Μπορεί ένας αλγόριθμος να μεταφέρει το μήνυμα του Θεού, χωρίς να αλλοιώσει το πνεύμα της πίστης; Η ερώτηση που άλλοτε θα ακουγόταν ιερόσυλη, σήμερα γίνεται επίκεντρο μιας νέας συζήτησης στις εκκλησίες της του κόσμου, αλλά και της καθ’ ημάς Ευρώπης και πλέον και της Ελλάδας. Από το Βατικανό μέχρι τη Φινλανδία και από τη Λουκέρνη μέχρι τη Νέα Ιωνία στην Αθήνα, η σχέση Θεού και τεχνητής νοημοσύνης αρχίζει να παίρνει σχήμα και κυρίως φωνή, αν και όχι χωρίς ενστάσεις.
Πλέον αρκετές εκκλησίες «ορκίζονται» ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα γίνει εργαλείο πίστης με την Ευρώπη να πειραματίζεται με τον …«ψηφιακό» Θεό. Η πρώτη λειτουργία με τεχνητή νοημοσύνη τελέστηκε πριν λίγους μήνες στη Φινλανδία, στη λουθηρανική εκκλησία του St. Paul’s στο Ελσίνκι. Το κήρυγμα γράφτηκε εξ ολοκλήρου από μια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης, οι ύμνοι και τα εικαστικά στοιχεία δημιουργήθηκαν από AI πλατφόρμες, ενώ η προβολή της λειτουργίας συνδύαζε εικόνες avatar που παρουσίαζαν διάλογο μεταξύ «Ιησού» και «Σατανά».
Ήταν η πρώτη φορά που μια εκκλησία στην Ευρώπη επιχείρησε να δοκιμάσει την A.I. όχι ως διοικητικό εργαλείο, αλλά ως ιερατικό. Η εμπειρία ήταν, σύμφωνα με τους παρισταμένους, «εντυπωσιακή αλλά απρόσωπη»: η AI μπορούσε να εκτελέσει ένα θεολογικό εγχείρημα, αλλά δεν μπορούσε να «μεταδώσει συγκίνηση».
Εξομολόγηση: Deus in Machina
Την ίδια ώρα, στην Ελβετία, η Peterskapelle της Λουκέρνης τοποθέτησε έναν «AI Ιησού» ήτοι μια οθόνη που λειτουργεί ως διαδραστικό εξομολογητήριο. Ο ψηφιακός Ιησούς απαντά σε 100 γλώσσες, παραθέτει αποσπάσματα της Βίβλου και καλεί τον συνομιλητή σε ενδοσκόπηση.
Το εγχείρημα φέρει το εύγλωττο όνομα Deus in Machina και αντιμετωπίστηκε με ανάμικτα συναισθήματα: άλλοι είδαν σε αυτό μια νέα μορφή ιεραποστολής για τον 21ο αιώνα, άλλοι το θεώρησαν βλάσφημο πείραμα που αγγίζει τα όρια της ύβρης.
Και ενώ οι ενορίες δοκιμάζουν τις αντοχές της τεχνολογίας, το Βατικανό προσπαθεί να δώσει θεολογικό βάθος στη συζήτηση. Με το έγγραφο Antiqua et Nova, η Ρωμαϊκή Εκκλησία επιχειρεί να ορίσει τα όρια και τη θεολογική διάσταση της τεχνητής νοημοσύνης. Ο Πάπας Φραγκίσκος μιλά συχνά για την ανάγκη να αναγνωρίσουμε την ΑΙ ως «δώρο και κίνδυνο» ως ένα εργαλείο που πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο, όχι να τον αντικαθιστά.
Ο θεολόγος Πάολο Μπενάντι, μέλος του Τάγματος των Φραγκισκανών και επίσημος σύμβουλος του Πάπα σε θέματα A.I., έχει χαρακτηρίσει την τεχνητή νοημοσύνη «το νέο πεδίο ηθικής θεολογίας», όπου η πίστη καλείται να συνομιλήσει με τον κώδικα.
Άλλωστε, το Βατικανό ήδη από το 2023 έχει υιοθετήσει τη λεγόμενη «Rome Call for AI Ethics», ένα διεθνές πλαίσιο αρχών για τη χρήση της ΑΙ με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την κοινωνική δικαιοσύνη. Μια πρωτοβουλία στην οποία συμμετέχουν τεχνολογικοί κολοσσοί όπως η Microsoft και η IBM, αλλά και ακαδημαϊκά ιδρύματα από Ευρώπη και ΗΠΑ.
Η πίστη στο μικροσκόπιο της AI
Η Ευρωπαϊκή Χριστιανική Διαδικτυακή Διάσκεψη (ECIC), που πραγματοποιήθηκε φέτος στη Γενεύη, είχε ως κεντρικό θέμα «Τι είναι η αλήθεια; Ηθικά και πρακτικά ζητήματα στη χρήση της AI».
Εκπρόσωποι εκκλησιών από όλη την Ευρώπη αντάλλαξαν εμπειρίες για το πώς η AI μπορεί να αξιοποιηθεί στην επικοινωνία, στη διδασκαλία, ακόμη και στη θεολογία. Οι εισηγήσεις ανέδειξαν το εξής κρίσιμο ερώτημα: η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να διαδώσει την αλήθεια, αλλά μπορεί να τη διακρίνει;
Μπορεί ένας αλγόριθμος, χωρίς συνείδηση, να αντιληφθεί το μυστήριο του Θεού; Η συζήτηση αυτή –θεολογική, φιλοσοφική και ταυτόχρονα τεχνολογική– δείχνει ότι η πίστη δεν μένει πια εκτός της ψηφιακής εποχής.
Η Ελλάδα στον ψηφιακό άμβωνα
Σε αυτό το τοπίο, που διαμορφώνεται στην Ευρώπη, η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ελλάδα μπαίνει δυναμικά στον διάλογο. Η Ιερά Μητρόπολη Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι εγκαινιάζει το «ΛΟΓΟΣ – LOGOS», ένα πρωτοποριακό ψηφιακό εργαλείο πνευματικής αναφοράς που αξιοποιεί τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης για να προσφέρει έγκυρη γνώση και ενημέρωση πάνω σε θεολογικά, εκκλησιαστικά και πνευματικά ζητήματα.
Το έργο, που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με το Εργαστήριο ΤΠΕ ΗΡΩΝ και υπό την ακαδημαϊκή ευθύνη του Αθανάσιου Δαβαλά, Υπεύθυνου Προγραμμάτων A.I. του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στοχεύει να συνδυάσει την τεχνολογική καινοτομία με την ορθόδοξη θεολογική παράδοση.
Ο αλγόριθμος του LOGOS έχει σχεδιαστεί ώστε να αναγνωρίζει και να αποδίδει με ακρίβεια το περιεχόμενο της ορθόδοξης εκκλησιαστικής σκέψης, προσφέροντας στον χρήστη απαντήσεις σε θέματα πίστεως και εκκλησιαστικής ζωής με υπευθυνότητα και θεολογική συνέπεια.
Η Μητρόπολη διευκρινίζει ότι το LOGOS δεν υποκαθιστά τον πνευματικό ιερέα ούτε τις αποφάσεις της επίσημης Εκκλησίας. Είναι εργαλείο – όχι δόγμα. Λειτουργεί ως βοηθός στον στοχασμό, στη μάθηση και στην αναζήτηση του θελήματος του Θεού, φιλοδοξώντας να εμπνεύσει τη μελέτη και να ενισχύσει τη γνώση. Στην ουσία, επιχειρεί να αποδείξει ότι η σύζευξη επιστήμης και πίστης μπορεί να οδηγήσει σε νέες μορφές διακονίας και επικοινωνίας.
«Δεν αντικαθιστά τον ιερέα ή τον πνευματικό πατέρα», διευκρινίζει η Μητρόπολη. Αντιθέτως, λειτουργεί ως εργαλείο μάθησης και αναστοχασμού, προσκαλώντας τον πιστό να εμβαθύνει στη διδασκαλία της Εκκλησίας μέσα από τη γλώσσα του ψηφιακού κόσμου.
