Τις τελευταίες μέρες η δραστηριότητα στις ενεργειακές σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία έχει αυξηθεί κατακόρυφα, έπειτα από έναν συνδυασμό αποφάσεων σε Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον που στοχεύουν να μειώσουν δραστικά τα μερίδια της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ενεργειακή αγορά, κουτσουρεύοντας αντίστοιχα τα έσοδα και την επιρροή της Μόσχας στην Ευρώπη αλλά και συνολικά στον κόσμο.
Η συμφωνία των Υπουργών Ενέργειας της Ένωσης για πλήρη απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο στα επόμενα τρία χρόνια, σε συνδυασμό με τις αμερικανικές κυρώσεις στις ρωσικές πετρελαϊκές Rosneft και Lukoil και τις πρόσθετες ευρωπαϊκές κυρώσεις σε ρωσικά πετρελαιοφόρα και ενεργειακά στελέχη αποτέλεσαν συνδυασμένα πυρά κατά του Κρεμλίνου σε μια προσπάθεια κλιμάκωσης, η οποία ίσως και να αποτελεί ένδειξη ότι βρισκόμαστε κοντύτερα σε κάποιας μορφής λήξη των εχθροπραξιών στην Ουκρανία.
Βέβαια, από κυρώσεις και ποινές η Μόσχα είναι συνηθισμένη. Την ώρα που οι Ευρωπαίοι ανακοινώναμε με περηφάνια ότι το πρόσφατο πακέτο κυρώσεων είναι το 19ο από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, το γεγονός ότι έχουν ήδη προηγηθεί 18 πακέτα τα οποία δεν έχουν καταφέρει να κάμψουν τη ρωσική επιθετικότητα δεν είναι και κάτι για το οποίο μπορούμε να είμαστε και πολύ περήφανοι.
Το ευρωπαϊκό πλήγμα στον TurkishStream
Από όλα τα μέτρα και κυρώσεις που ανακοινώθηκαν όμως αυτές τις μέρες, υπάρχει ένα που ξεχωρίζει: Η πλήρης απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ, σημαίνει ότι απενεργοποιείται στην πράξη η χρήση του αγωγού TurkishStream που αποτελεί πλέον τον τελευταίο αγωγό που μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Θα πρέπει να μη ξεχνάμε ότι μέχρι πριν την έναρξη της εισβολής, το φυσικό αέριο αγωγών αποτελούσε το πλέον ισχυρό εργαλείο του Κρεμλίνου για άσκηση πολιτικής επιρροής επί μη-ρωσικού εδάφους, ένα εργαλείο το οποίο βρισκόταν αδιαλείπτως σε χρήση από την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου παράγοντας σημαντικά πολιτικά αποτελέσματα για το Κρεμλίνο ακόμα και μέχρι τις μέρες μας.
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τη διακοπή λειτουργίας των ρωσικών αγωγών στη βόρεια, κεντρική, και ανατολική Ευρώπη, ο TurkishStream αναβαθμίστηκε σαν το μοναδικό εν λειτουργία ενεργειακό asset άσκησης πολιτικής επιρροής της Μόσχας αλλά πλέον και της Άγκυρας η οποία έβλεπε μέσω του αγωγού να αυξάνεται το αποτύπωμα της Τουρκίας στα Βαλκάνια. Η συμφωνία της ΕΕ λοιπόν για πλήρη διακοπή εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου αδρανοποιεί τον TurkishStream και αφαιρεί ένα πολύτιμο asset από την πολιτική εργαλειοθήκη της Μόσχας και της Άγκυρας.
Αυτό όμως που διαφοροποιεί τον συγκεκριμένο αγωγό είναι ότι αυτή την αδρανοποίηση η Μόσχα και η Άγκυρα μπορούν να επιδιώξουν να την αποτρέψουν. Σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν το Κρεμλίνο δεν είχε και πολλά περιθώρια αντίδρασης. Οι αγωγοί NordStream ανατινάχθηκαν, ενώ οι αγωγοί που περνούσαν μέσω Ουκρανίας συνέχισαν να παραμένουν σε λειτουργία από τους Ρώσους για τα πρώτα δύο χρόνια της εισβολής και σταμάτησαν να λειτουργούν μόνο στο σημείο που οι καταστροφές λόγω του πολέμου ήταν αναπόφευκτες.
Στην περίπτωση όμως του αγωγού TurkishStream είναι αφελές να πιστεύουμε ότι ενώ στην ΕΕ ανακοινώνουμε ότι θα αδρανοποιήσουμε τον αγωγό σε slow motion στα επόμενα τρία χρόνια, η Ρωσία θα κάτσει να βλέπει την απώλεια του τελευταίου, και πλέον πολύτιμου ενεργειακού εργαλείου της να φθίνει χωρίς να κάνει κάτι για να ανατρέψει την κατάσταση. Το ίδιο βεβαίως ισχύει και για την Τουρκία η οποία όσο λειτουργεί ο TurkishStream ενισχύει την ικανότητα της να επηρεάζει τα Βαλκάνια μέσω ενέργειας και παράλληλα να κρατάει τις ενεργειακές εγκαταστάσεις της Ελλάδας στη Θράκη στα όρια της οικονομικής και επιχειρηματικής δυσπραγίας λόγω μειωμένης ζήτησης.
Θα δεχθούν τετελεσμένα Ρωσία και Τουρκία;
Μαζί λοιπόν με την απόφαση της ΕΕ για διακοπή των εισαγωγών ρωσικού αερίου, θα πρέπει στην ΕΕ και την Ελλάδα να θεωρούμε δεδομένο ότι Ρωσία και Τουρκία θα προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους προκειμένου να δυσκολέψουν ή ακυρώσουν επί του πεδίου αυτή την εξέλιξη και ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος να γίνει αυτό είναι να αδρανοποιήσουν τις υποδομές της Ελλάδας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τις ροές του TurkishStream.
Επιχειρήσεις δολιοφθοράς και «ατυχήματα» στο Τερματικό LNG της Ρεβυθούσας, στο FSRU της Αλεξανδρούπολης, στον αγωγό IGB και σε τμήματα του Κάθετου Διαδρόμου φυσικού αερίου σε Βουλγαρία, και Ρουμανία θα μπορούσαν να εξαναγκάσουν τις χώρες της περιοχής να παραμείνουν συνδεδεμένες με τον TurkishStream. Παράλληλα, μια αυξανόμενη ένταση στο βόρειο Αιγαίο με συνεχείς τριβές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας θα λειτουργούσε αποτρεπτικά στις εταιρείες που θα ήθελαν να ξεφορτώσουν LNG στην υποδομή της Αλεξανδρούπολης οι οποίες, όπως στην Ερυθρά Θάλασσα και στον Κόλπο του Άντεν, αν μπορούν να αποφύγουν τις περιοχές εντάσεων, θα το κάνουν και θα πάνε αλλού.
Η κρισιμότητα για τη Ρωσία και την Τουρκία ενός αγωγού σαν τον TurkishStream καθιστούν τις παραπάνω περιπτώσεις κάτι περισσότερο από απλά σενάρια. Οι υπεύθυνοι στρατηγικού σχεδιασμού και ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού σε υπουργεία, ρυθμιστικές αρχές και μεγάλες ενεργειακές εταιρίες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο οφείλουν να διαβάσουν τις εξελίξεις και την «ουρά» πίσω από την αδρανοποίηση του TurkishStream και να εκκινήσουν εγκαίρως προετοιμασίες και πρωτόκολλα ενεργής και πολυεπίπεδης προστασίας όλων αυτών των ενεργειακών υποδομών στην Ελλάδα, αλλά και τη Βουλγαρία και Ρουμανία.
Μαζί με τις εγκαταστάσεις στην Ελλάδα που πλέον αποτελούν στόχους υψηλού κινδύνου, αντίστοιχα στόχους αποτελούν οι διασυνδέσεις Ελλάδας-Βουλγαρίας, αλλά και οι διασυνδέσεις Βουλγαρίας-Ρουμανίας. Παράλληλα, θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι μια αδρανοποίηση του TurkishStream θα αναβαθμίσει σημαντικά τον υπό υλοποίηση αγωγό φυσικού αερίου μεταξύ Ελλάδας και Σκοπίων ο οποίος όχι μόνο θα μπορέσει να βοηθήσει τα Σκόπια να καλύψουν τις ανάγκες τους σε φυσικό αέριο αλλά θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για επέκταση προς την Αλβανία και ακόμα και τη Σερβία καθιστώντας την Ελλάδα βασικό πυλώνα ενεργειακής ασφάλειας όλων των βόρειων γειτόνων μας.
Ο αγωγός Ελλάδας-Σκοπίων έχει ήδη ξεκινήσει να κατασκευάζεται από πλευράς Ελλάδας ενώ κωλυσιεργεί από πλευράς Σκοπίων. Είναι προφανές ότι θα είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα αν σε τρία χρόνια που θα σταματήσουν οι εισαγωγές ρωσικού αερίου από τον TurkishStream ο αγωγός Ελλάδας-Σκοπίων θα είναι κατασκευασμένος και στις δύο πλευρές και θα λειτουργεί ή αν θα έχει χαθεί στις πολιτικές καλένδες των Σκοπίων με λίγη βοήθεια από τη Μόσχα και την Άγκυρα. Η εμπλοκή λοιπόν και ξένων δυνάμεων στην ολοκλήρωση ή όχι του συγκεκριμένου αγωγού αποτελεί πλέον ένα πρόσθετο παράγοντα εγρήγορσης για την Ελλάδα και την ΕΕ.
Η δράση της Ελλάδας και της ΕΕ
Οι εξελίξεις στα ενεργειακά δρώμενα της ΕΕ έχουν λοιπόν άμεσο αντίκτυπο στην περιοχή μας και τη χώρα μας. Ενώ συνολικά για την ΕΕ η πλήρης απαγόρευση ρωσικού φυσικού αερίου μπορεί να είναι μια κίνηση υψηλού ρίσκου, για την Ελλάδα αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία σημαντικής περαιτέρω αναβάθμισης, τόσο σε οικονομικό και επιχειρηματικό επίπεδο όσο, και ιδιαιτέρως, σε γεωπολιτικό.
Είναι πάντως κρίσιμο να αντιληφθούμε ότι επειδή ακριβώς η υποβάθμιση του ρόλου της Ρωσίας και της Τουρκίας στην περιοχή και η αντίστοιχη αναβάθμιση του ρόλου της Ελλάδας και των ΗΠΑ είναι ιδιαιτέρως μεγάλες, οι δρώντες που κινδυνεύουν να υποστούν απώλειες είναι πολύ πιθανό να κινηθούν με τρόπο που να αποτρέψει αυτή την εξέλιξη.
Αντίστοιχα κρίσιμο είναι να αποδεχθούμε ότι εφόσον οι εξελίξεις με την απαγόρευση του ρωσικού φυσικού αερίου είναι ήδη δρομολογημένες, η Ελλάδα οφείλει ήδη να αρχίσει να προετοιμάζεται για τα αντίμετρα από τις άλλες πλευρές.
Αυτή η προετοιμασία από πλευράς της χώρας μας οφείλει να περιλαμβάνει πλέον τον σχηματισμό και ενεργοποίηση εκτεταμένων και αναβαθμισμένων σχεδίων δράσης για την προστασία των κρίσιμων ενεργειακών υποδομών της χώρας, προσαρμογή όλων των υφιστάμενων σχεδίων αντιμετώπισης και διαχείρισης κρίσεων, και αλλαγή του δομικού αμυντικού σχεδιασμού της χώρας στη θάλασσα με ενίσχυση επί του πεδίου στο βόρειο Αιγαίο και το θρακικό πέλαγος.
Παράλληλα, είναι κρίσιμο να αντιληφθούμε ότι πλέον η αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που πιθανόν υπάρχουν στα θαλάσσια οικόπεδα Δυτικά, Νοτιοδυτικά και Νότια της Κρήτης είναι αναπόφευκτη αναγκαιότητα. Στην Ελλάδα, κυβέρνηση, αρμόδιες αρχές και η κοινωνία των πολιτών, οφείλουμε να κινηθούμε έντονα σε αυτό τον τομέα προχωρώντας τολμηρά την ατζέντα περί εξορύξεων σε όλα τα επίπεδα παράλληλα με τις υφιστάμενες πολιτικές της πράσινης ατζέντας και ανάπτυξης οι οποίες πρέπει να συνεχίσουν να βρίσκονται ψηλά στις προτεραιότητες της χώρας.
Οι εξελίξεις τρέχουν, και τα ενεργειακά ζητήματα της περιοχής γίνονται όλο και πιο απαιτητικά και πολύπλοκα. Η Ελλάδα, σε όλα τα επίπεδα, πρέπει να αρχίζει να αντιμετωπίζει τα ενεργειακά θέματα με μια ολοκληρωμένη, πολυεπίπεδη θεώρηση, η οποία να τοποθετεί τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας στο επίκεντρο της ενεργειακής της πολιτικής άρρηκτα συνδεδεμένης και με τους αμυντικούς, εξοπλιστικούς και εξορυκτικούς της σχεδιασμούς.
