Η Ευρωπαϊκή Ένωση παίρνει το όπλο της στη μάχη του ανταγωνισμού για την κυριαρχία στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης. Μπροστά στον κίνδυνο να βρεθεί πίσω από τις τεχνολογικές εξελίξεις απέναντι στις ΗΠΑ και την Κίνα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ένα ευρύ σχέδιο απλοποίησης των ψηφιακών κανόνων με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και τη στήριξη των τοπικών τεχνολογικών εταιρειών για τη δημιουργία πρωταθλητών στην κούρσα του ανταγωνισμού.
Οι αποφάσεις ήρθαν μια μέρα μετά τη σύνοδο του Βερολίνου όπου Ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν και ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς επισήμαναν τον κίνδυνο η Ευρώπη να χάσει ανταγωνιστικότητα. Οι δύο ηγέτες υπογράμμισαν ότι η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει πίσω σε έναν τομέα, που πλέον καθορίζει την οικονομική ανάπτυξη, την ασφάλεια και τη γεωπολιτική ισχύ, τονίζοντας την ανάγκη άμεσης δράσης για την απεξάρτηση από τεχνολογικούς κολοσσούς εκτός Ευρώπης.
Μετά από χρόνια εστίασης στη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης με στόχο την αξιοπιστία και την ασφάλεια, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να αλλάζει πορεία. Στη χρονιά που σημαδεύτηκε από σημαντικά άλματα στην τεχνητή νοημοσύνη και την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, η ΕΕ ανακοινώνει την αναστολή ορισμένων κανόνων υψηλού κινδύνου του νόμου για την τεχνητή νοημοσύνη (AI Act).
Κινήσεις καθυστέρησης στην εφαρμογή κανόνων για την τεχνητή νοημοσύνη
Υπό αυτό το πρίσμα το σχέδιο που ανακοίνωσε η Κομισιόν νωρίτερα περιλαμβάνει καθυστέρηση της εφαρμογής κανόνων για συστήματα υψηλού κινδύνου, απλοποίηση διαδικασιών αναφοράς περιστατικών κυβερνοασφάλειας και χαλάρωση των κανονισμών προστασίας δεδομένων για τη διευκόλυνση της εκπαίδευσης μοντέλων AI.
Η κίνηση ανταποκρίνεται, επίσης, στις εκκλήσεις τόσο ευρωπαϊκών όσο και αμερικανικών εταιρειών, αλλά και μελών της ΕΕ και της κυβέρνησης Τραμπ, για μεταρρύθμιση κανόνων που θεωρούνται υπερβολικοί ή αντιφατικοί. Έρχεται μετά από πιέσεις κυβερνήσεων, εταιρειών τεχνολογίας και λόμπι, που υποστηρίζουν ότι οι κανόνες εμποδίζουν την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης.
Η πρωτοβουλία στοχεύει να δώσει χώρο στην καινοτομία και να επιτρέψει στην Ευρώπη να διατηρήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις τεχνολογίες αιχμής. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η μείωση της γραφειοκρατίας και η απλοποίηση των νόμων θα επιτρέψουν στις επιχειρήσεις να καινοτομούν και να διαθέτουν τα προϊόντα τους στην ευρωπαϊκή αγορά ταχύτερα.
Ανάγκη για επιτάχυνση της καινοτομίας στην ΕΕ στην κούρσα για την τεχνητή νοημοσύνη
Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει καθυστέρηση των κανόνων για τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης υψηλού κινδύνου έως και 16 μήνες, απλοποίηση της διαδικασίας αναφοράς περιστατικών κυβερνοασφάλειας και χαλάρωση των κανονισμών προστασίας δεδομένων για την εκπαίδευση μοντέλων AI. Στόχος είναι να δοθεί μεγαλύτερη ευελιξία στις επιχειρήσεις και στους ερευνητές, ενισχύοντας τη δυνατότητα ανάπτυξης καινοτομιών εντός της ΕΕ.
Ορισμένες διατάξεις του νόμου για την AI βρίσκονται ήδη σε ισχύ, ενώ οι απαιτήσεις για τα συστήματα υψηλού κινδύνου θα εφαρμοστούν τον Αύγουστο εάν η πρόταση δεν εγκριθεί. Στη δημοσίευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επισημαίνεται ότι η τήρηση των υφιστάμενων κανονισμών θεωρείται τροχοπέδη για τις τοπικές επιχειρήσεις και μπορεί να μειώσει την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας και πρώην επικεφαλής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι στην έκθεσή του τυ 2024 για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, είχε επισημάνει ότι το εκτεταμένο ψηφιακό κανονιστικό πλαίσιο επιβραδύνει την απόδοση των τοπικών εταιρειών τεχνολογίας και πρότεινε την αναστολή της εφαρμογής του νόμου για την AI, αναφέρουν αναλυτές στο Bloomberg. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, επιδιώκοντας να δημιουργήσει ένα περιβάλλον πιο φιλικό για καινοτομία και επενδύσεις.
Ψηφιακό Omnibus: Ψηφιακή απλούστευση ή διάβρωση δικαιωμάτων;
Το «Ψηφιακό Omnibus» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το οποίο αντιμετωπίζει συζήτηση και ψηφοφορίες από τις ευρωπαϊκές χώρες, πρότεινε την αναβολή αυστηρότερων κανόνων για τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης σε περιοχές «υψηλού κινδύνου» μέχρι τα τέλη του 2027, την χαλάρωση των κανόνων σχετικά με τα cookies και την περαιτέρω χρήση δεδομένων. Η Ευρώπη προσπαθεί να εξισορροπήσει τους αυστηρούς κανόνες με το να μην χάσει περισσότερο έδαφος στον παγκόσμιο τεχνολογικό αγώνα, όπου οι εταιρείες στις ΗΠΑ και την Ασία προηγούνται στην τεχνητή νοημοσύνη και τα μικροτσίπ, σχολιάζουν αναλυτές στο Reuters.
«Η Ευρώπη δεν έχει μέχρι στιγμής αποκομίσει πλήρως τα οφέλη της ψηφιακής επανάστασης», δήλωσε ο επίτροπος οικονομίας της ΕΕ Βάλντις Ντομπρόβσκις. «Και δεν έχουμε την πολυτέλεια να πληρώσουμε το τίμημα για την αδυναμία μας να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις του μεταβαλλόμενου κόσμου».
Η πρόταση προβλέπει την αναβολή αυστηρότερων κανόνων για την τεχνητή νοημοσύνη από τον Αύγουστο του 2026 στον Δεκέμβριο του 2027 για χρήση σε ευαίσθητους τομείς όπως η βιομετρική ταυτοποίηση, η παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, η υγεία, η πιστοληπτική ικανότητα και η επιβολή του νόμου.
Η Κομισιόν στοχεύει να διευκρινίσει πότε τα δεδομένα παύουν να είναι «προσωπικά» βάσει του νόμου περί απορρήτου, διευκολύνοντας ενδεχομένως τις εταιρείες τεχνολογίας να χρησιμοποιούν ανώνυμες πληροφορίες από πολίτες της ΕΕ για εκπαίδευση στην τεχνητή νοημοσύνη. Οι προτεινόμενες αλλαγές θα επιτρέψουν επίσης στις Google, Meta, OpenAI και άλλες εταιρείες να χρησιμοποιούν τα προσωπικά δεδομένα των Ευρωπαίων για την εκπαίδευση μοντέλων Τεχνητής Νοημοσύνης. Πολλές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των Siemens και SAP της Ευρώπης, έχουν ζητήσει αναθεώρηση των κανόνων τεχνητής νοημοσύνης για να διευκολυνθούν τα πράγματα.
Ο ευρωβουλευτής Μπράντο Μπενιφέι, ο οποίος ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων για τους κανόνες της τεχνητής νοημοσύνης, δήλωσε ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να συνεχίσει να υπερασπίζεται τα ψηφιακά δικαιώματα των πολιτών. Η ομάδα λόμπι τεχνολογίας CCIA Europe, της οποίας τα μέλη περιλαμβάνουν την Alphabet, την Meta και την Apple, δήλωσε ότι η κίνηση ήταν ένα ευπρόσδεκτο βήμα, αλλά ότι «απαιτείται ακόμη πιο τολμηρή δράση», μεταδίδει το Reuters. Ο φορέας του τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών της AFME δήλωσε επίσης ότι οι κινήσεις ήταν θετικές, αλλά δεν ήταν επαρκείς.
Ο αντιδράσεις στην ΕΕ για τη τεχνητή νοημοσύνη
Η πρόταση της Κομισιόν θέτει στο επίκεντρο τη διαχείριση της ισορροπίας μεταξύ κανονιστικού πλαισίου και καινοτομίας, αλλά προκαλεί και αντιδράσεις από οργανώσεις πολιτών που φοβούνται παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων και νομική αβεβαιότητα.
Το σχέδιο που ανακοινώθηκε προβλέπει ότι πρακτικές τεχνητής νοημοσύνης που χαρακτηρίζονται υψηλού κινδύνου — όπως η χρήση AI για προσλήψεις, αξιολόγηση δανειοληπτών ή βαθμολόγηση εξετάσεων — δεν θα υπόκεινται σε υποχρεώσεις τουλάχιστον για ένα έτος περισσότερο από τον αρχικό σχεδιασμό. Η αναβολή αυτή αιτιολογείται από την καθυστέρηση στην έκδοση τεχνικών προτύπων που θα βοηθούσαν τις εταιρείες να συμμορφωθούν.
Η Κομισιόν παρουσιάζει την πρόταση ως τεχνική προσαρμογή που θα διευκολύνει τη συμμόρφωση και θα ενισχύσει μακροπρόθεσμα την αποτελεσματικότητα της ρύθμισης, αλλά υπάρχουν φωνές κριτικής που υποστηρίζουν ότι στέλνει μήνυμα υποχώρησης υπό εξωτερικές πιέσεις.
Η πρόταση προκάλεσε ήδη σφοδρή αντίδραση από οργανώσεις πολιτών. Όπως αναφέρει το Politico, το Ντάνιελ Λεφέρ της AccessNow προειδοποιεί ότι η Κομισιόν κινδυνεύει να υπονομεύσει τα θεμελιώδη δικαιώματα, δημιουργώντας μήνες ή ακόμη και χρόνια νομικής αβεβαιότητας χωρίς ουσιαστικά οφέλη για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ.
Η Γερμανία και η Γαλλία τάχθηκαν υπέρ της αναστολής ενός έτους, ενώ η Σουηδία, η Πολωνία, η Τσεχία και η Δανία είχαν προηγουμένως ζητήσει αντίστοιχη περίοδο χάριτος. Πολλά κράτη-μέλη επικαλέστηκαν επίσης καθυστερήσεις στην εγκατάσταση και εξοπλισμό των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, οι οποίες είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή της AI Act, για να αιτιολογήσουν την αναβολή.
Ο νόμος για την AI είχε εγκριθεί τον Αύγουστο του 2024, αλλά η εφαρμογή του προοριζόταν να γίνει σταδιακά. Οι πρακτικές AI με «απαράδεκτο κίνδυνο», όπως η προληπτική αστυνόμευση ή η κοινωνική βαθμολόγηση, έχουν απαγορευτεί από τον Φεβρουάριο. Τα πιο σύνθετα μοντέλα, όπως το GPT της OpenAI, εφαρμόζουν ήδη ξεχωριστό σύνολο κανόνων. Η Κομισιόν δίνει τώρα παράταση για τις πρακτικές που ενδέχεται να επηρεάσουν την υγεία, την ασφάλεια ή τα θεμελιώδη δικαιώματα, με νέα προθεσμία τον Αύγουστο του 2026.
Η αναβολή χαρακτηρίζεται από πολλούς ως αναγκαία για να δοθεί χρόνος στις αρχές να εναρμονιστούν με τα πρότυπα, αλλά η καθυστέρηση αυτή προκαλεί ανησυχίες για περαιτέρω καθυστερήσεις που θα υπονόμευαν τη νομιμότητα και την αποτελεσματικότητα της ρύθμισης.
Το χρονοδιάγραμμα για την κατάρτιση προτύπων ήταν «λίγο φιλόδοξο από την αρχή», δήλωσε ένας εκπρόσωπος των φορέων τυποποίησης στο Politico τον Σεπτέμβριο.
Χαρακτηρίζοντάς το ως τεχνική καθυστέρηση λόγω έλλειψης καθοδήγησης, ορισμένοι που τάσσονται υπέρ μιας παύσης επιλέγουν να μην το χαρακτηρίσουν ως υποχώρηση, αλλά αντίθετα να υπονοήσουν ότι χρειάζεται λίγος περισσότερος χρόνος για να γίνουν τα πράγματα σωστά.
Τα διαφορετικά στρατόπεδα
«Μακάρι να μπορούσαμε να πατήσουμε το φρένο και να δώσουμε στην καινοτομία λίγο περισσότερες ευκαιρίες, νομίζω ότι αυτό είναι το μόνο που χρειαζόμαστε», δήλωσε χθες ο Γερμανός Υπουργός Ψηφιακής Ανάπτυξης, Κάρστεν Βίλντμπεργκερ, όταν ρωτήθηκε για την πρόταση που κατέβασε σήμερα η ΕΕ.
«Η Κομισιόν φαίνεται να έχει την πρόθεση να καταστρέψει τις εγγυήσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων και να μας προετοιμάσει για μήνες, αν όχι χρόνια εσωτερικών διαμαχών και νομικής αβεβαιότητας χωρίς κανένα απτό όφελος για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ», δήλωσε στον αντίποδα ο Ντάνιελ Λέουφερ, ανώτερος αναλυτής πολιτικής στην AccessNow.
«Πολλές εταιρείες θα καλωσορίσουν την πρόταση της Κομισιόν», δήλωσε ο Βίλντμπεργκερ. «Αλλά εξίσου σημαντικό είναι να χρησιμοποιήσουμε τον χρόνο για να κάνουμε ορισμένα πράγματα σωστά. Δεν είναι απλώς: το αναβάλλουμε. Όχι, έχουμε κάποια δουλειά να κάνουμε».
Η Γερμανία και η Γαλλία τάχθηκαν δημόσια υπέρ μιας παύσης ενός έτους την Τρίτη. Η Σουηδία, η Πολωνία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Δανία ζήτησαν όλες παύση ή περίοδο χάριτος στο παρελθόν.
Οι χώρες είχαν συμφέρον στην καθυστέρηση της διαδικασίας. «Ένα μέρος του μηνύματος που δίνει η Ευρώπη στον υπόλοιπο κόσμο είναι ότι είναι ανοιχτή σε πιέσεις από εταιρείες τεχνολογίας και άλλα κράτη», δήλωσε η Νατάλι Χέλμπεργκερ, καθηγήτρια νομικής και ψηφιακής τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. «Θα έλεγα ότι αυτό βλάπτει την αξιοπιστία. Υποκινείται επίσης από το γεγονός ότι μέχρι στιγμής, πολλά κράτη-μέλη δεν έχουν ορίσει και δεν έχουν εξοπλίσει τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές τους που πρέπει να επιβάλλουν τον νόμο περί τεχνητής νοημοσύνης». Η παύση, σημείωσε, «θα τους δώσει περισσότερο χρόνο να συντονιστούν σε εθνικό επίπεδο».
Η πρόταση της Κομισιόν θα χρειαστεί έγκριση από τις χώρες της ΕΕ και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν οριστικοποιηθεί. Υπάρχει μια αυστηρή προθεσμία τον Αύγουστο του 2026, όταν οι κανόνες έχουν οριστεί να εφαρμοστούν.
Εντός του Κοινοβουλίου, ακόμη και οι επικριτές της παύσης των ρυθμιστικών κανόνων έχουν παραδεχτεί κατ’ ιδίαν την ήττα τους και τώρα επικεντρώνονται στο να διατηρήσουν την καθυστέρηση όσο το δυνατόν συντομότερη και να αποφύγουν περαιτέρω αντιδράσεις.
«Δυστυχώς, μια παύση φαίνεται τώρα αναπόφευκτη δεδομένης της καθυστέρησης στην ανάπτυξη των προτύπων», δήλωσε ο βουλευτής της Irish Renew, Μάικλ ΜακΝαμάρα, την περασμένη εβδομάδα στο Politico. Προειδοποίησε ότι «δεν θα πρέπει να υπάρξουν περαιτέρω καθυστερήσεις», επειδή «αν υπήρχαν, θα υπονόμευε τη ρύθμιση και το κράτος δικαίου πέρα από τον νόμο περί τεχνητής νοημοσύνης».
