Ο καρκίνος είναι μια από τις πιο τρομακτικές ασθένειες της εποχής μας – και, δυστυχώς, γίνεται ολοένα και πιο φονικός. Υπολογίζεται ότι σκοτώνει έως και 10 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο, με τον αριθμό των θανάτων να αυξάνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Στις εύπορες χώρες, οι στατιστικές σοκάρουν: κάποια στιγμή, οι μισοί άνδρες και μία στις τρεις γυναίκες θα διαγνωστούν με καρκίνο. Σε πολλά κράτη, όπως η Αυστραλία, η Βρετανία, ο Καναδάς και η Ιαπωνία, οι πιθανότητες να πεθάνει κανείς από καρκίνο έχουν ήδη ξεπεράσει κάθε άλλη αιτία θανάτου.
Ωστόσο, αυτοί οι τρομακτικοί αριθμοί είναι σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση της δημογραφίας. Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται, το ίδιο συμβαίνει και με τον αριθμό των θανάτων από καρκίνο. Η αύξηση της μέσης ηλικίας των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο έχει το ίδιο αποτέλεσμα, δεδομένου ότι ο καρκίνος μπορεί να χρειαστεί δεκαετίες για να αναπτυχθεί και επομένως πλήττει περισσότερο τους ηλικιωμένους παρά τους νέους. Αν αφαιρέσουμε τις επιπτώσεις της αύξησης του πληθυσμού και της γήρανσης, το ποσοστό των θανάτων από καρκίνο τα τελευταία 30 περίπου χρόνια έχει μειωθεί σημαντικά (βλ. διάγραμμα 1).
Ο καρκίνος γίνεται πολύ λιγότερο θανατηφόρος – και η ταχεία βελτίωση της κατανόησης της νόσου από τους επιστήμονες δίνει την προοπτική περαιτέρω προόδου τα επόμενα χρόνια.
Η μείωση του ποσοστού θνησιμότητας αντανακλά κάθε είδους βελτιώσεις στην πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία. Τα μεγαλύτερα κέρδη έχουν προέλθει από τη μείωση του καπνίσματος, το οποίο προκαλεί περίπου το 85% των καρκίνων του πνεύμονα και το 20% όλων των θανάτων από καρκίνο παγκοσμίως (βλ. διάγραμμα 2).
Οι μαστογραφίες, οι κολονοσκοπήσεις και τα τεστ Παπ, μεταξύ άλλων προσυμπτωματικών ελέγχων, συμβάλουν στον εντοπισμό βλαβών, πολυπόδων και άλλων ιστών που μπορεί να εξελιχθούν σε καρκίνο, αλλά είναι δυνατό να αφαιρεθούν, αποτρέποντας οποιαδήποτε τέτοια εξέλιξη. Οι καλύτερες χειρουργικές τεχνικές και τα αντικαρκινικά φάρμακα έχουν βελτιώσει τα ποσοστά επιβίωσης για όσους αναπτύσσουν τη νόσο. Τα τελευταία χρόνια η ανοσοθεραπεία, κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα προκαλείται να καταπολεμήσει αποτελεσματικότερα τον καρκίνο, έχει επίσης κάνει μεγάλα βήματα προόδου.
Σύμφωνα με μια εκτίμηση, μεταξύ 1975 και 2020, οι πρόοδοι αυτές απέτρεψαν σχεδόν 6 εκατομμύρια θανάτους στην Αμερική από καρκίνο του πνεύμονα, του μαστού, του εντέρου, του προστάτη και του τραχήλου της μήτρας, οι οποίοι συνολικά αντιπροσώπευαν περίπου το 70% των θανάτων από καρκίνο στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Πάνω από τους μισούς θανάτους που αποφεύχθηκαν ήταν αποτέλεσμα της μείωσης του καπνίσματος. Ένα άλλο 23% προήλθε από τον καλύτερο έλεγχο και το 20% από βελτιώσεις στη θεραπεία. Ο καρκίνος του στομάχου, που κάποτε ήταν συχνός στις πλούσιες χώρες, έχει επίσης μειωθεί κατακόρυφα. Στη δεκαετία του 1990 οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι συχνά προκαλείται από το Ελικαβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori). Οι μολύνσεις από τα βακτηρίδια αυτά είχαν ήδη μειωθεί, λόγω της βελτίωσης της υγιεινής και της εκτενέστερης χρήσης των αντιβιοτικών από τη δεκαετία του 1950, αλλά η ανακάλυψη έδωσε ώθηση στον έλεγχο και την άμεση θεραπεία τους, μειώνοντας περαιτέρω τη συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου του στομάχου.
Ίσως η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη αφορά την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Στις αρχές του εικοστού αιώνα στην Αμερική, σκότωνε περισσότερες γυναίκες από οποιαδήποτε άλλη μορφή της νόσου. Η πρώτη πρόοδος εναντίον του ήρθε με τη συνειδητοποίηση ότι ορισμένες αλλαγές στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας, ορατές στο μικροσκόπιο, συχνά εξελίσσονταν σε καρκίνο. Η ανακάλυψη οδήγησε σε προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για την ανίχνευση και την αφαίρεση ύποπτων ιστών προτού μετατραπούν σε καρκινικούς. Η μελέτη των πολλών δειγμάτων που συλλέχθηκαν με αυτόν τον τρόπο οδήγησε στην ανακάλυψη ότι σχεδόν όλοι οι καρκίνοι του τραχήλου της μήτρας προκαλούνται από μόλυνση με τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Η επακόλουθη ανάπτυξη εμβολίων κατά του HPV δίνει την προοπτική της σχεδόν εξάλειψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Στη Βρετανία, με βάση τα στοιχεία για την πρώτη ομάδα που εμβολιάστηκε στην ηλικία των 12 ή 13 ετών, το εμβόλιο οδήγησε σε μείωση κατά 90% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας για τις γυναίκες ηλικίας 20 ετών.
Η επιτυχία όσον αφορά τον περιορισμό του καρκίνου του πνεύμονα και του τραχήλου της μήτρας έχει γίνει πρότυπο για τους επιστήμονες που αναζητούν τρόπους πρόληψης άλλων τύπων καρκίνου. Τους δίδαξε πρώτα να εντοπίζουν ποιος διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξει καρκίνο και στη συνέχεια να παρεμβαίνουν με όποιον τρόπο λειτουργεί καλύτερα: να κάνουν τους καπνιστές να κόψουν το τσιγάρο και να εμβολιάσουν τις νεαρές γυναίκες κατά του HPV. Ομολογουμένως, οι περισσότεροι καρκίνοι, είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν, καθώς τα αίτιά τους είναι πιο πολύπλοκα και λιγότερο κατανοητά. Στην πραγματικότητα, μόνο οι μισές περίπου από όλες τις περιπτώσεις καρκίνου μπορούν να εξηγηθούν από έναν γνωστό παράγοντα κινδύνου για τη νόσο. Όμως, ο πλούτος των δειγμάτων ιστών που συλλέγονται με τα χρόνια, μαζί με τις προόδους στην κυτταρική βιολογία, καθιστούν σιγά-σιγά ευκολότερο τον εντοπισμό προτύπων και την ανάλογη προσαρμογή των θεραπειών. Αρκετά νέα εμβόλια που αναπτύχθηκαν με αυτόν τον τρόπο βρίσκονται ήδη στα σκαριά. Τέτοια δεδομένα βοηθούν επίσης στον εντοπισμό προφυλακτικών φαρμάκων. Η ελπίδα είναι ότι, αντί ο καρκίνος να αντιμετωπίζεται όταν έχει ήδη αναπτυχθεί, πολλές μορφές της νόσου να μπορούν να σταματήσουν να αναπτύσσονται εξαρχής.
Ένας μακρύς διάδρομος
«Ο καρκίνος δεν εμφανίζεται από το πουθενά», εξηγεί η Sarah Blagden του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης: αναπτύσσεται αργά επί πολλά χρόνια, παρέχοντας άφθονες ευκαιρίες για ιατρική παρέμβαση. Η διαδικασία ξεκινά όταν γενετικές μεταλλάξεις προκαλούν την αναπαραγωγή φυσιολογικών κυττάρων με τρόπους που δεν θα έπρεπε. Καθώς διαιρούνται, ορισμένα από αυτά τα μη φυσιολογικά κύτταρα αναπτύσσουν χαρακτηριστικά που τα βοηθούν να κρύβονται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που κανονικά απομακρύνουν τα κατεστραμμένα και άρρωστα κύτταρα. Τα μη φυσιολογικά κύτταρα σχηματίζουν τελικά συστάδες ιστού που ονομάζονται αλλοιώσεις, πολύποδες ή όγκοι.
Αυτές οι βλάβες μπορεί να χρειαστούν 5-15 χρόνια για να αναπτυχθούν. Μόλις μεγαλώσουν αρκετά, μπορούν να εντοπιστούν με μαστογραφίες, κολονοσκοπήσεις και άλλα παρόμοια. Κάποιοι σταματούν να αναπτύσσονται ή συρρικνώνονται, αλλά άλλοι εξελίσσονται σε πλήρη καρκίνο, που σημαίνει ότι αρχίζουν να διαχέονται έξω από το στρώμα του ιστού όπου άρχισαν να αναπτύσσονται και τελικά θα κάνουν μετάσταση ή θα εξαπλωθούν σε όλο το σώμα (αν και αυτό μπορεί να πάρει άλλα 5-10 χρόνια).
Τα περισσότερα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο στοχεύουν στην ανίχνευση των αλλοιώσεων και την αφαίρεσή τους πριν γίνουν καρκινικές. Όμως είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ποιους πρέπει να ελέγξουμε και ποιες βλάβες, εφόσον εντοπιστούν, πρέπει να αφαιρέσουμε. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος τείνει να βασίζεται σε πολύ γενικά κριτήρια, όπως η ηλικία ή η ύπαρξη στενού συγγενή που έχει νοσήσει από καρκίνο. Ως αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι που δεν διατρέχουν υψηλό κίνδυνο υποβάλλονται σε περιττές εξετάσεις, συμπεριλαμβανομένων επεμβατικών διαδικασιών που μπορεί να προκαλέσουν βλάβη. Οι κολονοσκοπήσεις, για παράδειγμα, μπορεί να διατρήσουν το παχύ έντερο, ενώ οι βιοψίες του μαστού, των πνευμόνων ή άλλων ιστών μπορεί να προκαλέσουν λοιμώξεις και άλλες επιπλοκές.
Επιπλέον, μόνο το 25% περίπου των πιο συνηθισμένων τύπων αλλοίωσης που εντοπίζονται στον ιστό του μαστού μετατρέποται σε καρκινικές. Με την ίδια λογική, αν και η πλειονότητα των καρκίνων του εντέρου ξεκινά από πολύποδες, μόνο το 5-10% των πολυπόδων εξελίσσεται σε καρκίνο. Επιστήμονες του University College του Λονδίνου ανακάλυψαν ότι, αν αφεθεί στην ησυχία του, το 30% ενός συγκεκριμένου τύπου βλάβης στους πνεύμονες με την πάροδο του χρόνου υποχωρεί. Όλες αυτές οι βλάβες, ωστόσο, αντιμετωπίζονται ως αρχικό στάδιο του καρκίνου, επειδή δεν υπάρχει τρόπος να προβλεφθεί με βεβαιότητα αν θα μετατραπούν σε κακοήθια. Το αποτέλεσμα είναι πολλές περιττές, δαπανηρές και εξουθενωτικές χειρουργικές επεμβάσεις, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία.
Μια λύση στο πρόβλημα των παρενεργειών από τις εξετάσεις θα ήταν φθηνότερες, λιγότερο επεμβατικές μέθοδοι διαλογής των αλλοιώσεων. Πολλές από αυτές βρίσκονται πράγματι υπό ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένων διαφόρων εξετάσεων αναπνοής, αίματος ή ούρων. Ακόμα καλύτερα θα ήταν να βρεθούν πιο ακριβείς δείκτες για το ποιος κινδυνεύει, ώστε η θεραπεία να κατευθύνεται σε εκείνους που την έχουν πραγματικά ανάγκη. Οι επιστήμονες σημειώνουν πρόοδο και σε αυτόν τον τομέα, με δύο τρόπους: εντοπίζοντας γενετικές προδιαθέσεις και επεξεργαζόμενοι ποιες πρωτεΐνες στο αίμα ή στους ιστούς θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως «βιοδείκτες» αυξημένου κινδύνου εμφάνισης καρκίνου.
Περίπου 5-10% των περιπτώσεων καρκίνου φαίνεται να έχουν γενετική προέλευση. Για παράδειγμα, περίπου ένας στους 200 ανθρώπους έχει ελαττώματα στα γονίδια που ονομάζονται BRCA-1 και -2, τα οποία εμπλέκονται στην καταστολή του καρκίνου. Για τις γυναίκες οι μεταλλάξεις αυτές ενέχουν 60-80% κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού ή των ωοθηκών. Ένας στους 300 ανθρώπους πάσχει από το σύνδρομο Lynch, το οποίο προκαλείται από μεταλλάξεις σε γονίδια που εμπλέκονται στην επιδιόρθωση του DNA. Τα άτομα αυτά έχουν 40-80% πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του παχέος εντέρου, του ενδομητρίου και άλλους τύπους καρκίνου. Αυτές είναι ακραίες περιπτώσεις, αλλά και πολλά άλλα γονίδια φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου. Δεδομένου ότι τα γονίδια κληρονομούνται, είναι εύκολο να γνωρίζουμε ποιος πρέπει να ελεγχθεί για τέτοιες μεταλλάξεις και στη συνέχεια να παρακολουθείται στενότερα για ενδείξεις της ασθένειας.
Ένα άλλο σύνολο ενδείξεων σχετικά με το ποιος κινδυνεύει προέρχεται από μεγάλες ιατρικές μελέτες που διεξήχθησαν τις τελευταίες δεκαετίες για να εξεταστούν οι σχέσεις μεταξύ διατροφής, τρόπου ζωής και καρκίνου. Ορισμένες από αυτές, όπως το πρόγραμμα EPIC, το οποίο παρακολουθεί 500.000 Ευρωπαίους για σχεδόν 30 χρόνια, δημιούργησαν «βιοτράπεζες» δειγμάτων αίματος, επιτρέποντας έτσι στους ερευνητές να εξετάσουν το αίμα των συμμετεχόντων που αργότερα εμφάνισαν καρκίνο και να το συγκρίνουν με δείγματα εκείνων που παρέμειναν υγιείς, για να δουν αν υπάρχουν διακριτά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, αναζητούν πρωτεΐνες που είναι πιο κοινές μεταξύ των μελλοντικών ασθενών με καρκίνο.
Τέτοιες έρευνες έδειξαν ότι οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα αυξητικού παράγοντα που μοιάζει με ινσουλίνη (μια πρωτεΐνη που λέει στα κύτταρα να αναπτυχθούν) διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου του μαστού και του εντέρου. Τα δείγματα της βιοτράπεζας βοήθησαν επίσης μια ομάδα με επικεφαλής τον Marc Gunter από το Imperial College του Λονδίνου να εντοπίσει νέες πρωτεΐνες που φαίνεται να αποτελούν βιοδείκτες αυξημένου κινδύνου για καρκίνο του μαστού. «Εμφανίστηκαν, κατά κάποιον τρόπο, εντελώς ξαφνικά», λέει.
Αυτές οι ανακαλύψεις δεν είναι μόνο χρήσιμες από μόνες τους, αλλά μπορούν παράλληλα να συνδυαστούν με άλλα δεδομένα για να παράγουν πιο σύνθετα πρότυπα κινδύνου. Ο γενετικός έλεγχος, οι εξετάσεις αίματος, οι πληροφορίες σχετικά με τη διατροφή, την άσκηση κ.ο.κ. μπορούν να τροφοδοτηθούν σε «πολυτροπικούς» υπολογιστές κινδύνου καρκίνου που αποτελούν μέρος της κλινικής πρακτικής τα τελευταία πέντε χρόνια. Οι γιατροί τους χρησιμοποιούν για να αποφασίσουν, για παράδειγμα, ποιος θα πρέπει να κάνει προληπτικό έλεγχο για τον καρκίνο του μαστού νωρίτερα ή να λάβει φάρμακα για την πρόληψη του καρκίνου.
Η ταχέως βελτιούμενη τεχνολογία συμβάλλει στην τελειοποίηση αυτών των μοντέλων κινδύνου. Πλέον χρειάζεται να εξεταστεί ένα μόνο δείγμα αίματος για χιλιάδες πρωτεΐνες αντί για δύο ή τρεις που ήταν το μέγιστο πριν από μια δεκαετία. Οι ερευνητές διερευνούν το κατά πόσο η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βελτιώσει την πρόβλεψη κινδύνου εντοπίζοντας ανεπαίσθητα μοτίβα σε μαστογραφίες ή σαρώσεις ολόκληρου του σώματος. Η ανάπτυξη της μονοκυτταρικής μεταγραφικής, μιας τεχνολογίας που αναλύει τη γονιδιακή έκφραση σε κυτταρικό επίπεδο, μας επέτρεψε να δούμε πώς τα κύτταρα σε ένα δείγμα ιστού αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. (Προηγουμένως, η εξαγωγή του DNA απαιτούσε τον τεμαχισμό ενός δείγματος ιστού, χάνοντας πληροφορίες σχετικά με τα μεμονωμένα κύτταρα).
Αυτή και άλλες νέες αναλυτικές μέθοδοι έχουν αποδώσει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, για παράδειγμα, ή σχετικά με τον τρόπο ανίχνευσης πρωτεϊνών ενδεικτικών του καρκίνου – πληροφορίες που απαιτούνται για την ανάπτυξη προληπτικών φαρμάκων και εμβολίων. Μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Walid Khaled στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ ανακάλυψε, για παράδειγμα, ότι τα ανοσοποιητικά κύτταρα στους μαστούς υγιών γυναικών που φέρουν μεταλλάξεις BRCA είναι εξίσου αναποτελεσματικά με εκείνα που βρίσκονται σε γυναίκες με προχωρημένο καρκίνο του μαστού. Το επόμενο βήμα, λέει ο Δρ Khaled, θα ήταν να εντοπιστούν θεραπείες που μπορούν να αναζωογονήσουν αυτά τα κύτταρα.
Κάλλιον το προλαμβάνειν…
Τα εμβόλια είναι ένας άλλος τομέας που την τελευταία δεκαετία έχει προχωρήσει «τρομερά γρήγορα», λέει η Nora Disis από το Cancer Vaccine Institute του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον. «Έχουμε μια πολύ καλύτερη ιδέα της ανοσολογικής απόκρισης που χρειαζόμαστε για να εξαλείψουμε τον καρκίνο», δηλώνει. Πριν από πέντε χρόνια, λέει η Δρ Disis, το ινστιτούτο της επικεντρωνόταν σχεδόν αποκλειστικά στα εμβόλια που χρησιμοποιούνται ως θεραπεία για τον προχωρημένο καρκίνο. Τώρα, λέει, περίπου το μισό των εργασιών του ινστιτούτου αφορά τα προληπτικά εμβόλια.
Αρκετές ερευνητικές ομάδες και εταιρείες βιοτεχνολογίας στην Αμερική και την Ευρώπη δοκιμάζουν προληπτικά εμβόλια για τον καρκίνο του μαστού, του παχέος εντέρου και άλλους καρκίνους σε ασθενείς που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης της νόσου (όπως όσοι έχουν αστοχίες στο γονίδιο BRCA, σύνδρομο Lynch ή προκαρκινικές αλλοιώσεις). Αυτά τα εμβόλια βρίσκονται ακόμη σε πρώιμες δοκιμές. Τα πρώτα αποτελέσματα, που θα δείξουν αν μειώνουν την επανεμφάνιση πολυπόδων ή άλλων αλλοιώσεων, αναμένονται σε τρία έως πέντε χρόνια.
Στο παρελθόν, λέει η Olivera Finn του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, υπήρχαν φόβοι ότι τα εμβόλια που χορηγούνταν σε άτομα πριν αναπτυχθεί καρκίνος θα μπορούσαν να ωθήσουν το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτεθεί σε υγιή κύτταρα. Όμως η εμπειρία σε ασθενείς με καρκίνο σε προχωρημένο στάδιο (για τους οποίους τα πιθανά σωτήρια για τη ζωή οφέλη υπερέβαιναν αυτόν τον κίνδυνο) έδειξε ότι οι φόβοι αυτοί ήταν άβάσιμοι Το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως αποδεικνύεται, είναι αρκετά καλό στο να εστιάζει μόνο στα καρκινικά κύτταρα.
Σε αντίθεση με τα εξατομικευμένα θεραπευτικά εμβόλια κατά του καρκίνου, τα οποία συχνά προσαρμόζονται στις συγκεκριμένες μεταλλάξεις του καρκίνου ενός μεμονωμένου ασθενούς, τα προληπτικά εμβόλια θα πρέπει να λειτουργούν για ένα ευρύ φάσμα ασθενών. Σε μια από τις μεγαλύτερες κλινικές μελέτες για τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσονται οι όγκοι των πνευμόνων, επιστήμονες του University College του Λονδίνου ανακάλυψαν ότι τα κύτταρα των πνευμόνων των καπνιστών αναπτύσσουν συγκεκριμένες αλλαγές που συνδέονται με τον καρκίνο χρόνια πριν από την εμφάνιση του. Οι ερευνητές στην Οξφόρδη ανέπτυξαν ένα εμβόλιο που στοχεύει σε αυτές τις αλλαγές και το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει κλινικές δοκιμές το επόμενο έτος. Το προληπτικό εμβόλιο που αναπτύχθηκε από την Nouscom, μια ελβετική εταιρεία βιοτεχνολογίας , χρησιμοποιεί αυτό που οι προγραμματιστές του αποκαλούν «προσέγγιση ωμής βίας»: το εμβόλιο στοχεύει 209 διαφορετικά θραύσματα μορίων που βρίσκονται σε προκαρκινικούς και καρκινικούς ιστούς, αλλά όχι σε υγιείς. Ο πρώτος γύρος κλινικών δοκιμών, που αναφέρθηκε τον Απρίλιο, έδειξε ότι προκαλεί με επιτυχία το ανοσοποιητικό σύστημα να στοχεύσει τα καρκινικά κύτταρα, τουλάχιστον στις δοκιμές σε τρυβλία Petri.
Σε κλινικές δοκιμές βρίσκεται επίσης ένα εμβόλιο για την πρόληψη του καρκίνου του εντέρου. Το 2023 η ομάδα του Δρ Finn ανέφερε προκαταρκτικά αποτελέσματα από ένα εμβόλιο που στοχεύει σε μια πρωτεΐνη που ονομάζεται MUC1, η οποία βρίσκεται στο 80% όλων των τύπων καρκίνου. Παρόλο που το εμβόλιο προκάλεσε ανοσολογική απόκριση μόνο σε μια υποκατηγορία ατόμων με πολύποδες του παχέος εντέρου, η ομάδα αυτή είδε μέσα σε ένα χρόνο, 38% μείωση της επανεμφάνισης των πολυπόδων.
Η λεπτομέρεια των διαθέσιμων δεδομένων από μεγάλες κλινικές μελέτες επιταχύνει επίσης τον εντοπισμό φαρμάκων που μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη συγκεκριμένων μορφών καρκίνου σε συγκεκριμένους πληθυσμούς. Οι ερευνητές παρατηρούν, για παράδειγμα, ότι οι άνθρωποι που λαμβάνουν ασπιρίνη για την πρόληψη των καρδιακών προσβολών ή μετφορμίνη για τη θεραπεία του διαβήτη έχουν μειωμένα ποσοστά καρκίνου. Κλινικές δοκιμές έδειξαν ότι η αναστροζόλη, ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού, μειώνει στο μισό τον κίνδυνο για ορισμένες μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες να τον αναπτύξουν εξαρχής, γεγονός που ώθησε τη βρετανική ρυθμιστική αρχή φαρμάκων να την εγκρίνει το 2023 για προληπτική θεραπεία. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν μελέτες που διερευνούν κατά πόσον τα φάρμακα αυτά μπορούν να χορηγηθούν με τρόπους που να μειώνουν τις αρνητικές παρενέργειές τους, όπως η διαλείπουσα δοσολογία ή η εφαρμογή τους τοπικά ή μέσω ένεσης μόνο στον εν λόγω ιστό. Παράλληλα, υπάρχει ελπίδα ότι οι αγωνιστές των υποδοχέων GLP-1, όπως το Ozempic, θαυματουργά φάρμακα με κάθε είδους οφέλη πέρα από την αρχική τους χρήση για τη διαχείριση του διαβήτη, θα μπορούσαν επίσης να βοηθήσουν στην πρόληψη ορισμένων μορφών καρκίνου.
Ορισμένες από αυτές τις θεραπείες ωφελούν μόνο σχετικά περιορισμένες ομάδες. Το 2023 οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η μετφορμίνη μπορεί να μειώσει την υποτροπή του καρκίνου για τις γυναίκες που υποβάλλονται σε θεραπεία για μια συγκεκριμένη μορφή καρκίνου του μαστού, που αντιπροσωπεύει περίπου το 20% των περιπτώσεων, αλλά όχι για άλλους τύπους. Τέτοια αποτελέσματα, που δείχνουν οφέλη για συγκεκριμένες υποομάδες ασθενών, αρχίζουν να θεωρούνται ως κανόνας στην αναζήτηση προληπτικών θεραπειών για τον καρκίνο, λέει ο Andrew Chan του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ: «Είναι πολύ απίθανο το μέλλον να είναι γύρω από κάτι που θα ταιριάζει σε όλους».
Περίπλοκος αλλά όχι αήττητος
Η πολυπλοκότητα του καρκίνου, με τη συγκεχυμένη ποικιλία των μορφών του, καθιστά δύσκολη την εύρεση θεραπειών. Η ανάπτυξη εμβολίων ή η δοκιμή προληπτικών φαρμάκων για μια ασθένεια που μπορεί να χρειαστεί 15 χρόνια για να αναπτυχθεί είναι από τη φύση τους χρονοβόρες. Αυτά τα εμπόδια εξηγούν γιατί η πρόοδος κατά του καρκίνου τείνει να έρχεται σταδιακά και όχι με εντυπωσιακές ανακαλύψεις. Τα σαρωτικά οφέλη των ευρέων μέτρων δημόσιας υγείας, όπως η μείωση του καπνίσματος ή η βελτίωση της υγιεινής των τροφίμων, έχουν ήδη αποδώσει, τουλάχιστον στον πλούσιο κόσμο. Η ανάπτυξη μελλοντικών προληπτικών θεραπειών, μέσα από την αντιστοίχιση υποκατηγοριών ασθενών με έναν διαρκώς εξελισσόμενο «αστερισμό» θεραπευτικών επιλογών, αναπόφευκτα θα περάσει από στάδια δοκιμών και λαθών. Παρ’ όλα αυτά, η επιστημονική κοινότητα προχωρά με σταθερά βήματα, περιορίζοντας σταδιακά την ομάδα των ατόμων που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο και προσαρμόζοντας τις θεραπείες στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι αυτή η πορεία δεν έχει τέλος – είναι μια ανοιχτή, δυναμική διαδικασία που θα συνεχίσει να αποδίδει καρπούς για πολλές δεκαετίες ακόμη. Ο καρκίνος, ήδη σήμερα, είναι πολύ λιγότερο θανατηφόρος απ’ ό,τι πριν από 30 χρόνια. Και σε άλλα 30 χρόνια από τώρα, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα έχει περιοριστεί ακόμα περισσότερο, μεταμορφώνοντας την ελπίδα σε καθημερινή πραγματικότητα για εκατομμύρια ανθρώπους.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
