Οι νέες εντάσεις που προκαλεί το τουρκολιβικό μνημόνιο στις σχέσεις Αθήνας-Άγκυρας, ο ρόλος της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και η σχέση με τις ΗΠΑ στη δεύτερη προεδρική θητεία του Ντόναλντ Τραμπ είναι κάποια από τα ζητήματα που έθιξε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και Ρεπουμπλικάνος, Μάικ Πομπέο. Υπηρετώντας στην πρώτη κυβέρνηση Τραμπ (2017-2021), ο Πομπέο τονίζει σήμερα πως είναι απαραίτητο να μην αναγνωριστεί η ρωσική κυριαρχία σε εδάφη της Ουκρανίας, διαχωρίζοντας τη θέση του από τον πρόεδρο των ΗΠΑ.
Απευθυνόμενος χθες στο powergame.gr στο πλαίσιο του συνεδρίου του Economist, που πραγματοποιείται στην Αθήνα από 1η έως 3η Ιουλίου, υπογραμμίζει πως οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου του 2023 από τη Χαμάς ήταν, ουσιαστικά, μια πράξη του Ιράν εις βάρος Αμερικανών.
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και Ρεπουμπλικάνος Μάικ Πομπέο μίλησε στο Powergame και τη Ζωρζέτ Ζολώτα © Economist
Το παράνομο τουρκολιβικό μνημόνιο επαναφέρει εντάσεις στις σχέσεις των δυο χωρών με την Ελλάδα σε μια περίοδο που επικρατεί γεωπολιτική αβεβαιότητα στην ευρύτερη περιοχή. Πως μπορεί η Αθήνα, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ να αντιδράσουν ώστε να μην αμφισβητούνται θεμελιώδη κυριαρχικά δικαιώματα αλλά και μην δημιουργείται αρνητικό κλίμα σε μια εποχή που τόσα μέτωπα είναι ανοικτά στη Μέση Ανατολή;
Υπό μια έννοια, δεν είναι πρωτόγνωρη αυτή η κατάσταση. Η διαμάχη για τον έλεγχο ζωνών στη Μεσόγειο είναι παλαιά και τη συνάντησα κι εγώ όσο ήμουν υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ στην πρώτη θητεία του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Είναι σημαντικό για την Ελλάδα να ξεκαθαρίσει ποιές είναι οι κόκκινες γραμμές της, όπως ήδη πράττει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Είναι πολύτιμο να υπάρχει αυτή η σαφήνεια από την αρχή. Εν συνεχεία να αναζητήσει η Ελλάδα την επίλυση του ζητήματος με έναν ειρηνικό, μη συγκρουσιακό τρόπο αλλά με ισχυρή υποστήριξη των δικαιωμάτων της. Με αυτόν τον συνδυασμό θα οριοθετήσει η Ελλάδα το πλαίσιο των συζητήσεων για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα προς όφελος της.
Η Τουρκία διεκδικεί έναν ισχυρότερο ρόλο στην ευρύτερη περιοχή, έχει ασκήσει δριμεία κριτική στην κυβέρνηση του Νετανιάχου για τις επιθέσεις εναντίον της Γάζας και του Ιράν. Η Άγκυρα έχει, επίσης, συμβάλει στη διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας στη Συρία μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, διατηρώντας ισορροπίες σε μια γκρίζα ζώνη. Πώς αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ την Τουρκία στη δεύτερη θητεία του Τραμπ;
Η στάση της Τουρκίας δεν θα αλλάξει, πιέζοντας πάντα τα όριά της. Ως κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ συνεχίζει να κρατά τα ρωσικά αντιαεροπορικά οπλικά συστήματα. Στην πρώτη θητεία του, ο πρόεδρος Τραμπ άσκησε πιέσεις στην Τουρκία προκειμένου να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις της ως κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ. Τότε υπέστη μεγάλο οικονομικό πλήγμα από τις κυρώσεις των ΗΠΑ.
Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία έδωσε το πράσινο φως στην ένταξη δυο χωρών στο ΝΑΤΟ, δηλαδή τη Φιλανδία και τη Σουηδία, ενώ θα μπορούσε να τις εμποδίσει. Οπότε υπάρχουν διπλωματικοί μέθοδοι για να ενεργεί ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, με τρόπο που έχει νόημα για τις ΗΠΑ, για τη χώρα του και για όλη τη Δύση που πιστεύει στα θεμελιώδη δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτό είναι το πλαίσιο που θα διαμορφώσει ο πρόεδρος Τραμπ στις σχέσεις με την Άγκυρα.
Στην περίπτωση της Συρίας, θα έχει ενδιαφέρον η συμπεριφορά της Τουρκίας. Η νέα κυβέρνηση στη Δαμασκό καλείται να ενώσει μια χώρα που ήταν διχασμένη επί δεκαετίες. Πληροφορίες θέλουν τη Συρία να συνάπτει συμφωνία με το Ισραήλ για την ασφάλεια. Υποθέτω με όρους που θα είναι αποδεκτοί και από τις δυο πλευρές. Άλλοι, όπως οι ΗΠΑ και η Τουρκία, πιθανότατα έχουν τη δική τους φωνή επί του θέματος. Θα είναι εκπληκτικό να υπάρξει ένα καθεστώς στη Συρία που δεν θα απειλεί το Ισραήλ ή τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή. Μια τέτοια εξέλιξη αναπόφευκτα θα συνδεθεί με την Τουρκία και το πώς η ίδια η χώρα βλέπει τον ρόλο της στη Μέση Ανατολή.
Συμβολίζουν οι πρόσφατοι βομβαρδισμοί των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν από τις ΗΠΑ μια ριζική αλλαγή στην εξωτερική πολιτική του Λευκού Οίκου, ο οποίος έχει ξεκαθαρίσει πως δεν επιθυμεί καμία ανάμειξη σε πολέμους; Πιστεύετε πως οι ΗΠΑ θα είναι πιο ενεργές στην ευρύτερη περιοχή σ’ ότι αφορά το εγγύς μέλλον;
Κανείς δεν επιθυμεί να έχει ανάμειξη σε πολέμους. Σίγουρα δεν είναι πρόθεση του προέδρου Τραμπ. Ωστόσο θα αναμειχθεί εάν έχει νόημα για τις ΗΠΑ, όπως έγινε σε αυτήν την περίπτωση. Υποστήριξε τις προσπάθειες του Ισραήλ να αποδυναμώσει τους Χούθι στην Υεμένη, τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας και τη Χεζμπολάχ στο Λίβανο. Ειλικρινά, οι Ευρωπαίοι δεν έχουν υπάρξει αποτελεσματικοί σε αυτά τα ζητήματα. Πίστεψαν στην πυρηνική συμφωνία με το Ιράν (GSP) που ήταν γελοία. Ο πρόεδρος Τραμπ ήταν λιγότερο αφελής. Ωστόσο, δεν έστειλε στρατεύματα αλλά χρησιμοποίησε μια αποτελεσματικότερη μέθοδο για την άσκηση ισχύος, με μεγάλες επιπτώσεις στην ηγεσία του Ιράν. Θα δούμε πόσο έχει πληγεί όλο και το πυρηνικό σύστημα της χώρας από τις υποδομές μέχρι το ανθρώπινο δυναμικό που το υποστήριζε, και βέβαια εάν θα προχωρήσουν με το πρόγραμμα εμπλουτισμού ουράνιου.
Με τον Άξονα της Αντίστασης να έχει εξασθενίσει σε μεγάλο βαθμό, μήπως το Ισραήλ θα εξέταζε μια ηπιότερη στάση απέναντι στη Λωρίδα της Γάζας σε σχέση με τις εναέριες επιθέσεις που συνεχίζονται ως και σήμερα; Δεδομένης κιόλας και της ολοκλήρωσης της επιχείρησης Midnight Hammer, η Ουάσιγκτον μήπως εξετάζει να ασκήσει πιέσεις στο Ισραήλ για να περιορίσει τις εναέριες στρατιωτικές επιχειρήσεις εκεί και να κάνει ένα βήμα πίσω;
Θα με εξέπληττε εάν οι ΗΠΑ δεν συνεχίσουν να υποστηρίζουν τις προσπάθειες των Ισραηλινών να διατηρήσουν ασφαλείς του πολίτες τους. Εξάλλου, αυτή είναι η ουσία. Η Χαμάς δεν είναι ένα οργανικό κομμάτι της Λωρίδας της Γάζας αλλά ένα εργαλείο τρομοκρατίας του Ιράν. Οι Ιρανοί ήταν αυτοί που σκότωσαν Αμερικανούς στις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου. Φανταστείτε τις ΗΠΑ να υπαναχωρούν από την προστασία Αμερικανών έναντι της ιρανικής τρομοκρατίας. Ελπίζω να υπάρχει ένα διαφορετικό μονοπάτι στη Γάζα αλλά θα πρέπει να το διαλέξει ο λαός της Γάζας. Δεν επιθυμούμε να κρύβονται μαχητές στα υπόγεια τούνελ και οι άμαχοι να μένουν πάνω.
Πρόσφατα είχατε απευθύνει έκκληση στον πρόεδρο Τραμπ να μην αναγνωρίσει στη Ρωσία κυριαρχικά δικαιώματα σε εδάφη της Ουκρανίας. Γιατί θεωρείτε πως τηρεί μια αρκετά πιο επικριτική στάση απέναντι στην Ευρώπη τόσο σε εμπορικά, όσο και σε αμυντικά ζητήματα; Μολονότι οι Ευρωπαίοι όφειλαν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες τους, ο πρόεδρος Τραμπ είναι αρκετά επιφυλακτικός απέναντι στην Ευρώπη και την Ουκρανία σε μια εποχή επιθετικότητας από τη Ρωσία.
Δεν είμαι σίγουρος αν αυτό είναι ακριβές. Ανεξάρτητα από το πώς, όμως, εξελιχθεί αυτή η σύγκρουση, είναι σημαντικό να μην αναγνωριστούν αυτά τα εδάφη ως ρωσικά από τη Δύση. Ο πρόεδρος Τραμπ μπορεί να έχει διαφορετική άποψη, θεωρώντας πως είναι απαραίτητο να επιτευχθεί μια εκεχειρία και μια ειρηνική διευθέτηση. Δεν μπορεί, όμως, να επικρατήσει η επιθετικότητα και ο τρόμος. Οι ΗΠΑ, πάντως, συνεχίζουν να υποστηρίζουν την Ουκρανία και ο πρόεδρος Τραμπ έχει δηλώσει επανειλημμένως τη δυσφορία του για τους χειρισμούς του Ρώσου ομολόγου του, Βλαντιμίρ Πούτιν. Παρέστη στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, δεσμεύτηκε εκ νέου στην ευρωπαϊκή ασφάλεια και επικρότησε τις δεσμεύσεις των Ευρωπαίων εταίρων για αύξηση των αμυντικών δαπανών.
Πώς κρίνετε πως θα εξελιχθεί το πολεμικό μέτωπο στην Ουκρανία μέσα στο επόμενο διάστημα;
Πριν από λίγες εβδομάδες είχα επισκεφτεί το Κίεβο και την Οδησσό. Οι Ουκρανοί δίνουν τη μάχη τους και τα καταφέρνουν με τη στήριξη των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Καμία από τις δυο πλευρές δεν βρίσκεται σε θέση να κερδίσει σημαντικά εδάφη αυτή τη στιγμή. Είναι, επίσης, και μια σύγκρουση μεταξύ των δυο οικονομιών. Σε αυτό το πεδίο, η Ευρώπη με τις ΗΠΑ μπορούν να συνεργαστούν για να ασκηθούν μεγαλύτερες πιέσεις στον Πούτιν για να τον πείσουμε πως τα μειονεκτήματα αυτού του πολέμου υπερβαίνουν τα πλεονεκτήματα. Σ’ αυτό ελπίζω. Μέχρι σήμερα, οι δυτικές κυρώσεις δεν είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα διότι δεν ήταν αρκετά σκληρές, ούτε εφαρμόστηκαν με αυστηρότητα.
