Ένας στους τέσσερις χώρους εργασίας στην Ευρώπη λαμβάνει πλέον αποφάσεις που επηρεάζουν την επαγγελματική ζωή των εργαζομένων μέσω αλγορίθμων ή εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, σύμφωνα με νέα μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Οι αλγόριθμοι αυτοί καθορίζουν προγράμματα εργασίας, αξιολογήσεις, αμοιβές και ακόμα και την πρόσληψη ή την απόλυση προσωπικού, προκαλώντας ανησυχία στα συνδικάτα που δυσκολεύονται να διαπραγματευθούν δικαιώματα και όρους προστασίας. Σήμερα η χρήση τεχνητής νοημοσύνης εξαπλώνεται και σε πιο παραδοσιακούς κλάδους.
Η χρήση αλγοριθμικής διαχείρισης επεκτείνεται ραγδαία
Η έρευνα, που διενεργήθηκε από τον λιθουανικό οργανισμό Visionary Analytics, δείχνει ότι η χρήση αλγοριθμικής διαχείρισης επεκτείνεται ραγδαία και αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά μέσα στην επόμενη δεκαετία. Η τεχνολογία αυτή, η οποία ξεκίνησε κυρίως από τις πλατφόρμες τύπου Uber και Lyft, έχει πλέον αρχίσει να διεισδύει και σε πιο παραδοσιακούς κλάδους, όπως οι μεταφορές και τα logistics.
Για παράδειγμα, στη Γαλλία εταιρείες logistics χρησιμοποιούν εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης για να σχεδιάζουν διαδρομές και παραδόσεις σε πραγματικό χρόνο — πρακτική που, όπως προειδοποιούν ειδικοί, μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική παρακολούθηση των οδηγών.
Η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων (ETUC) υπογραμμίζει ότι τα συνδικάτα δεν διαθέτουν πάντα τα μέσα ή την τεχνογνωσία για να διαπραγματευθούν συλλογικές συμβάσεις που θα κατοχυρώνουν τη διαφάνεια και την προστασία των εργαζομένων απέναντι στη χρήση αλγορίθμων. «Πολλές οργανώσεις δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να προσλάβουν ειδικούς ή να κατανοήσουν πλήρως πώς λειτουργούν τα συστήματα αυτά», δήλωσε η Τέα Γιαρκ, γραμματέας της ETUC, προσθέτοντας ότι οι αλγόριθμοι συχνά συλλέγουν δεδομένα που δεν θα έπρεπε, όπως στοιχεία ψυχικής υγείας ή δεδομένα τοποθεσίας εκτός ωραρίου.
Αν και υπάρχουν κάποιες πρόνοιες στη νομοθεσία της ΕΕ —όπως η Οδηγία για τους Εργαζομένους Πλατφορμών του 2024, που απαγορεύει τις απολύσεις αποκλειστικά μέσω αλγοριθμικών αποφάσεων— η εφαρμογή τους παραμένει περιορισμένη. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η οδηγία αυτή αφορά κυρίως εργαζομένους της «gig economy» και δεν καλύπτει το σύνολο των επαγγελμάτων που πλέον επηρεάζονται από την αλγοριθμική διαχείριση.
Η νομοθετική πραγματικότητα στην Ευρώπη
Το 2024, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε την Οδηγία για τους εργαζόμενους σε πλατφόρμες. Αυτή προβλέπει ότι:
- κανένας εργαζόμενος δεν μπορεί να απολυθεί αποκλειστικά από αλγοριθμική απόφαση
- όλες οι αλγοριθμικές μεταβολές πρέπει να γνωστοποιούνται
- οι εργαζόμενοι έχουν δικαίωμα ανθρώπινης εποπτείας των αποφάσεων
Ένα σημαντικό πρώτο βήμα, αλλά ανεπαρκές κατά τους ειδικούς, αφού αφορά αποκλειστικά περιστασιακούς εργαζόμενους των ψηφιακών πλατφορμών. Η πραγματικότητα έχει ήδη ξεφύγει πέρα από αυτό το πλαίσιο.
«Η τεχνολογία έχει ήδη προχωρήσει, ενώ οι νομοθέτες υστερούν», προειδοποιεί η Γιαρκ. «Οι αλγόριθμοι καθορίζουν την καθημερινότητα εκατομμυρίων εργαζομένων, αλλά το νομικό πλαίσιο παραμένει πίσω».
Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ζητούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει νέα οδηγία για τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης στους χώρους εργασίας, η οποία θα ενισχύει τα συλλογικά δικαιώματα, θα επιβάλλει μεγαλύτερη διαφάνεια στις εταιρείες και θα επιτρέπει στους εργαζόμενους να αμφισβητούν αποφάσεις που λαμβάνονται αποκλειστικά από αλγόριθμους.
Η πρόταση αυτή, σύμφωνα με τις πληροφορίες, θα μπορούσε να ενταχθεί στο πλαίσιο της «Πορείας για Ποιοτικές Θέσεις Εργασίας» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία αναμένεται να παρουσιαστεί μέχρι το τέλος του έτους.
Όπως επισημαίνει ο ερευνητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Αλέσιο Μπερτολίνι, η αλγοριθμική διαχείριση δεν είναι καινούργια, αλλά η εξάπλωση της τεχνητής νοημοσύνης την καθιστά πιο «διεισδυτική» από ποτέ. «Στα επόμενα χρόνια», σημειώνει, «θα δούμε πιο εξελιγμένες μορφές αυτών των συστημάτων, που θα καθορίζουν σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό τις εργασιακές συνθήκες στην Ευρώπη».
