Μπορεί να ακούγεται κλισέ, αλλά πράγματι τα Δυτικά Βαλκάνια ανήκουν γεωγραφικά, ιστορικά και οικονομικά στην Ευρώπη. Και η τελευταία το γνωρίζει. Άλλωστε, η ίδια δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος ακόμα μιας βαλκανικής κρίσης που θα έθετε σε κίνδυνο την περιφερειακή σταθερότητα και την ασφάλεια στο ζωτικό της χώρο. Όμως η διαδικασία ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης της περιοχής έχει περιέλθει σε τέλμα. Τι φταίει για αυτή τη στασιμότητα;
Η κυρία αιτία είναι η απουσία πολιτικής βούλησης ορισμένων ηγεσιών των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων να προσεγγίσουν τα ευρωπαϊκά standards και να ανταποκριθούν στις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει. Η απουσία δομικών μεταρρυθμίσεων που θα αναβαθμίσουν την αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού και θα ισχυροποιήσουν τη λειτουργία του κράτος δικαίου και η καθυστέρηση στην εκπλήρωση των κριτηρίων σύγκλισης, δημιουργούν καχυποψία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Επιπλέον, η μη τήρηση των αρχών καλής γειτονίας και η ανάδυση «κρατικοδίαιτων» εθνικισμών απομάκρυνε την περιοχή από το μεγάλο ευρωπαϊκό της στόχο.
Ορισμένες ευθύνες έχει και η Ευρώπη. Τις προηγούμενες δεκαετίες, οι Βρυξέλλες επέδειξαν σχετική αδράνεια και ανοχή μπροστά σε φαινόμενα διαφθοράς που κυριάρχησαν στην περιοχή. Άλλοτε εξαιτίας της λεγόμενης διευρυνσιακής κόπωσης κι άλλοτε εξαιτίας άλλων προτεραιοτήτων, η ΕΕ άφησε την περιοχή στην τύχη της, αφήνοντας χώρο για την καλλιέργεια του ευρωσκεπτικισμού σε σημαντικό κομμάτι των βαλκανικών κοινωνιών. Παράλληλα, αυτό το κενό επιχείρησαν να καλύψουν τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία και η Ρωσία, οι οποίες έχουν κάθε λόγο να απεύχονται την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της βαλκανικής χερσονήσου.
Σήμερα, ο πόλεμος στην Ουκρανία υποχρέωσε την Ευρώπη να επανακαθορίσει τις προτεραιότητές της πολιτικά, οικονομικά και γεωστρατηγικά. Κι αυτό είναι θετικό, καθώς η ΕΕ επέδειξε πρωτοφανή ενότητα απέναντι στην απροκάλυπτη ρωσική εισβολή. Παρά τις ελπίδες του κ. Πούτιν για το αντίθετο, η Ευρώπη παρουσιάστηκε συμπαγής και αποφασιστική, κατά τρόπο υποδειγματικό. Ως εκ τούτου, η θερμή υποδοχή της αίτησης της Ουκρανίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα προάσπισης της ειρήνης και της σταθερότητας προς κάθε αναθεωρητική δύναμη. Όμως, υπάρχει ο κίνδυνος να μπει σε δεύτερη μοίρα η ευρωπαϊκή προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων, στη βάση του συμφωνηθέντος πλαισίου και των υποχρεώσεων που ανέλαβαν οι ηγέτες της περιοχής. Κι αυτό δεν θα ωφελούσε μακροπρόθεσμα ούτε την Ευρώπη ούτε την περιφερειακή σταθερότητα.
Σε αυτήν ακριβώς τη συγκυρία χρειάζεται να αναζωογονηθεί η ευρωπαϊκή προοπτική της περιοχής. Δεν είναι εύκολο. Όμως αν δεν το προσπαθήσουμε συλλογικά, εξωγενείς παράγοντες θα προσπαθούν όλο και πιο συστηματικά να διαδραματίσουν ρόλο και να ασκήσουν επιρροή στην περιοχή. Κι αυτό έχει μόνο αρνητικές συνέπειες για όλους τους Ευρωπαίους εταίρους. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να αφήσουμε τα Δυτικά Βαλκάνια στην άκρη. Είναι σημαντικό να δοθεί μια νέα ορμή στην πορεία τους προς την Ευρώπη. Όμως, είναι σημαντικό να επιδείξουν συνέπεια και αποφασιστικότητα και οι ίδιες οι βαλκανικές χώρες. Οι γρήγορες μεταρρυθμίσεις, η προστασία των ατομικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, καθώς και ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου είναι οι ελάχιστες προϋποθέσεις. Και οι γείτονες οφείλουν να τα ακολουθήσουν, χωρίς εκπτώσεις.
