Ένα ουράνιο σώμα με το όνομα 3I/Atlas κινείται αυτή τη στιγμή με ιλιγγιώδη ταχύτητα μέσα στο ηλιακό μας σύστημα. Έρχεται από άλλο αστέρι. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει σπάνια. Το φθινόπωρο θα μάθουμε περισσότερα, αναφέρει η γερμανική Die Zeit. Ανακαλύφθηκε την 1η Ιουλίου 2025 και κατατάσσεται ήδη ως «διαστρικό αντικείμενο», δηλαδή προέρχεται από άλλο άστρο.
Το τηλεσκόπιο ATLAS που χρηματοδοτείται από τη NASA στο Rio Hurtado της Χιλής, ανέφερε για πρώτη φορά τις παρατηρήσεις του στο Minor Planet Center για τον κομήτη 3I/ATLAS την 1η Ιουλίου 2025. Μετά την πρώτη αναφορά, οι παρατηρήσεις που έγιναν πριν από την ανακάλυψη συγκεντρώθηκαν από τα αρχεία τριών διαφορετικών τηλεσκοπίων ATLAS σε όλο τον κόσμο και από το Zwicky Transient Facility του Caltech στο Παρατηρητήριο Palomar στην κομητεία San Diego της Καλιφόρνια. Αυτές οι παρατηρήσεις «πριν από την ανακάλυψη» χρονολογούνται από τις 14 Ιουνίου.
Σημειώνεται πως είναι μόλις το τρίτο ουράνιο σώμα, αυτού του είδους που έχει εντοπιστεί ποτέ, μετά τον διαστρικό αστεροειδή 1I/’Oumuamua το 2017 και τον κομήτη 2I/Borisov το 2019. Το φαινόμενο είναι σπάνιο: τέτοια σώματα περνούν και χάνονται, χωρίς να ξαναγυρίζουν.
Η ιδιαιτερότητα του 3I/Atlas δεν έγκειται μόνο στην προέλευσή του. Κινείται με ταχύτητα που ξεπερνά τα 200.000 χιλιόμετρα την ώρα και, λόγω της τροχιάς του, θα εγκαταλείψει σύντομα το ηλιακό μας σύστημα. Η επιστημονική κοινότητα βλέπει σε αυτό μια μοναδική ευκαιρία για νέες γνώσεις γύρω από τα ξένα άστρα και το περιβάλλον τους. Όμως, για τον καθηγητή αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Avi Loeb, το αντικείμενο μπορεί να κρύβει κάτι πολύ πιο εντυπωσιακό.
Ο Loeb, γνωστός για τις εικασίες του γύρω από την ύπαρξη εξωγήινης τεχνολογίας, ασχολείται εντατικά με το 3I/Atlas. Έχει ήδη γράψει πέντε επιστημονικές εργασίες και περισσότερα από 30 άρθρα σε blog μέσα σε ενάμιση μήνα. Υποστηρίζει ότι η τροχιά του σώματος είναι τόσο λεπτομερώς «ρυθμισμένη» που δύσκολα μπορεί να είναι τυχαία.
Ο ίδιος έχει αναπτύξει την «Κλίμακα Loeb», ένα σύστημα ταξινόμησης για τη μοναδικότητα των διαστρικών αντικειμένων. Τοποθετεί το 3I/Atlas στο επίπεδο 4/10, με χρωματικό κώδικα «Κίτρινο». Το επίπεδο αυτό σηματοδοτεί «κρίσιμο σημείο», όπου -σύμφωνα με τον Loeb- πρέπει να αρχίσουν «στρατηγικοί προβληματισμοί» για μια πιθανή επαφή με εξωγήινο πολιτισμό. Σε δηλώσεις του στη ZEIT ανέφερε: «Θα πρέπει να προετοιμαστούμε για την περίπτωση που η ανθρωπότητα δεχτεί επίσκεψη από εξωγήινους».
Η ανησυχία του στηρίζεται στο ότι το 3I/Atlas κινείται στο επίπεδο της εκλειπτικής, δηλαδή στην ίδια περιοχή όπου κινούνται οι πλανήτες, και μάλιστα με χρονισμό που το φέρνει σε κοντινά περάσματα από τον Άρη, την Αφροδίτη και τον Δία. Αυτό, κατά τον Loeb, θα ήταν «ιδανική διαδρομή» για εξωγήινο σκάφος που θέλει να συλλέξει πληροφορίες. Δεν αποκλείει μάλιστα το ενδεχόμενο να απελευθερωθούν μικρότερα σκάφη για εξερεύνηση, κρυμμένα από τα μάτια μας όταν το 3I/Atlas περνά πίσω από τον Ήλιο.
Η στάση του Loeb έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Πολλοί αστροφυσικοί θεωρούν ότι υπερβάλλει για εμπορικούς λόγους, καθώς κάθε ανάρτησή του για εξωγήινους προκαλεί θόρυβο και δημοσιότητα.
Η Charlotte Götz, ερευνήτρια κομητών στο Πανεπιστήμιο Northumbria της Βρετανίας, εμφανίζεται σκεπτική: «Ένας κομήτης από άλλο ηλιακό σύστημα είναι μοναδική ευκαιρία να μάθουμε για ξένα άστρα. Αλλά δεν βλέπω τίποτα το ασυνήθιστο». Σχολιάζει την «τέλεια τροχιά» που επικαλείται ο Loeb με απάθεια: «Ο Borisov είχε έντονα κεκλιμένη τροχιά. Γιατί να μη συναντήσει την εκλειπτική το 3I/Atlas;»
Η Götz επισημαίνει ότι με μόνο τρία παραδείγματα διαστρικών σωμάτων είναι δύσκολο να βγουν συμπεράσματα. Θεωρεί τον Loeb «σαν τον θείο στην οικογενειακή γιορτή που διαδίδει θεωρίες συνωμοσίας: εκνευρίζεσαι λίγο, αλλά συνήθως τον αγνοείς». Από τη σκοπιά της, «δεν χρειάζονται νοήμονες εξωγήινοι για να εξηγηθούν περίεργα φαινόμενα».
Η συζήτηση για το 3I/Atlas δεν περιορίζεται στους αστροφυσικούς. Ο κοινωνιολόγος Andreas Anton, από το Ινστιτούτο για τα Οριακά Πεδία της Ψυχολογίας και Ψυχοϋγιεινής στο Φράιμπουργκ, μελετά τι θα σήμαινε μια πιθανή επαφή με εξωγήινους. Αναφέρεται στην «εξωκοινωνιολογία», μια θεωρητική προετοιμασία σεναρίων πρώτης επαφής. «Δεν υπάρχει επιτακτικός λόγος να αποκλείσουμε την ύπαρξη νοήμονων εξωγήινων», λέει, ως εκ τούτου, «η θεωρητική προετοιμασία ενός σεναρίου επαφής έχει νόημα, ακόμη και αν φαίνεται απίθανο».
Για τον Anton, το 3I/Atlas πιθανότατα δεν είναι εξωγήινο σκάφος. Το παρακολουθεί όμως ως «δοκιμαστική περίπτωση» για το πώς η κοινωνία θα αντιδρούσε. «Μια επαφή θα προκαλούσε μαζική ανατροπή της ανθρώπινης αυτοαντίληψης και θα συναντούσε αντίσταση», σημειώνει. Υπενθυμίζει ότι η επιστημονική κοινότητα ιστορικά αντιδρά έντονα όταν απειλούνται θεμελιώδεις παραδοχές της.
Η συζήτηση αγγίζει και τη φιλοσοφία της επιστήμης. Ο Thomas S. Kuhn είχε εξηγήσει ήδη από το 1962, στο έργο του Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων, ότι η πρόοδος στηρίζεται σε κοινές παραδοχές. Οι επιστήμονες δεν μπορούν να αναθεωρούν συνεχώς τα πάντα· χρειάζεται μια βάση για να χτιστεί η γνώση. Όπως σχολιάζει ο Anton, η ιστορία της επιστήμης είναι και «ιστορία της επιλεκτικής αγνόησης» -δηλαδή της απόρριψης σεναρίων που θεωρούνται απίθανα, όπως οι εξωγήινοι. Το ζητούμενο είναι «η ισορροπία μεταξύ ευρύτητας σκέψης και σκεπτικισμού».
Τα επιστημονικά δεδομένα για το 3I/Atlas
Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι το 3I/Atlas είναι κομήτης και όχι αστεροειδής. Στην αρχή υπήρχε αμφιβολία, καθώς η φωτεινότητά του δεν ταίριαζε με τα αναμενόμενα μεγέθη. Όμως, όσο πλησίαζε, κατέστη σαφές ότι πρόκειται για κομήτη με μέγεθος κάτω των τριών χιλιομέτρων –μια τιμή απολύτως φυσιολογική.
Η Charlotte Götz τονίζει ότι «αν βλέπαμε έναν αστεροειδή να επιταχύνει ξαφνικά χωρίς μηχανισμό πρόωσης, τότε θα έμπαινε στο τραπέζι το σενάριο εξωγήινων». Μέχρι στιγμής, δεν έχει καταγραφεί τέτοιο φαινόμενο.
Στις 29 Οκτωβρίου 2025, το 3I/Atlas θα φτάσει στο κοντινότερο σημείο του στον Ήλιο. Τότε, καθώς η ακτινοβολία θα θερμαίνει την επιφάνειά του, η σύστασή του θα γίνει ορατή μέσα από τα αέρια που θα εξατμίζονται. Εκεί θα απαντηθεί οριστικά το ερώτημα της φύσης του.
Το ενδεχόμενο αποστολής
Ο Loeb, πάντως, προχωρά ένα βήμα παραπέρα. Πρότεινε μαζί με δύο συναδέλφους του να σταλεί αποστολή προς το 3I/Atlas, όπως στο μυθιστόρημα Rendezvous with Rama του Arthur C. Clarke. Υποστηρίζει ότι η NASA θα μπορούσε να κατευθύνει την αποστολή Juno προς αυτόν τον κομήτη όταν εκείνος περάσει κοντά στον Δία τον Μάρτιο του 2026.
Η υπόθεση 3I/Atlas δείχνει πόσο εύκολα η επιστήμη μπορεί να συναντήσει τη φαντασία. Για κάποιους, είναι απλώς ένας ακόμη κομήτης. Για άλλους, ίσως η πρώτη ευκαιρία να δούμε σημάδια εξωγήινης τεχνολογίας. Όπως και να έχει, το φθινόπωρο θα μάθουμε περισσότερα. Και, όπως σχολιάζει ο κοινωνιολόγος Anton, ίσως θα πρέπει να είμαστε και ευγνώμονες αν αποδειχθεί τελικά απλώς ένας «πολυταξιδεμένος κομήτης» –γιατί μια πραγματική επαφή με έναν ανώτερο πολιτισμό θα μπορούσε να είναι πολύ πιο τρομακτική από ό,τι φανταζόμαστε.
