Για δεκαετίες η Κίνα ήταν εξπέρ στην… αντιγραφή. Άφηνε τη Δύση να επενδύει κεφάλαια στην έρευνα και την ανάπτυξη της εκάστοτε εφαρμογής, την οποία με την πρώτη ευκαιρία αντέγραφε, αναπτύσσοντας τη δική της τεχνολογία… inspired από το πρωτότυπο. Η τακτική αυτή κάλυπτε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και αντικειμένων: Από παιδικά παιχνίδια, κινητά τηλέφωνα και ηλεκτρικές συσκευές μέχρι μαχητικά αεροσκάφη, τεθωρακισμένα και αυτοκίνητα πόλης.
Από τη στιγμή, μάλιστα, που η Δύση -με μπροστάρηδες Γερμανία και ΗΠΑ- έσπευσαν στον βωμό της αύξησης κερδοφορίας και της μείωσης του λειτουργικού κόστους να μεταφέρουν σημαντικές γραμμές παραγωγής στην Κίνα, η πρόσβαση του Πεκίνου στις δυτικές τεχνολογίες ήταν άμεση και εύκολη.
Σε ανάλυσή της η γερμανική εφημερίδα Die Welt υπογραμμίζει ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια στροφή της Κίνας με εστίαση στον πυρήνα της τεχνολογικής υπεροχής: Την έρευνα. Θέτοντας ως στόχο να γίνει τεχνολογική υπερδύναμη και έχοντας αντιληφθεί ότι η αντιγραφή δεν επαρκεί για τη δημιουργία πρωτότυπης τεχνολογίας και την επίτευξη τεχνολογικής αυτάρκειας, προωθεί mega επενδύσεις στις λεγόμενες «νέες τεχνολογίες αιχμής»: κβαντική τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, σύνδεση εγκεφάλου και υπολογιστή και αντιδραστήρες σύντηξης, προκειμένου να είναι αυτή που θα καθοδηγεί τις εξελίξεις στις «ανακαλύψεις του αύριο».
Όπως, όμως, και με την αντιγραφή, η εστίαση στην έρευνα γίνεται, ακολουθώντας τους 4+1 βασικούς κανόνες των προϊόντων… made in China:
- Μακροπρόθεσμη βιομηχανική πολιτική, με κεντρικό συντονισμό από το Πεκίνο, αλλά μεγάλη ελευθερία κινήσεων στις δημοτικές αρχές να επενδύουν και να αναλαμβάνουν ρίσκα, όπως συνέβη με μεγάλη επιτυχία στα ιπτάμενα ταξί ή τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
- Συγκέντρωση τεράστιων πόρων σε καθορισμένους στόχους.
- Άμεσες διαδικασίες από τις ρυθμιστικές αρχές στη χορήγηση των σχετικών αδειών, σε αντίθεση με την Ευρώπη (κυρίως) και τις ΗΠΑ, όπου η γραφειοκρατία «σκοτώνει» την καινοτομία.
- «Χαλαρή» στάση σε ζητήματα περιβαλλοντικά και βιωσιμότητας, εξ ου και η πρωτοκαθεδρία στις σπάνιες γαίες.
- Ελαστικότητα στις εργασιακές σχέσεις, με εξαντλητικές υπερωρίες και πολύ χαμηλούς μισθούς.
Όλα τα παραπάνω, εφαρμόστηκαν με μεγάλη επιτυχία στο πρόγραμμα «Made in China 2025», επιβεβαιώνοντας ότι η Κίνα διαθέτει το «know how» για το πώς μπορεί μια χώρα να βρεθεί στη θέση του οδηγού. Στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος, το οποίο ανακοινώθηκε το 2015, όταν είχε αρχίσει να γίνεται αντιληπτό πως ο Σι Τζινπίνγκ θέτει σοβαρή υποψηφιότητα για… ισόβιος πρόεδρος, ήταν η Κίνα να αποκτήσει δεσπόζουσα θέση σε στρατηγικές βιομηχανίες, όπως ηλεκτρικά αυτοκίνητα, μπαταρίες και ηλιακή ενέργεια. Κοιτώντας στο σήμερα, η επιτυχία του προγράμματος είναι αδιαμφισβήτητη: Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα της BYD έχουν πλημμυρίσει την Ευρώπη και η κινεζική ενδοχώρα έχει γεμίσει φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα, με τη συνολική εγκατεστημένη ικανότητα ηλεκτρικής ισχύος στα 3,72 δισ. κιλοβατώρες (Σεπτέμβριος 2025).
Το brain gain που κάνει την Κίνα βασικό παίκτη στις τεχνολογίες αιχμής
Η γερμανική εφημερίδα αναφέρεται στην περίπτωση του Pan Jian-Wei. Ο Κινέζος ερευνητής κβαντικής τεχνολογίας εγκατέλειψε την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία στη Γερμανία για να επιστρέψει στην πατρίδα του, ανταποκρινόμενος σε μια οικονομική πρόταση που δύσκολα θα μπορούσε να αρνηθεί. Από τότε, ο… Κινέζος Μαξ Πλανκ ή «πατέρας των κβάντα», όπως τον αποκαλούν στη Λαϊκή Δημοκρατία, έχει θέσει την Κίνα στην πρώτη γραμμή της κβαντικής επανάστασης, στέλνοντας τον πρώτο κβαντικό δορυφόρο στο διάστημα και ανοίγοντας τον δρόμο για τεχνολογίες που συνδυάζουν επιστημονική και στρατιωτική ισχύ.
Η προσωπική του ιστορία αντικατοπτρίζει το φιλόδοξο όραμα του προέδρου Σι Τζινπίνγκ: να μετατρέψει την Κίνα σε ηγέτιδα δύναμη της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Υπό αυστηρή κρατική επιτήρηση, με επιστήμονες περιορισμένους ακόμη και στην ελευθερία μετακίνησης, το Πεκίνο δείχνει πόσο σοβαρά αντιμετωπίζει τον ανταγωνισμό στην παγκόσμια κούρσα του Industry 4.0.
Η στρατηγική είναι σαφής και μακροπρόθεσμη. Με οδηγό το πρόγραμμα «Made in China 2025», που -όπως αναφέρθηκε νωρίτερα- εκτόξευσε τη χώρα στην κορυφή της παραγωγής ηλεκτρικών οχημάτων, μπαταριών και φωτοβολταϊκών, το Πεκίνο σχεδιάζει επενδύσεις 1,4 τρισ. δολαρίων σε «τεχνολογίες του μέλλοντος». Ήδη, η επιτυχία αυτής της πολιτικής είναι μετρήσιμη.
Αυτοκινητοβιομηχανία © JULIAN STRATENSCHULTE
Η Κίνα βρίσκεται πλέον στις 10 κορυφαίες χώρες του Global Innovation Index των Ηνωμένων Εθνών, εκτοπίζοντας τη Γερμανία. Παράλληλα, έχει δημιουργήσει πόλεις – κόμβους καινοτομίας, όπως η Χεφέι στην επαρχία Ανχουέι, όπου πανεπιστήμια, τοπικές κυβερνήσεις και βιομηχανία συνεργάζονται κάτω από έναν ενιαίο κρατικό σχεδιασμό. Την ίδια στιγμή η Ευρώπη, παρότι ισχυρή στην έρευνα, αδυνατεί να μετατρέψει τα επιστημονικά της επιτεύγματα σε απτές εμπορικές επιτυχίες, με αποτέλεσμα πλήθος startups να εξαγοράζονται από αμερικανικά funds, ολοκληρώνοντας το scale up στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού.
Το τίμημα της καινοτομίας
Ωστόσο, σε όλα τα παραπάνω είναι πάντα παρούσα η ερώτηση που διαπερνά το σύνολο της λογοτεχνικής και κινηματογραφικής παραγωγής αλλά και της λαϊκής παράδοσης: «Με τι αντάλλαγμα;». Στις περισσότερες περιπτώσεις το τίμημα είναι βαρύ. Εστιάζοντας στην Κίνα, «κάτω από τη λαμπερή επιφάνεια της τεχνολογικής ισχύος, σιγοβράζουν διαρθρωτικές αδυναμίες», συνεχίζει η Die Welt. Και απαριθμεί:
- Σημαντική σπατάλη πόρων, καθώς οι mega επενδύσεις δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα. Χαρακτηριστική περίπτωση η κατασκευή αεροσκαφών, όπου το στοίχημα μια ανταγωνιστική βιομηχανίας που θα μπει σφήνα σε Boeing και Airbus δεν βγήκε.
- Πολλές επαρχίες είναι υπερχρεωμένες.
- Εκατομμύρια ηλικιωμένοι ζουν με λιγότερα από 20 δολάρια τον μήνα.
- Μεγάλες ομάδες πληθυσμού δεν έχουν επαρκή πρόσβαση σε εκπαίδευση ή υγειονομική περίθαλψη.
«Στην Κίνα υπάρχει μια διχοτόμηση σ’ έναν δυναμικό, σύγχρονο τομέα με παγκόσμιες κορυφαίες νησίδες τεχνολογικής αριστείας. Απέναντί του βρίσκεται μια ευρύτερη οικονομία που γερνά γρήγορα, χαρακτηρίζεται από υψηλό χρέος, κακή κατανομή κεφαλαίου και αποπληθωρισμό. Αυτές οι δύο πραγματικότητες μπορούν να συνυπάρξουν για κάποιο διάστημα, αλλά όχι επ’ αόριστον» καταλήγει το δημοσίευμα.
