Τη στιγμή που η χώρα ετοιμάζεται παγκοσμίως να πρωταγωνιστήσει με υπερυπολογιστές και εργοστάσια παραγωγής γνώσης (AI factories) στην εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, στη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ) στο υπουργείο Ανάπτυξης φαίνεται να έμπλεξαν στο «Ερευνώ-Καινοτομώ», ένα από τα προγράμματα Πυλώνες για τη στήριξη της Έρευνας και της Καινοτομίας στη χώρα μας, που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ 2021-2027.
Το πρόγραμμα για το οποίο προβλέπεται η ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας στη χώρα μας, έχει προκηρυχθεί από τον Μάιο του 2024 και ακόμη βρίσκεται στην αξιολόγηση των προτάσεων έργων για τη δημιουργία καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών σε όλους τους κλάδους της οικονομίας.
Ειδικότερα, 18 μήνες μετά την προκήρυξη της δράσης, κι ενώ έχουν υποβληθεί κάτι λιγότερο από 3.000 επενδυτικά σχέδια συνολικού προϋπολογισμού άνω των 3 δισ. ευρώ κατανεμημένα σε τέσσερις Παρεμβάσεις, μέχρι σήμερα οι υπηρεσίες του υπουργείου Ανάπτυξης έχουν αξιολογήσει τα έργα μόνο για τις δύο Παρεμβάσεις ΙΙΙ & IV στις οποίες υποβλήθηκαν 115 επενδυτικά σχέδια συνολικού προϋπολογισμού περίπου 90 εκατ. ευρώ. Αξιολογήθηκε δηλαδή το 3% του συνόλου των υποβληθεισών επενδυτικών σχεδίων.
Μάλιστα από τα 115 σχέδια που αξιολογήθηκαν στις Παρεμβάσεις ΙΙΙ & IV, εγκρίθηκαν για χρηματοδότηση 35 επενδυτικά σχέδια με αιτούμενη δημόσια χρηματοδότηση μόλις 17 εκατ. ευρώ. Έμεινε έτσι αδιάθετο ένα ποσό 43 εκατ. ευρώ αφού για τις οι δύο αυτές Παρεμβάσεις είχε προβλεφθεί εξ’ αρχής δημόσια χρηματοδότηση 60 εκατ. ευρώ.
Καθυστερήσεις εξ αρχής
Τα προβλήματα για το πρόγραμμα «Ερευνώ-Καινοτομώ» που χρηματοδοτείται από πόρους του ΕΣΠΑ με 300 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027 ξεκίνησαν από την πρώτη μέρα. Η έναρξη της υποβολής των προτάσεων για τις Παρεμβάσεις ΙΙΙ & IV είχε οριστεί για τις 10 Ιουνίου 2024, ενώ για τις Παρεμβάσεις Ι & ΙΙ για τις 10 Ιουλίου 2024. Στις παρεμβάσεις Ι & ΙΙ δόθηκαν παρατάσεις 2-3 μηνών στη υποβολή των επενδυτικών σχεδίων, καθώς η προσφορά από την πλευρά της αγοράς, αλλά και των πανεπιστημίων/ερευνητικών ιδρυμάτων ήταν πολύ μεγάλη.
Στις Παρεμβάσεις ΙΙΙ & ΙV χρειάστηκε να φτάσουμε στο τέλος Δεκεμβρίου του 2024 μέχρι να ολοκληρωθεί η υποβολή των προτάσεων ώστε να εκκινήσει η διαδικασία αξιολόγησης. Και αυτό συνέβη κατά παράβαση των όρων της πρόσκλησης που προέβλεπε ότι στις δύο αυτές παρεμβάσεις του προγράμματος, η επιλεξιμότητα κάθε σχεδίου θα κρίνονταν άμεσα. Δηλαδή η αξιολόγηση των επενδυτικών σχεδίων που θα υποβάλλοντας σε αυτές τις δύο παρεμβάσεις δεν θα ανέμενε τη συγκέντρωση όλων των σχεδίων για να ξεκινήσει η αξιολόγηση, αλλά ν ακολουθηθεί η γνωστή διαδικασία FIFO (first in-first out), δηλαδή όποιο σχέδιο έρχεται πρώτο αξιολογείται κι εφόσον κρίνεται ικανοποιητικό ξεκινά η υλοποίησή του.
Τελικά, η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν ίδια με τις Παρεμβάσεις Ι & II. Αφού συγκεντρώθηκαν όλα τα επενδυτικά σχέδια, ξεκίνησε η αξιολόγηση τους. Και σε αντίθεση με ότι έχει συμβεί στις παρεμβάσεις Ι & ΙΙ που δεν έχουμε αποτελέσματα, εδώ είχαμε αποτελέσματα μέσα στους προηγούμενους μήνες. Συγκεκριμένα τον Φεβρουάριο του 2025 αξιολογήθηκαν τα δύο επενδυτικά σχέδια που υποβλήθηκαν στο πλαίσιο της Παρέμβασης IV και τον Ιούλιο του 2025 τα 113 επενδυτικά σχέδια που υποβλήθηκαν στην Παρέμβαση ΙΙΙ.
Παρεμβάσεις Ι & ΙΙ
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον ωστόσο σημειώθηκε στις Παρεμβάσεις Ι & ΙΙ. Στην Παρέμβαση ΙΙ, «Συμπράξεις Επιχειρήσεων με Ερευνητικούς Οργανισμούς» που στόχο έχει να φέρει κοντά επιχειρήσεις και ερευνητικούς οργανισμούς και να εκπονήσουν ερευνητικά έργα, πάνω από 2.400 επιχειρήσεις συνέπραξαν με ερευνητικούς οργανισμούς προκειμένου να καταθέσουν 1.938 επενδυτικά σχέδια συνολικού προϋπολογισμού 1,9 δισ. ευρώ.
Από την άλλη πλευρά στην Παρέμβαση Ι, «Έρευνα και Ανάπτυξη από Επιχειρήσεις» που στόχο έχει να ενισχυθεί η ερευνητική δραστηριότητα στο εσωτερικό των επιχειρήσεων, τα επενδυτικά σχέδια ήταν λιγότερα, 427 και με αιτούμενο προϋπολογισμό 247 εκατ. ευρώ.
Τόσο η Παρέμβαση Ι όσο και η ΙΙ, παραμένουν ακόμη σε φάση αξιολόγησης παρόλο που έχουν μεσολαβήσει 14 μήνες από την υποβολή των σχεδίων της Παρέμβασης Ι και περισσότερο από 12 μήνες των σχεδίων της Παρέμβασης ΙΙ.
Παράγοντες της αγοράς σημειώνουν ότι οι προτάσεις καινοτόμων και ερευνητικών έργων δεν μπορούν να έχουν χρόνο αξιολόγησης 18 ή 24 μήνες, γιατί πολύ απλά, ειδικά στην εποχή των ραγδαίων εξελίξεων στις τεχνολογίες της Τεχνητής Νοημοσύνης, αυτά που προτείνεις πριν δύο χρόνια και θα υλοποιήσεις τα επόμενα δύο, στην καλύτερη περίπτωση θα είναι ήδη ξεπερασμένα, όταν ολοκληρωθούν περί το 2028 με βάση τους ρυθμούς της ΓΓΕΚ. Ειδικά τα έργα σαν αυτά που θέλει να χρηματοδοτήσει το πρόγραμμα «Ερευνώ-Καινοτομώ», έχουν αξία στο χρόνο που προτείνονται και όχι δύο χρόνια μετά.
Σημειώνεται ότι κατά το προηγούμενο ΕΣΠΑ 2014-2020, οι αξιολογήσεις επενδυτικών σχεδίων στον τομέα της έρευνας & καινοτομίας δεν απαιτούσαν περισσότερο από 6 μήνες.
Η ένδεια καινοτομικότητας στην Ελλάδα
Αλλά και για την Παρέμβαση ΙΙΙ που υποτίθεται ότι αξιολογήθηκαν τα λιγοστά επενδυτικά σχέδια που υποβλήθηκαν, το υπουργείο ακόμη δεν έχει ολοκληρώσει τη διαδικασία των ενστάσεων. Οι επιχειρήσεις των οποίων έχουν απορριφθεί τα επενδυτικά τους σχέδια, έχουν υποβάλλει εγκαίρως τις σχετικές ενστάσεις. Ωστόσο, τρεις μήνες μετά το υπουργείο δεν έχει απαντήσει ακόμη αν έγιναν είναι δεκτές ή όχι, παρόλο που η πρόσκληση της δράσης όπως και η νομοθεσία προβλέπει ότι οι ενστάσεις αυτές απαντώνται μέσα σε 15 ημέρες (Υπουργική Απόφαση 110565/2022).
Σημειώνεται ότι από τις τέσσερις Παρεμβάσεις του προγράμματος «Ερευνώ & Καινοτομώ», τα πιο προωθημένα σχέδια και αυτά που ενδέχεται πιο άμεσα να οδηγήσουν σε οικονομικά αξιοποιήσιμα καινοτόμα προϊόντα από επιχειρήσεις είναι οι Παρεμβάσεις ΙΙΙ «Αξιοποίηση Ερευνητικών Αποτελεσμάτων» και ΙV «Σφραγίδα Αριστείας».
Ειδικά η Παρέμβαση ΙΙΙ στόχο έχει την ενίσχυση επιχειρήσεων που θέλουν να δημιουργήσουν ένα νέο καινοτόμο προϊόν ή την αναβάθμιση της καινοτομίας κάποιου υφιστάμενου προϊόντος για το οποίο ήδη έχουν επενδύσει στην καινοτομία του. Στην παρέμβαση αυτή οι τα σχέδια που υποβλήθηκαν ήταν μόλις 113 σε σύνολο 2.480.
Επίσης η ένδεια της έρευνας και της καινοτομίας στη χώρα μας διακρίνεται και στην Παρέμβαση IV «Σφραγίδα Αριστείας (Seal of Excellence) για επιχειρήσεις», όπου κατατέθηκαν μόλις δύο επιχειρηματικά σχέδια (και τα οποία εγκρίθηκαν). Για να υποβάλλεις επενδυτικό σχέδιο στο συγκεκριμένο καθεστώς, θα έπρεπε ήδη να έχεις «περάσει» από τα ανταγωνιστικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μάλιστα το «πέρασμα» αυτό να έχει λάβει τη διάκριση στο πρόγραμμα Horizon, Seal of Excellence. Απ’ όσο φάνηκε στην υποβολή των προτάσεων, οι ελληνικές επιχειρήσεις που το πετύχανε αυτό, είναι μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι καθυστερήσεις αυτές στο Ερευνώ-Καινοτομώ, μπορεί να είναι και σκόπιμες από τη πλευρά της κυβέρνησης και του υπουργείου Ανάπτυξης. Παράγοντες της αγοράς αναφέρουν ότι καθώς το Ταμείο Ανάκαμψης εξαντλείται χρονικά και πολλά έργα, ύψους εκατοντάδων εκατ. ευρώ, αναμένεται να μεταφερθούν στο ΕΣΠΑ, θα απαιτήσουν πόρους που σήμερα δεν διαθέτει το πρόγραμμα. Έτσι τυχόν αδιάθετοι πόροι από τα τρέχοντα προγράμματα του ΕΣΠΑ, μπορεί να φανούν χρήσιμοι στη διάσωση έργων του ΤΑΑ.
