Έχει αρχίσει ήδη η αντίστροφη μέτρηση για το εγχείρημα της εκλογής αρχηγού κόμματος από τη «λαϊκή βάση»; Μήπως ζούμε το λυκόφως μιας διαδικασίας που καθιερώθηκε πριν από είκοσι χρόνια; Η συζήτηση αναζωπυρώθηκε μετά την τοποθέτηση του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτη Φάμελλου, στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος (10/5/24), ο οποίος ζήτησε να τεθεί οριστικά τέρμα στην εκλογή Προέδρου από μη μέλη του κόμματος. «Τέρμα οι ψηφοφόροι του δίευρου» αναφώνησε, προσθέτοντας ότι «δεν μπορεί όποιος περνά απέξω να αποφασίζει για την ηγεσία ενός προοδευτικού κόμματος».
Ο ΣΥΡΙΖΑ, αν και ήταν το τελευταίο από τα μεγάλα κόμματα που υιοθέτησε την εκλογή αρχηγού από τη βάση, είναι το πρώτο που κάνει το κρίσιμο βήμα για την κατάργησή της-χωρίς πάντως να είναι καθαρό ποια είναι η διαδικασία που θα αντικαταστήσει το… δίευρο.
Η πρόταση του κ. Φάμελλου έχει διπλή ανάγνωση. Από τη μια επιχειρείται να αποκλειστεί στο μέλλον μια «αναποδιά» όπως αυτή της εκλογής του Στέφανου Κασσελάκη στη θέση του Προέδρου, τον Σεπτέμβριο του 2023-αν και η έκπτωση του κ. Κασσελάκη δεν έγινε «από τη βάση», αλλά με παραδοσιακές εσωκομματικές συνοπτικές διαδικασίες…
Από την άλλη είναι μια ακόμα κίνηση αποκαθήλωσης του πρώην Προέδρου του κόμματος Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος το 2022, με ψήφους 27 υπέρ και 11 κατά στο Πολιτικό Συμβούλιο, είχε προωθήσει τη μέθοδο εκλογής από τη βάση. Την εφάρμοσε τον Μάϊο του 2022, με τη συμμετοχή 150.000 οπαδών του κόμματος και εκλέχτηκε-χωρίς αντίπαλο- με 99%.
Το ερώτημα είναι αν αυτή η εξέλιξη επηρεάζει τις επιλογές τόσο της ΝΔ όσο και του ΠΑΣΟΚ, που συνεχίζουν να εκλέγουν τους αρχηγούς τους από τη βάση.
Ειδικότερα για το ΠΑΣΟΚ, το όλο θέμα ανακινείται σε μια δύσκολη δημοκοπικά φάση και παρά το γεγονός ότι μόλις τον περασμένο Οκτώβριο επανεξελέγη με την προσφυγή στη βάση ο Νίκος Ανδρουλάκης ως Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Ας σημειωθεί ότι στις τελευταίες εσωκομματικές εκλογές, η Χαριλάου Τρικούπη καλούσε «τους Έλληνες πολίτες και αλλοδαπούς που κατοικούν νόμιμα και μόνιμα στην Ελλάδα από την ηλικία των 16 ετών» να ψηφίσουν με αντίτιμο τα 3 ευρώ.
Αν όμως στην τελευταία εσωκομματική αναμέτρηση υπήρξαν έξι υποψήφιοι για την αρχηγία του κόμματος, ο Γιώργος Παπανδρέου που πρώτος υιοθέτησε την εκλογή «λαϊκής βάσης» εκλέχτηκε, χωρίς αντίπαλο, το 2004 με τη συμμετοχή ενός εκατομμυρίου πολιτών. Αν και ήταν άλλες εποχές, προ κρίσης, η δυναμική που αναπτύχθηκε παρέσυρε και το άλλο μεγάλο κόμμα, τη ΝΔ, να υιοθετήσει την ίδια διαδικασία.
Κοινός παρονομαστής της επιλογής αυτής ήταν η προσπάθεια να κάνουν τα κόμματα μια υπέρβαση των ξεπερασμένων δομών, που καθήλωναν τα κόμματα και αποστερούσαν από αυτά την ενεργή υποστήριξη που απολάμβαναν σε άλλες εποχές. Αν κρίνει κάποιος με μέτρο τη συμμετοχή στις εσωκομματικές κάλπες, πράγματι η προσέλευση προσέδιδε μια κινητικότητα και, κυρίως, μια προσδοκία αναζωογόνησης της κομματικής ζωής. Στις εκλογές της ΝΔ το 2016, ο Κυριάκος Μητσοτάκης εκλέχτηκε με τη συμμετοχή 350.000 πολιτών, ενώ στην τελευταία αναμέτρηση εντός του ΠΑΣΟΚ προσήλθαν πάνω από 200.000 άτομα.
Όμως η διαδικασία αυτή ολοφάνερα πλέον έχει χτυπητές αδυναμίες και κάθε άλλο παρά υπηρετεί πάντα την πρόθεση των κομμάτων να ανοίξουν διάπλατα τις θύρες για ανανέωση της κομματικής τους βάσης.
• Η «εκλογή από το λαό» δεν αποσόβησε την κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών στα μεγαλύτερα κόμματα. Στην τελευταία έρευνα της aboutpeople (Eteron), μόλις το 13,6% εμπιστεύεται τα κόμματα με το 85,1% να έχει αρνητική άποψη. Στη διαβάθμιση, βρίσκονται στην προτελευταία θέση πριν από τα ΜΜΕ (βαθμός εμπιστοσύνης μόλις 6,2%).
• Η λαϊκή συμμετοχή έναντι αντιτίμου επέφερε αλλοιώσεις στο αποτέλεσμα, καθώς και οπαδοί άλλων κομμάτων έσπευδαν να ψηφίσουν τον αρεστό τους στο… αντίπαλο κόμμα.
• Η «αδιαμεσολάβητη εκλογή» δεν απέτρεψε κρίσεις ηγεσίας και αμφισβήτησης των εκλεγμένων, όπως κατέδειξε και η περίπτωση του Στέφανου Κασσελάκη στον ΣΥΡΙΖΑ.
• Η προσέλκυση οπαδών δεν κεφαλαιοποιήθηκε. Δεν υπήρξε κάποιο brain gain, για παράδειγμα, ώστε να επεξεργαστούν τα κόμματα με επάρκεια σύγχρονα προγράμματα και λύσεις.
Υπάρχει θέμα, συνεπώς και σε άλλα κόμματα εκτός από τον ΣΥΡΙΖΑ; Στη ΝΔ δεν ανακινείται συζήτηση, καθώς η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη το 2016 συνοδεύτηκε από αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες, με κυρίαρχη πολιτικά τη ΝΔ. Όσο δεν μπαίνει θέμα αρχηγίας, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας.
Στο ΠΑΣΟΚ, παράλληλα, εκδηλώνεται ένας προβληματισμός, που πάντως δεν έχει πάρει δημόσια διάσταση. Υπάρχουν στελέχη που θεωρούν ότι το προσεχές Συνέδριο του κόμματος θα πρέπει να βελτιώσει ή να αναθεωρήσει τη σχετική διαδικασία εκλογής, με βάση τα προβλήματα που έχουν εκδηλωθεί. Ο πρώην υπουργός Νίκος Χριστουδουλάκης δήλωνε ότι με την υπόθεση Κασσελακη στον ΣΥΡΙΖΑ, «εμφανίζεται μια χρυσή ευκαιρία να αναθεωρηθεί το σύστημα εκλογής κομματικών ηγεσιών από μια βάση που δεν ελέγχεται» (30/10/24). Συνεργάτες στελεχών που έθεσαν υποψηφιότητα στις τελευταίες εσωκομματικές εκλογές, εκφράζουν την άποψη ότι ο Νίκος Ανδρουλάκης θα επιχειρήσει μια κομματικού τύπου διαδικασία εκλογής, για να διασφαλίσει τυχόν αμφισβητήσεις και πρόωρες προσφυγές στη… λαϊκή βάση, εφόσον τα πράγματα για το ΠΑΣΟΚ δεν πάνε καλά.
