Στην Έκθεση για το Κράτος Δικαίου του 2025, που δόθηκε σήμερα (8/7) στη δημοσιότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει μια λεπτομερή αξιολόγηση των προσπαθειών της Ελλάδας να ενισχύσει το πλαίσιο του κράτους δικαίου, σημειώνοντας πρόοδο στην ενίσχυση των δικαστικών και δημοκρατικών της θεσμών, αλλά επισήμανεπως η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει εμπόδια για την πλήρη ευθυγράμμισή της με τις προσδοκίες της ΕΕ.
Το κεφάλαιο για την Ελλάδα, μέρος της ευρύτερης έκθεσης για την ΕΕ, υπογραμμίζει αξιοσημείωτες προόδους, επίμονες προκλήσεις και στοχευμένες συστάσεις για την περαιτέρω ευθυγράμμιση του δικαστικού, αντικατασκοπευτικού και κοινωνικού συστήματος της χώρας με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Σύμφωνα με την έκθεση της Κομισιόν, η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προς την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και αποδοτικότητας του δικαστικού της συστήματος. Μια μεταρρύθμιση του 2023 εμπλέκει πλέον τη δικαιοσύνη στον διορισμό ανώτατων δικαστικών θέσεων. Αυτή η αλλαγή, που περιλαμβάνει μη δεσμευτική γνώμη από τις διοικητικές ολομέλειες των δικαστηρίων, έχει γίνει ευρέως αποδεκτή ως βήμα προς μεγαλύτερη δικαστική αυτονομία. Η δέσμευση φέτος της κυβέρνησης για συνταγματική αναθεώρηση, υποδηλώνει συνεχή προσπάθεια για αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού.
Επιπλέον, η εφαρμογή ενός νέου δικαστικού χάρτη από τον Σεπτέμβριο του 2024, μέσω της συγχώνευσης ειρηνοδικείων με πρωτοδικεία, έχει βελτιώσει την αστική και ποινική δικαιοσύνη, οδηγώντας σε καλύτερους χρόνους επεξεργασίας υποθέσεων. Η Ελλάδα προωθεί επίσης τις προσπάθειες ψηφιοποίησης, εισάγοντας απομακρυσμένες ακροάσεις και δυνατότητα παρακολούθησης υποθέσεων online. Τα ηλεκτρονικά συστήματα διαχείρισης αναμένεται να είναι πλήρως λειτουργικά σε όλους τους κλάδους της δικαιοσύνης έως τις αρχές του 2026. Στον τομέα της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, η Ελλάδα έχει επιτύχει «σημαντική πρόοδο» στην προστασία των δημοσιογράφων από καταχρηστικές αγωγές, ευθυγραμμίζοντας τα μέτρα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Αρνητικές παρατηρήσεις: Δικαστική ανεξαρτησία και ανησυχίες για την Κοινωνία των Πολιτών
Παρά τις προόδους, η Ελλάδα αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις στον τομέα της δικαστικής ανεξαρτησίας και της λειτουργίας της Κοινωνίας των Πολιτών, σύμφωνα με την έκθεση της Κομισιόν. Η αντίληψη της δικαστικής ανεξαρτησίας έχει μειωθεί σημαντικά στο ευρύ κοινό, φτάνοντας μόλις το 38% το 2025, από 55% το 2023. Αντίστοιχα, στις εταιρείες, η αντίληψη αυτή έχει πέσει στο 49%, δηλαδή χαμηλότερα από το 60% του 2021. Υποθέσεις υψηλού προφίλ έχουν συμβάλει σε αυτή την αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης, καθιστώντας την αποκατάστασή της ύψιστη προτεραιότητα.
Ένα αμφιλεγόμενο περιστατικό τον Μάρτιο του 2025, όπου ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου διέταξε έρευνα για πιθανή πειθαρχική ευθύνη δικαστών με βάση τις αποφάσεις τους, προκάλεσε έντονη συζήτηση. Η Επιτροπή τονίζει ότι οι πειθαρχικές ενέργειες που συνδέονται με δικαστικές αποφάσεις πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικές, ώστε να μην υπονομεύεται η δικαστική ανεξαρτησία. Οι δικαστικές ενώσεις και ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών έχουν επανειλημμένα τονίσει ότι οι αποφάσεις πρέπει να υπόκεινται μόνο σε ένδικα μέσα.
Στις προσπάθειες κατά της διαφθοράς, η Ελλάδα έχει σημειώσει «κάποια περαιτέρω πρόοδο» στις διώξεις και τις τελικές αποφάσεις σε υποθέσεις υψηλού επιπέδου. Ωστόσο, ο ρυθμός παραμένει ανεπαρκής, υποδεικνύοντας την ανάγκη για πιο αποφασιστική δράση. Επίσης, το πλαίσιο για το lobbying χρήζει βελτίωσης, ιδίως στον ορισμό του λομπίστα και στην ενίσχυση των μηχανισμών επιβολής.
Τέλος, η έκθεση σημειώνει «περιορισμένη πρόοδο» στην αξιολόγηση του νομικού πλαισίου για την εγγραφή οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (ΜΚΟ) και στη δημιουργία δομημένου διαλόγου μαζί τους. Οι πολύπλοκες απαιτήσεις εγγραφής και η έλλειψη συνεχούς δέσμευσης συνεχίζουν να εμποδίζουν το λειτουργικό περιβάλλον των ΜΚΟ, περιορίζοντας την ικανότητά τους να συμβάλλουν αποτελεσματικά στη δημόσια πολιτική.
Συστάσεις: Οδικός χάρτης για συνεχιζόμενη μεταρρύθμιση
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσφέρει συγκεκριμένες συστάσεις στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων προκλήσεων και την αξιοποίηση της μέχρι τώρα προόδου. Για την καταπολέμηση της διαφθοράς, η Ελλάδα καλείται να ενισχύσει το ιστορικό των διώξεων και των τελικών αποφάσεων, ειδικά σε υποθέσεις υψηλού επιπέδου. Επίσης, πρέπει να βελτιώσει το πλαίσιο για το lobbying, αναθεωρώντας τον ορισμό του λομπίστα και διασφαλίζοντας την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων.
Όσον αφορά την προστασία των δημοσιογράφων, συνιστώνται συνεχείς προσπάθειες για την ενίσχυση των μέτρων κατά των καταχρηστικών αγωγών και τη διασφάλιση της ασφάλειάς τους, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Για την κοινωνία των πολιτών, η Επιτροπή προτείνει την απλοποίηση των απαιτήσεων εγγραφής των ΜΚΟ και τη δημιουργία δομημένου διαλόγου για ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.
Στο δικαστικό σύστημα, η Επιτροπή υποστηρίζει τη συνεχιζόμενη εμπλοκή της δικαιοσύνης σε διορισμούς υψηλού επιπέδου και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού. Προτάσεις όπως η περίοδος αποχής μετά τη συνταξιοδότηση για τους δικαστές, μπορούν να ενισχύσουν περαιτέρω την ανεξαρτησία.
Συνοψίζοντας, η Έκθεση για το Κράτος Δικαίου του 2025 αναδεικνύει την πρόοδο της Ελλάδας, αλλά και τα σημεία στα οποία απαιτούνται περαιτέρω μεταρρυθμίσεις για πλήρη ευθυγράμμιση με τις προσδοκίες της ΕΕ, ειδικά ενόψει των επικείμενων Συνταγματικών αλλαγών.
