογερμανικό άξονα που ήταν ο πλοηγός της δυναμικής της ολοκλήρωσης στην Ευρώπη. Ο άξονας αυτός παραπαίει.
Οδεύουμε συνεπώς σε μια συγκυριακή απόφαση κατάργησης της ομοφωνίας λόγω Ουκρανίας; Και δεν υπάρχει κίνδυνος έτσι για έναν ανεπιθύμητο για εμάς αιφνιδιασμό; Μένει να φανεί.
